İçme Suyu Temini

İncelediğimiz dönemde, Adapazarı’nın en büyük sıkıntılarından biri şehrin içme suyu meselesi olmuştur. Adapazarı’nda 1868 yılından beri su ve temizlik işleri Adapazarı Belediye Başkanlığı tarafından yürütülmüştür. Hemen her kazada olduğu gibi Adapazarı’nda da su sıkıntıları yaşanmaktadır. Adapazarı Belediyesi’nin hedefinde ve yıllık çalışma planında ilk sırada yer alan su sağlamak ve yaymak işi, çalışmamıza konu olan 1950-1960 arası dönemde de üzerinde en çok durulan ve masraf yapılan konudur. 1950’li yılların başında, Adapazarı’nda fenni sıhhi tesisat projeleri yapılmadığı için su konusunda problemlerin olduğu yerel gazetelerdeki haberlerde görülmektedir.

Kocaeli bölgesinin su kaynakları arasında en öne çıkan Çene Suyu ve Paşa Suları şehrin mahallelerine içme suyu olarak dağıtılan ancak devlete ait olup satın alınmayan kaynaklardır. Sağlıklı ve kaliteli sular olduklarından, 1940 yılından sonra bu su yeterli gelmeyince, belediye suların satışını serbest bırakmıştır185. İçme suyu arıtma ve dağıtma meselesi, genel olarak Kocaeli çevresinin temel sorunu olmuştur. Su kaynaklarının içmeye uygun hale getirilmesi ve şehrin her mahallesine ulaştırılması zaman içerisinde başarılabilmiş, bazı dönemlerde çeşmelerde kuyruklar oluşmuş, yeni su kaynaklarına yönelmek gerekmiştir.

Adapazarı’na ilk gelen su, 1734 yılında Deveoğlu Mustafa tarafından, Sapanca Gölü’nün taşan sularını şehre tahliye etmekte kullanılan kanal üzerine yaptırılan küçük bir dolap vasıtasıyla gelmiştir. Adına da “Çark Suyu” denilmiştir. Çark suyu Cumhuriyetin ilk yıllarında motorla şehre su dağıtan, ancak suyu temizleme imkanı olmayan, dolayısıyla salgın hastalıklara karşı tedirginlik duyulan mütevazi bir kaynak olmuştur186. Ancak Adapazarı’nın birçok ilçeye nazaran kendi kendine yetmesi konusunda önemlidir. İçme sularının temizliği, rutin boru bakımları, şehrin su şebekesinin genişletilmesi ve tüm mahallelere köylere su ulaştırılması belediye başkanlarından talep edilen ilk konu olmuştur.

Adapazarı kendi su ihtiyacını kaynak suları ve gerek şebekelerde gerekse içme suyu olarak kullandığı Sapanca gölünden karşılamıştır. Sapanca, Sakarya ile Kocaeli illeri

185 Türk Yolu, 9 Şubat 1940, Sayı: 708.

arasında uzanan tektonik oluşumlu tatlı su gölüdür. Kuzey Anadolu Fay Hattı etkisiyle oluşan göl,16 km uzunluk, 5 km genişliğe sahiptir. Denizden yüksekliği 33 m. olan gölün en derin yeri 53 m, ortalama derinliği 36 m'dir187. 1945 yılında Sapanca suyu, Kocaeli’ne de aktarılmaya başlamış, göl suyu Kocaeli’nde sanayide, Sakarya'da içme suyu olarak kullanılmıştır 188. Bu suyun haricinde su sıkıntısı devam eden İzmit için, Karakayalar suyunun şehre getirilmesi sağlanmıştır189. Sapanca Gölü’nün suyunun içme suyu olarak kullanılmasında sıhhi açıdan bir engel bulunmadığı yapılan tetkiklerde belirtilmiş olsa da Sapanca’dan daha temiz bir kaynak suyunun şehre getirilmesi halk tarafından yerel yönetimden her dönemde talep edilen bir konu olmuştur.

Adapazarı’nın bu dönemde sahip olduğu belirtilen kaynak suları Gökçen’in eserinde şu şekilde verilmiştir:

“1.Reşadiye Suyu: Akyazı’nın güneydoğusunda Reşadiye köyündedir. 2.Şerefiye Suyu: Akyazı’nın güneyinde Şerefiye köyündedir.

