üretimine iliflkin yard›mc› ifllerinde
veya as›l iflin bir bölümünde belirli
ifllerin yap›m›n›n alt iflverenlere
verilmifl olmas› gerekir.
‹flçinin sadece as›l iflverenin
iflyerinde çal›flmas›, alt iflverenin
baflka iflyerlerinde çal›flmadan,
as›l iflverenden al›nan ifle ba¤l›
olarak, devaml› olarak bu ifl için
çal›flmas› anlafl›lmal›d›r.
yerindeki tahmil ve tahliye ifllerinin tamam› ihale sureti ile müteahhide verildi¤inde, müteahhidin ifl- çilerine ödenecek ihbar ve k›dem tazminat›ndan her iki iflveren de¤il, yaln›z müteahhit sorumlu- dur.” denmek sureti ile iflin tamam›n›n alt iflverene devredilmesi halinde, as›l iflverenin sorumlulu¤u-
nun olmayaca¤› belirtilmifltir26
.
Uygulamada ise baz› iflverenlerin sorumluluk- tan kurtulmak için, ifli bölümlere ay›rarak tüm ifli tafleronlara da¤›tt›¤› ve kendisinin hiç iflçi çal›flt›r- mad›¤› görülmektedir. Böylelikle iflçi sendikalafl- malar›n› veya toplu ifl sözleflmelerinden faydalan- malar›n› engellemek veya kanunlar›n yükledi¤i ba- z› fonlardan kurtulmak için, bu yola baflvurulmas› kanuna karfl› hileyi oluflturur. Bu yol meflru görün- se de akdin konusu hukuka ayk›r›d›r. Bu gibi hal- lerde Borçlar Kanunu madde 19 ve 20’deki butlan
hükmünün uygulanmas› mümkündür27
.
As›l iflverenin sorumlu tutulabilmesinin bir di- ¤er flart› ise alt iflverenin as›l iflverenden ald›¤› ifl- te görevlendirdi¤i iflçilerin sadece as›l iflverenin iflyerinde çal›fl›yor olmas›d›r. Alt iflverenin as›l ifl- verenden ald›¤› ifl için çal›flt›rd›¤› iflçilerin tama- m›n›n bu ifl için çal›flmamas› durumunda as›l iflve- renin sorumlulu¤u, sadece as›l iflverenin iflyerin- de çal›flan iflçilere karfl› olup, di¤er iflçilere karfl›
as›l iflverenin sorumlulu¤u yoktur28
. ‹flçinin sade- ce as›l iflverenin iflyerinde çal›flmas›, alt iflverenin baflka iflyerlerinde çal›flmadan, as›l iflverenden al›- nan ifle ba¤l› olarak, devaml› olarak bu ifl için ça-
l›flmas› anlafl›lmal›d›r29
. ‹flçinin, baflka bir ifl için ifl- vereni taraf›ndan görevlendirildi¤i s›rada kesinti- ye u¤rayan çal›flmas› s›ras›nda, iflçi geçici görev- de iken, as›l iflverenin sorumlulu¤u da geçici ola- rak bu iflçi bak›m›ndan ask›dad›r. ‹flçi geçici gö- revle gitti¤i yerde bir ifl kazas›na u¤rarsa, bundan art›k as›l iflveren sorumlu tutulamayacakt›r. Bu ifl- çi tekrar iflyerine döndükten sonra bir kazaya u¤-
rarsa bundan as›l iflveren de sorumlu tutulabile-
cektir30
.
Doktrinde as›l iflverenlerin sorumlulu¤u için alt iflverenlerin iflçilerinin bir bütün olarak düflünülüp, bunlar›n tamam›n›n sadece iflverenden al›nan ifller- de çal›fl›yor olmalar› gerekti¤i ileri sürülmüfl, buna göre, as›l iflverenden ifl alan kimse iflçilerini sade- ce bu iflte çal›flt›rmay›p baflka iflyerlerinde de ifl gördürüyorsa, bu iflçilere karfl› as›l iflverenlerin herhangi bir sorumlulu¤u söz konusu olmayacak- t›r. Zira bu durumlarda ‹fl Kanunu yönünden as›l
iflveren-alt iflveren iliflkisi olmayacakt›r31
.
