İl Özel İdare Müdürlüğü

Vilâyetlerin en büyük mülkî teşkilatından biri olan İl Özel İdareleri, genel idare, vilâyet ve belediyelere ait 1580 Sayılı Belediye Kanunu ile oluşturularak buna göre yönetilir. İl

123 Sakarya, 6 Temmuz 1960, Sayı: 335.

124 Resmi Gazete, 27 Temmuz 1960, Sayı: 10562, s: 1819; Adapazarı Akşam Haberleri, 19 Ağustos 1960, Sayı: 2737.

125 www.sakaryayenigun.com. (Erişim tarihi: 24.12.2014).

126 Sakarya, 20 Ağustos 1960, Sayı: 374; 22 Ağustos 1960, Sayı: 375 127 Resmi Gazete, 21 Şubat 1961, Sayı: 10739, s: 3395.

özel idarelerinin temel organları vali, il genel meclisi üyeleri ve il daimi komisyonu üçlüsünden meydana gelmektedir. Kocaeli İl Özel İdare Örgütü, 1954 yılına kadar Adapazarı’nı da kapsamaktadır. Buna göre, özel idare müdürü, müdür yardımcısı, şef, ilçe özel idare memurları ve müstahdemlerinden teşekkül etmiştir128.

1954 yılında Adapazarı, Karasu, Akyazı, Hendek ve Geyve ilçelerinin Sakarya’ya bağlanması sonucunda, 1947 yılında 195 çalışanı bulunan İl Özel idaresi, 1960 sonunda 100 kişiye gerilemiştir. Ayrıca, Kocaeli İl Özel İdaresi gelir kaynaklarının büyük bir kısmı, arazi ve binaların vergi gelirleri il özel idaresinden alınarak Maliye Bakanlığı’na devredilmiş, alınan memur kadrolarının da Maliye Bakanlığı’na aktarılması bu düşüşü açıklamaktadır. İncelediğimiz dönem olan 1950’lerin başında, Kocaeli İl Özel İdare Müdürlüğü’nün çalışmaları içermektedir, Kocaeli’ne dair hizmet ve varlık bilgileri göre şu şekildedir;

“1. Köy yollarının yapılması, içme suyu ve elektrik hizmetlerinin yürütülmesi. Bu çalışmalar belediye ile ortak olarak gerçekleştirilmekteydi. 2. Kocaeli İl Özel İdaresi hizmet binaları ve memur lojmanları 3. İzmit’teki iki katlı memur lojmanları 4. YSE Müdürlüğü hizmet binaları, kantin, garaj ve atölyeler 5. Yetiştirme Yurdu hizmet binaları 6. Belediye sınırları içindeki aygır depoları ve seyis lojman binaları 7. Belediye sınırları içindeki tavukçuluk ünitesi binaları 8. İlçe Özel İdare Memurluk lojmanları. Kocaeli İl Özel İdaresi’nin gelir getiren bazı taşınmazları bulunmaktadır. Bu taşınmazlar şunlardan oluşmaktaydı:

1. İstanbul’daki yükseköğrenim yurdu altındaki 6 katlı dükkân ile bir kafeterya

2. Kandıra’da Türkiye Halk Bankası’nın icarında bulunan bina 3. Kandıra’da Ana-Çocuk Sağlığı Merkezi

Bunlardan başka Kocaeli İl Özel İdaresi’nin sosyal alandaki hizmetleri genel olarak şunları kapsamaktaydı;