3.Kuzuluk Maden Suyu: Sapanca’nın batısında Mahmudiye köyündedir. 4.Mahmudiye Suyu: Sapanca’nın batısında Mahmudiye köyündedir. 5.Memnuniye Suyu: Sapanca’nın güneyinde Memnuniye köyündedir”190.

Bu yıllarda Akyazı, Karasu, Geyve ve Hendek ilçelerinde su meselesi üzerine pek çok plan ve proje yapılmıştır. Buna göre; İller Bankası tarafından Akyazı’ya bağlı mahalle ve köylere su sağlamak amacıyla isale, depo ve şebekeden oluşan iş için 91.667 Türk lirası keşif bedeli üzerinden 22 Aralık 1950 yılında ihale edilmiştir. Yapılan çalışmalar sonunda bu tesisatlar vasıtasıyla bölgeye su verilmesi sağlanmıştır. Aynı tarihte Hendek kazası için, İller Bankası tarafından içme suyu elde etmek amacıyla 7 Nisan 1950’de 70.526,60 Türk lirası keşif bedeli üzerinden ihale yapılmış, çalışmalar sonunda kazaya su getirilmiştir. Adapazarı’nda daha fazla içme suyu elde ederek ziraat ve hayvancılık alanlarında kullanmak için fenni tesisat projesinin yapılması gerekmektedir. Yani su, elektrik, kanalizasyon gibi her türlü şebekeyi içeren genel bir şebeke mevcut değildir.

187 Gökçen, Sakarya ve Marmara Bölgesi, s. 10-11. 188 Türk Yolu, 31 Mayıs 1945, Sayı: 2033.

189 Türk Yolu, 3 Aralık 1950, Sayı: 30.

Adapazarı’nda modern anlamda ilk içme suyu tesisinin kurulması amacıyla 1952 yılında İller Bankası tarafından ihale yapılmış ve bu iş bir şirkete verilmiştir191.

1952 yılında başlanan, şehrin bol ve temiz içme suyuna kavuşturulması projesi, 1954 yılına gelindiğinde devam etmektedir. Çarkın Şarkışla mevkiinde dinlendirme havuzlarında temizlenerek santrifüj motorları vasıtasıyla şebeke su tesviyesi yapılarak, şehirde yaşanan susuzluk probleminin çözümü sağlanacaktır. Sapanca Gölü’nden şehre kadar 7500 metre mesafesi bulunan ana su hattının bitmemiş kısmı 1400 metredir. 35 işçi günde 10 boru döşediği için192, su konusunda çalışma hızının düşük olduğu görülmüş ve yerel basında sıkça eleştirilmiştir.

Sakarya ilinin kurulduğu 1 Aralık 1954 tarihinde, şehrin suya kavuşacağı vaat edildiğinden çalışmalar hızlanmıştır. Yapılan denemeler başarılı sonuçlar vermiştir. Suyun, Beşköprü’den değil de yeni kurulan 80 metre rakımlı Şarkışla Tepesi’ndeki tevzi kulesinden getirileceği için, çok katlı binalara da rahatlıkla çıkabileceği düşünülmüştür193. Bu durumda Çark suyu iptal edilecektir. Fakat beklenilen süre zarfında bu mesele halledilememiş, sonraki yıllara sarkmıştır.

1950-1954 yılları arasında, Adapazarı Kocaeli’ne bağlı iken, köylerin içme suyu temini ve yol çalışmaları için ayrılan ödenek 953.245 Türk lirası iken, 1954 yılından sonra temin edilen ödenekler miktarı oldukça artmıştır. Buna göre,

1955 yılında içme suyu için 348.241 Türk lirası, 1956 yılı için 1.177.439 Türk lirası, 1957 yılı için 1.453.968 Türk lirası, 1958 yılı için 576.963 Türk lirası ve toplamda 3.556.611 Türk lirası tahsis edilmiştir.194 Görüldüğü üzere, ayrılan tahsisatlar ve hükümetin yardımları ile su işlerine büyük harcamalar yapılarak il genelinde su sorunu çözülmeye çalışılmıştır.

1957 yazında, Sakarya ili köy içme suları isale işinde kullanılacak olan aspesti çimento, tazyikli boru mübayası 38.800 liradan eksiltmeye çıkarılmıştır195. Çark Caddesi’ndeki su yolu üzerinden ağır kamyonlar geçtiği için, borular ezilerek arıza çıkmasına neden olmuş,

191 Şahin, Kronolojik Adapazarı-Sakarya Tarihi 1923-2004, s. 73, 89. 192 Demokrat Sakarya, 1 Ekim 1954, No. 89.