Bizim kat›ld›¤›m›z di¤er bir görüfl, kanun koyu- cunun as›l iflvereni sadece bu ifllerde çal›flan iflçile- re karfl› sorumlu tuttu¤u, di¤er iflçilere karfl› sorum-
lu tutmad›¤›32
, bu nedenle de her iflçi yönünden ça- l›flman›n ba¤›ms›z de¤erlendirmeye tabi tutulmas› ve o iflçiye karfl› as›l iflverenin sorumlu olup olma- d›¤›n›n belirlenmesi gerekti¤i yönündedir. E¤er alt iflveren as›l iflverenden ald›¤› iflte çal›flt›rd›¤› iflçile- rinden bir k›sm›n› baflka iflyerlerinde de çal›flt›r›- yorsa bu iflçilere karfl› art›k as›l iflverenlerin sorum- lulu¤u yoktur. Ancak bu durum, sadece as›l iflve- renden al›nan iflte çal›flan iflçilere karfl› olan as›l ifl-
verenin sorumlu tutulmas›na engel de¤ildir33
.
3. As›l ‹flverenin Alt ‹flverene Karfl› Sorumlulu¤unun Hukuki Niteli¤i
‹fl Kanunu’nda as›l iflverenin alt iflveren ile bir- likte sorumlu oldu¤u bildirilmifl ancak bu sorumlu- lu¤un türü belirtilmemifltir. 3008 say›l› eski ‹fl Ka- nunumuzun 5518 say›l› Kanun’la de¤ifltirilen I/IV. maddesinde bunun “müfltereken ve müteselsil” so- rumluluk oldu¤u belirtilmifl ve bu hüküm müflte- rek ve müteselsil sorumluluk kavramlar›n›n farkl›
olmas› sebebiyle elefltirilmifltir34
.
Müflterek sorumluluk bir üst kavram olup, mü-
teselsil sorumluluk onun bir alt ay›r›m›d›r35
. As›l ifl- verenin alt iflverenin iflçilerine karfl› olan sorumlu- lu¤unu, doktrin ve uygulamada da kabul edildi¤i gibi “müteselsil” sorumluluk olarak anlamak gere-
kir36
. Böylelikle, sadece as›l iflverenden al›nan ifller- de çal›flan alt iflveren iflçileri, kendi iflverenlerine karfl› ileri sürebilecekleri taleplerinin tamam›n› as›l
iflverenlere karfl› da ileri sürebileceklerdir37
. Zira müteselsil borçlulukta, borçlulardan her biri bor- cun tamam›ndan sorumludur ve alacakl›n›n istedi-
¤i borçluya baflvurma hakk› vard›r38
. Öyle ise iflçi,
Alt iflveren, as›l iflverenden ald›¤›
iflte çal›flt›rd›¤› iflçilerinden
bir k›sm›n› baflka iflyerlerinde de
çal›flt›r›yorsa, bu iflçilere karfl› art›k
as›l iflverenlerin sorumlulu¤u
yoktur.
MART ’08
S‹C‹L
as›l iflverenden al›nan iflte çal›flmas›ndan kaynakla- nan alaca¤›n tamam› için as›l veya alt iflverenden her ikisini birlikte veya diledi¤ini takip etme hak-
k›na sahiptir39
. As›l iflverenlerin müteselsil sorumlu-
lu¤u emredici niteliktedir40
. Bu sebeple as›l iflveren ve alt iflveren aras›ndaki sözleflmede, bu iflçilere karfl› as›l iflverenin sorumlu olmayaca¤›, her tür so- rumlulu¤un alt iflverene ait olaca¤›n›n kararlaflt›r›l- mas›, iflçilerin as›l iflverene baflvurmalar›na engel de¤ildir. Bu anlaflma, taraflar aras›ndaki iliflkide ancak etkili olabilir.
As›l iflverenin alt iflverenle birlikte sorumlulu¤u hukuki sorumluluktur. Fakat alt iflverenin, iflyerin- deki ifl düzeni ve güvenlik tedbirlerinin al›nmas› görevlerinden ötürü kamu hukukundan do¤an ce- zai sorumlulu¤u da mutlakt›r. Çünkü alt iflveren belirli bir iflin bir bölümünde ifli kendi iflçileri ile birlikte ve ba¤›ms›z olarak yapmaktad›r. Ayr›ca as›l iflveren, müteselsil ve müflterek sorumlulu¤u nede- niyle iflçilere ödemede bulundu¤u nispette alt iflve-
rene karfl› rücu hakk›na sahiptir41
.
4. As›l ‹flverenin Sorumlulu¤unun S›n›rlar›
Kanundan, ifl sözleflmesinden veya toplu ifl söz- leflmesinden do¤an alacaklar›n›, ifl sözleflmesi ile ba¤l› olduklar› alt iflverenden alamayan iflçiler, bu haklar›n› alabilmek için as›l iflverene baflvurabile- ceklerdir. Bu haklar kendilerine ödenmedi¤i tak- dirde de, iflçiler iki iflveren veya bunlardan yaln›z
biri hakk›nda da dava açabileceklerdir42
. Alacakl› iflçinin mirasç›lar› da iki iflverenden biri hakk›nda yarg› yoluna baflvurabilecektir.