1. Kooperatifçilik hizmetleri

2. El sanatları faaliyetleri hizmetleri

3. Orman köylülerini kalkındırmaya yönelik hizmetler 4. Toplum kalkınması hizmetleri”129.

Adapazarı’nın 1 Aralık 1954 tarihinde Sakarya iline bağlanmasından sonra, bu hizmetlere ayrılan kadrosu ve hizmet kalemleri kendi bünyesinde oluşturulmuştur. Yeni kurulan ilin ihtiyaçları çok olduğundan, bu hizmet kalemlerinin çalışmalarını aynı etkinlikte devam ettirmek muhtemelen zorlayıcı olmuştur. Gelir getiren taşınmazlardan Sakarya sınırlarına düşenler çok fazla sayılmadığından, çalışmalarını yürütmede en önemli gelir kaleminin vergiler olduğu anlaşılmaktadır. Sakarya İl Özel İdaresi, 1954 yılında Kocaeli’nden 395.882,86 Türk lirası haliye, 137.482,45 Türk lirası sabıka vergileri devralmıştır130. 1954-1960 arasında Sakarya İl Özel İdaresi’nin taşınmaz, arazi ve diğer kalemlerden elde ettiği gelir nüfusa ve şehirleşmesine bağlı olarak giderek artış göstermiştir.

1.1.3.3. Kaymakamlar

Adapazarı Kocaeli’nden idari olarak ayrılmadan önce, Adapazarı ve sonradan Sakarya’ya dahil olan tüm ilçelerde kaymakamlık makamı bulunmakta idi. Ele alınan 1950-1960 döneminde Adapazarı’nda kaymakamlık görevini yürüten kişiler şu şekilde sıralanabilir; Adapazarı Kaymakamlığı’nı; 1949-1951 yılları arasında Selim İmece yürütmüştür. 1949 yılındaki Adapazarı Kaymakamı Fazıl Kaftanoğlu Beşiktaş Kaymakamlığı’na atanınca görevi devralan131 Selim İmece’nin Yalova Kaymakamlığı’na atanmasından sonra, yerine 25 Ağustos 1951 tarihinde Lütfü Kayagün gelmiştir. 1953 yılına kadar görevine devam eden Kayagün, Beykoz Kaymakamlığı’na atanmış ve yerine Mustafa Kemal Paşa Kaymakamı Atıf Tahıltayin edilmiştir132. Atıf Tahıl Sakarya’nın vilayet olmasından sonra, halkın yoğun isteğine rağmen görevinde kalamamış, memuriyet değişikliği ile

129 Kocaeli İl Özel İdaresi hakkında yapılan en ayrıntılı çalışmadaki veriler aynen kullanılmıştır. Tunç,

Demokrat Parti Dönemi’nde Kocaeli 1950-1960, s. 61-62.

130 Haliye ve sabıka vergileri ile ifade edilen, o yıl itibariyle mevcut olan vergi kalemleri ile eski dönemden kalan vergi gelirleridir. Yeni Ada Postası, 10 Aralık 1955, Sayı: 1095.

131 Ada Postası, 18 Temmuz 1949, Sayı: 156; Kronolojik Adapazarı-Sakarya Tarihi 1923-2004, s. 57, 71. 132 Resmi Gazete, 25 Ağustos 1951, Sayı:7894, s. 1866; Resmi Gazete, 10 Ağustos 1951, Sayı: 8480, s. 6927; Kronolojik Adapazarı-Sakarya Tarihi 1923-2004, s. 105.

İçişleri Bakanlığı tarafından, 23 Eylül 1954 tarihindeki kararla 3. sınıf mülkiye müfettişliği kadrosu ile tayin olmuştur133. Atıf Tahıl, yerini vekaleten atanan Kocaeli Hukuk İşleri Müdürü Münip İlban’a bırakarak yeni görev yeri olan İstanbul’a gitmek üzere Sakarya’dan ayrılmıştır. Sakarya Vilâyeti’nin işlemeye başlamasından sonra, Münip İlban kısa bir süre vali vekilliğini de sürdürmüştü134. Kendisi, Adapazarı’nın, Sakarya ilinin teşkilinden önceki son kaymakamı olmuştur. 27 Mayıs askeri müdahalesinden sonra Adapazarı’na Askerlik Şubesi Başkanı Albay Ethem Süer getirilmiş olup, bu tarihte diğer ilçelerde de askeri unvanlı kaymakamlar görev yapmaya başlamıştır.135 Yine 1960 yılında Sakarya kaymakamlığında görev alan bir isim İhsan Atakan’dır. Kendisi Temmuz 1960’da Karamürsel’e nakledilmiştir.136

1950-1960 döneminde İçişleri Bakanlığı tarafından Adapazarı-Sakarya’ya bağlı diğer ilçelere atanan ve görev yapan kaymakamlardan isimleri tespit edilenler sırasıyla aşağıda belirtilmiştir137.