193 Demokrat Sakarya, 30 Kasım 1954, No. 140.

194 ATOM, Sinop, Sakarya, İzmit, Edirne, Tekirdağ 3. Bölge Nüshası, s. 161. 195 Yeni Ada Postası, 31 Temmuz 1957, No. 595.

buradaki boruların daha derine gömülmesine karar verilmiştir196. Salko Camii çeşmesi ile Papuççular ve Karaosman Mahalleleri bulunan iki çeşmeden alınan numunelerde 1000 koli basili tespit edildiğinden, bu çeşmelerin suyu kesilmiştir. Halk, yerel basından “Mikroplu Çeşmeler”197 başlığı altında uyarılmış, gerekli temizlik işlemleri yapılmadan kullanımları engellenmiştir.

1959 yazında, 1950 yılından beri bir türlü çözülemeyen içme suyu meselesinde yeni bir adım atılmıştır. 1 milyon 800 bin liraya mal olan tesislerin bir kısmı kullanılmayacak duruma gelmiş olduğu için, İller Bankası bu tarihten itibaren su meselesi ile kendisi ilgileneceğini açıklamıştır198. Adapazarı içme suyu projesi için kullanılacak filtre havuzları İller Bankası tarafından Su İşleri Müdürlüğü’ne hazırlatılmış ve Eylül ayında şehre gelmiştir199. Aynı yıl, Geyve-Alifuatpaşa içme suyu ihalesi 13.000 lira keşif bedeli ile İller Bankası tarafından ihaleye çıkılmış, Ekim ayında iş teslim edilmiştir200.

“1950-1954 yılları arasında suyu getirilen köyler; Adapazarı’nda 23 köy, Akyazı’da 13 köy, Karasu’da 6 köy, Hendek’te 9 köy ve Geyve’de 37 köye su ulaştırılmıştır.

1955 yılında; Adapazarı’nda 8 köy, Akyazı’da 9 köy, Karasu’da 8 köy, Hendek’te 6 köy ve Geyve’de 22 köye su temin edilmiştir.

1956 yılında; Adapazarı’nda 8 köy, Akyazı’da 1 köy, Karasu’da 6 köy, Hendek’te 5 köy ve Geyve’de 12 köy suya kavuşturulmuştur.

1957 yılında; Adapazarı’nda 10 köy, Akyazı’da 8 köy, Karasu’da 11 köy, Hendek’te 14 köy ve Geyve’de 20 köy ve Sapanca’da 16 köye su ulaştırılmıştır.

1958 yılında; Adapazarı’nda 3 köy, Akyazı’da 5 köy, Karasu’da 14 köy, Hendek’te 13 köy, Geyve’de 15 köy ve Sapanca’da 3 köye temiz içme suyu temin edilerek, köylerin kazalar itibariyle kalan kısmı için 1960 yılına kadar projelendirme yapılarak, müteahhitlere devredilmiştir. Buna göre;

196 Demokrat Sakarya, 12 Eylül 1954, No. 73. 197 Demokrat Sakarya, 28 Kasım 1954, No. 139. 198 Sakarya, 9 Temmuz 1959, Sayı:. 70.

199 Sakarya, 29 Ağustos 1959, Sayı: 74, Sakarya, 5 Eylül 1959, Sayı: 80. 200 Sakarya, 19 Eylül 1959, Sayı: 92.

1960 yılına kadar suya kavuşturulacak olan köyler; Adapazarı’nda 73 köy, Akyazı’da 27 köy, Hendek’te 14 köy, Sapanca’da 6 köy, Geyve’de 10 köy ve Karasu’da 15 köyden oluşmaktadır”²⁰¹.

Ele alınan dönemde Adapazarı’nın su meselesinde, su işletmesinin bu yıllarda yaptığı çalışmalar büyük oranda başarılı olmuşsa da su kıtlığının tamamen çözülmesi sağlanamamıştır. 1960 yılına gelindiğinde bazı sokaklardaki çeşmelerin akmadığı, vatandaşın evine su götüremediği yönünde şikayetler basına yansımıştır. O yıllarda henüz her evde su şebekesi bulunmadığını, düşük gelirli vatandaşların su ihtiyacını mahalle çeşmelerinden sağladıklarını söylemek mümkündür202. 1960’lı yılların sonlarına kadar temiz su meselesindeki uğraşlar devam etmiştir.