Kanun’da alt iflverenin iflçilerine karfl› kanun- dan, ifl sözleflmesinden veya alt iflverenin taraf ol- du¤u toplu ifl sözleflmesinden do¤an yükümlülük- lerin as›l iflverenin sorumlulu¤u kapsam›nda oldu- ¤u belirtilmektedir (‹fl K. m. 2/VI son). Alt iflveren iflçilerinin baflka akitlerden veya kanunlardan do- ¤an haklar›n›n talebi, as›l iflverenlerin bu sorumlu- luklar›n›n kapsam› d›fl›nda kalmaktad›r. Ayn› za- manda, iflçinin talebinin, as›l iflverenden al›nan ifl-
te çal›flmas›ndan kaynaklanmas› gerekmektedir43
. As›l iflverenlerin sorumluluklar› miktar bak›m›n- dan da s›n›rl›d›r. Alt iflverenin iflçileri, kendi iflve- renlerinden isteyebilecekleri miktardan daha fazla-
s›n› as›l iflverenden isteyemez44
. Alt iflverenin iflçi- lerine karfl› ileri sürebilece¤i, borcun kayna¤›ndan do¤an itiraz ve def’ileri, bu iflçilere karfl› as›l iflve-
ren de ileri sürebilir. Örne¤in, iflçinin, as›l iflveren- den al›nan iflte çal›flmas›ndan kaynaklanan, zama- nafl›m›na u¤ram›fl bir alaca¤›n›, as›l iflverenden is- temesi halinde, as›l iflveren de zamanafl›m› def’ini ileri sürebilecektir. Böyle bir alaca¤›n her iki iflve- rene karfl› ayn› anda yöneltilmifl oldu¤u durumda, birinin an›lan nitelikte bir def’i ileri sürmesi di¤eri için de geçerli olmayacakt›r. Bu durumda söz ko- nusu olan talep, def’i ileri sürülen iflveren için red- dedilip, di¤er iflveren için kabul edilecektir (Borç- lar Kanunu m. 143). Ancak, an›lan savunman›n iti- raz niteli¤inde olmas› her iki iflveren yönünden de davan›n reddini gerektirecektir. Zira itiraz savun- mas› def’iden farkl› olarak kamu düzenine iliflkin
bulunmaktad›r45
. Örne¤in talep edilen alaca¤›n hiç do¤mad›¤› veya sona erdi¤i savunmas› bu nitelik- tedir. ‹flverenlerden birinin ileri sürdü¤ü bu savun- man›n kabul edilmesi di¤erini de sorumluluktan
kurtaracakt›r46
.
As›l iflverenin iflyerinde alt iflverene verilmifl olan iflin bir k›sm›, alt iflveren taraf›ndan baflka bir alt iflverene verilmiflse, bu iflverenin iflçilerine kar- fl› olan sorumlulu¤u, di¤er iflverenler bak›m›ndan müteselsiliyet niteli¤i tafl›r. Örne¤in, ifl kazas› ne- deniyle tazminat iste¤ine iliflkin dava, üç iflverenin hepsine veya do¤rudan do¤ruya herhangi birine
de aç›labilir47
. Yani bu tip zincirleme as›l iflveren- alt iflveren iliflkisinin bulundu¤u durumlarda, bun- lar aras›nda da zincirleme sorumluluk vard›r. Her iflveren kendinden sonraki alt iflverenlerin iflçileri- ne karfl› ve devretti¤i ifl dolay›s› ile ç›kan uyuflmaz- l›klardan sorumludur. Sonraki iflverenlerin, önceki iflverenlerin iflçilerine karfl› bu iliflkiden do¤an her- hangi bir sorumlulu¤u yoktur. Zira kanunda alt ifl- verenlerin iflçilerine karfl› as›l iflverenler sorumlu tutulmufl, ancak as›l iflverenlerin iflçilerine karfl› alt iflverenlere herhangi bir sorumluluk yüklenmemifl-
tir48
.
As›l iflveren ve alt iflveren, yapt›klar› sözleflme- de, al›nan ifllerin bizzat alt iflveren taraf›ndan yap›- laca¤›n› kararlaflt›rm›fl olmalar›na ra¤men, alt iflve- renlerin üstlendikleri ifllerin belirli bir bölümünü baflka iflverenlere yapt›rmalar› halinde de as›l iflve- renlerin sorumluluklar›, bu alt iflverenin iflçilerine karfl› da devam etmektedir. Taraflar›n üstlenilen iflin baflkalar›na devredilemeyece¤i konusunda an- laflm›fl olmalar› bu zincirleme sorumlulu¤u kes- mez. Bu anlaflma taraflar aras›ndaki iç iliflkide etki-
li olacakt›r. As›l iflverenlerin devrettikleri ifllerde çal›flan alt iflveren iflçilerine karfl› olan sorumluluk-
lar› emredici niteliktedir49
.