Karasu : Tayyar Toprak, Rebii Başol, Reşit Ertüzün, Mümin Özışık, Hüsmen Erdoğan, Hikmet Onaydar, Necdet Kambur, Yüzbaşı Hüseyin Erdal, Binbaşı Nihat Başatlı138

Hendek: Hadi Öğet (Sağanak), Şahap Fındıkoğlu, Nazım Arda, Nazım Peştemalci, İrfan İplikçi, Albay Ali Kıratlı139

Akyazı : Mehmet Ali Ulusal, Necdet Kambur, İrfan İplikçi, Recep Zorbanlı, Cezmi Kartay, Rauf Öktem, , Fikri Gökçeer140

133 BCA, No: 030.11.1-247.30.11; Resmi Gazete, 1 Ekim 1954, Sayı: 8817, s: 10394.

134 Demokrat Sakarya, 2 Ekim 1954, Sayı: 90; Şahin, Kronolojik Adapazarı-Sakarya Tarihi 1923-2004, s. 125.

135 Adapazarı Akşam Haberleri, 30 Mayıs 1960, Sayı: 2669; 31 Mayıs 1961, Sayı: 2670. 136 Sakarya, 9 Temmuz 1960, Sayı: 338.

137 Ada Postası, 19 Mayıs 1950, Sayı: 227; Ada Postası, 25 Temmuz 1950, Sayı: 244, Ada Postası, 1 Ağustos 1950, Sayı: 246, Demokrat Sakarya, 15 Mart 1956, Sayı: 539, Ada Postası, 27 Şubat 1956, Sayı: 1162; Sakarya, 28 Ekim 1960, Sayı: 432; Adapazarı Akşam Haberleri, 4 Haziran 1960, Sayı: 2674; Sakarya, 18 Ekim 1960, Sayı: 423; Şahin, Kronolojik Adapazarı-Sakarya Tarihi 1923-2004, s. 74, 97-98, 116-117, 212, 216.

138 Resmi Gazete, 7 Ekim 1954, Sayı: 8818, s:10401; 13 Mayıs 1955, Sayı: 9005, s: 11849; 23 Kasım 1956, Sayı: 9465, s: 15913; 2 Ekim 1957, Sayı: 9721, s: 17937; 27 Temmuz 1960, Sayı: 10562, s: 1821. 139 Resmi Gazete, 23 Kasım 1956, Sayı: 9465, s: 15913; 27 Temmuz 1960, Sayı: 10562, s: 1821.

140 Resmi Gazete, 8 Şubat 1955, Sayı: 8925, s: 11012; 23 Kasım 1956, Sayı: 9465; 2 Ekim 1957, Sayı: 9721, s: 17937; 21 Şubat 1958, Sayı: 9840, s: 18679; 27 Temmuz 1960, Sayı: 10562, s: 1821.

Geyve: Namık Sezgin, Azmi Berker, Mehmet Ali Ulusal, Hamdi Ergün, M. Şefik Cambazoğlu, İsmail Bir, Ahmet Celal Balkanlı, Albay Şahin Şirin141

Sapanca: Fuat Eren, İsmail Bir, İhsan Atakan, Albay Ethem Süer¹⁴² Kaynarca: Rasim Gezmiş, Mehmet Coşkun143

Adapazarı-Sakarya kaymakamlıklarında görev alan şahsiyetlerin farklı ilçelere atandıkları bir kısmının da farklı memuriyetlere nakledildikleri görülmektedir.