As›l iflverenin sorumlu¤u, alt iflverenin iflçileri ile s›n›rl›d›r. Bu iflçilerin, as›l iflverenin iflyerinde ve kendi ifli ile ilgili olarak çal›flt›r›lmalar› gerekir. Bu koflullar bulunmazsa müteselsil sorumluluktan söz
edilemez50
. Bu durumu teyit eden Yarg›tay’›n bir karar›nda flöyle denilmifltir; “Davac› iflçinin tafleron firman›n iflçisi olarak çal›flmakta iken kazaya u¤ra- mas› sonucunda ifl sahibi as›l iflverenin tazminatla
sorumlu tutulmas› yerinde de¤ildir”51
.
‹fl Kanunu’nun 36. maddesi göre, genel ve kat- ma bütçeli daireler ile mahalli idareler veya kamu iktisadi teflebbüsleri yahut özel kanuna veya özel kanunla verilmifl yetkiye dayan›larak kurulan ban- ka ve kurulufllar, müteahhide verdikleri her türlü bina, köprü, hat ve yol inflas› gibi yap›m ve ona- r›m ifllerinde çal›flan iflçilerden müteahhit veya ta- fleronlarca ücretleri ödenmeyenlerin bulunup bu- lunmad›¤›n› kontrol edecektir. Ücreti ödenmeyen iflçinin baflvurusu halinde ise ücretleri ödenmeyen iflçilere müteahhitten veya tafleronlardan istenecek bordrolara göre bu ücretleri müteahhit veya tafle- ronlar›n hakedifllerinden ödenecektir. Ancak, bu iflverenlerin sorumluluklar› iflçilerin üç ayl›k ücret tutar› ile s›n›rl›d›r.
Bundan kamu iflverenlerinin her hakedifl döne- mi için iflçilerin üç ayl›k ücret miktar› ile sorumlu oldu¤unun anlafl›lmas› gerekir. Zira kanun koyucu bu iflverenleri her hakediflleri ödemeden önce ver- dikleri ifllerde çal›flan iflçilerden ücreti ödenmeyen- lerin bulunup bulunmad›¤›n› araflt›rmakla yüküm- lü tutmufl ve bunun an›lan iflverenlere birtak›m yü- kümlülükler yüklemifltir, bu sebeple, kamu iflve- renlerinin sorumluluklar› her hakedifl dönemi için iflçi ücretlerinin üç ayl›k miktar› ile s›n›rl›d›r. Örne- ¤in, üst üste iki hakedifl dönemi için, kendine dü- flen görevi yerine getirmeyen bir kamu iflvereni, ifl- çilerine karfl› her hakedifl dönemi için üç ayl›k üc- ret tutar› olmak üzere toplam alt› ayl›k iflçi ücretle-
ri ile sorumlu olacakt›r52
.
Doktrinde, an›lan kamu iflverenlerinin as›l iflve- ren s›fat›na sahip olmalar› halinde, bunlar›n so- rumluluklar›n›n iflçi ücretlerinin üç ayl›k miktar› ile
s›n›rl› olmayaca¤› yönünde görüfl de mevcuttur53
. Yarg›tay’›n as›l iflverenin sorumlulu¤unun, müteah- hit veya tafleronlar›n iflçilerine karfl› sadece ücret-
lerinden dolay› oldu¤u, ihbar ve k›dem tazminat› ile ilgili di¤er iflçilik haklar›ndan as›l iflverenin so- rumlu tutulmas›n›n mümkün olmad›¤› yönünde
kararlar› da mevcuttur54
.
C. As›l ‹flverenin Alt ‹flverene Rücuu
As›l iflveren hiç flüphesizdir ki, kendi iflçilerine karfl› da sorumludur. Ancak, alt iflverenlerin ço- ¤unlu¤unun, sermayeleri az kifliler oluflu, uygula- mada yüklenimlerini yerine getirememeleri gibi sonuçlar do¤urmaktad›r. Bu durum karfl›s›nda iflçi- yi korumak, iflçinin haklar›n› garanti alt›na almak gere¤i vard›r. Böyle sosyal bir nedenle alt iflveren ile birlikte, as›l iflvereni de kanun koyucu sorumlu tutmufltur. Ancak iflçi, bunlar›n birisinden ald›¤› miktar›, di¤erinden isteyemez. Ödemede bulunan as›l iflveren, ödedi¤i miktar› yapmak zorunda kal- d›¤› di¤er miktarlarla beraber, borcun as›l sahibi
olan alt iflverenden isteyecektir55
.