Yarg›tay 11. HD.’nin 24.06.1983 gün ve E:1983/2702, K:1983/3285 say›l› karar›nda, bir y›l- l›k görev süresi ve temsil yetkisi sona eren yöne- tim kurulu üyesinin flirket ad›na yapt›¤› kira sözlefl- mesinin anonim flirketi ba¤lamayaca¤› kabul edil- mifltir. Yine Yarg›tay 11. HD.’nin 17.10.1989 gün ve E:1989/6381, K:1989/5454 say›l› karar›nda da, “TTK’nun 364, 314 ve 347. maddeleri ve ana söz- leflmenin 24, 17, 22. maddeleri hükümlerine göre, genel kurul toplant›lar›n›n en az y›lda bir kez ya- p›lmas› gerekti¤i gibi, yönetim ve denetleme ku- rullar›na seçilen üyelerin görev süreleri de azami üç y›lla s›n›rland›r›lm›flt›r. Bu durum karfl›s›nda, daval› anonim flirketin organlar›n›n yasan›n ve ana sözleflmenin öngördü¤ü azami görev sürelerinin doldu¤u ve flirketin hukuken organs›z kald›¤› ka-
bul edilmelidir.” sonucuna var›lm›flt›r11
.
Yarg›tay 11. HD.’nin 30.11.1992 gün ve E: 1992/6270, K:1992/11024 say›l› karar›nda ise, “yö- netim kurulu azil edilmemifl bulunmas›na göre ve ana sözleflmede de üç y›ll›k görev sürelerinin bit- mesi halinde bu s›fatlar›n›n kendili¤inden düflece- ¤ine dair bir hüküm bulunmamas› karfl›s›nda, süre- leri dolsa bile önceki yönetim kurulunun yeni yö- netim seçilene kadar görevlerine devam edecekle-
rinin kabulü gerekti¤i” belirtilmifltir12
.
3- Yönetim Kurulu Üyelerinin Seçilme
fiartlar›
Yönetim kurulu üyelerinin seçilme flartlar› TTK’nda düzenlenmifltir. Ana sözleflme ile yasan›n belirledi¤i flartlara baz› eklemeler yap›labilir. Bu bak›mdan, yönetim kurulu üyeli¤ine seçilme flart- lar›n› iki aç›dan incelemek mümkündür.
Süreleri dolan anonim flirket
yönetim kurulu üyelerinin
bu s›fatlar›n›n kendili¤inden sona
erip ermeyece¤i konusunda
Yarg›tay’›n kararlar›nda
A- Yasa Taraf›ndan Getirilen fiartlar
TTK’nda yönetim kurulu üyesi olabilmek için gerçek kifli olmak, pay sahibi olmak, ehliyet ve se- çilme engellerinin bulunmamas› flartlar› öngörül- müfltür.
aa-Gerçek Kifli Olmak
Yönetim kurulu üyeli¤ine seçilebilmek için ger- çek kifli olmak gerekmektedir. Tüzel kifliler, yöne- tim kurulu üyesi seçilemezler. Ancak, tüzel kiflile- rin temsilcileri üyeli¤e seçilebilirler.
TTK’nun 312/II. maddesinde “.... hükmi flahs›n temsilcisi olan hakiki flah›slar idare meclisi azal›¤›- na seçilebilirler.” hükmünde “hakiki flah›slar” keli- melerinin ço¤ul olarak kullan›lmas› nedeniyle tü- zel kiflilerin, yönetim kurulunda birden çok temsil- ci bulundurmas›n›n mümkün oldu¤u fleklinde yo- rumlansa da, bu durumun oy verme, ücretler vs. aç›s›ndan baz› sak›ncalar yaratabilece¤i düflünüle- rek, tüzel kiflilerin, anonim flirketin yönetim kuru- lunda tek bir üye ile temsil edilmeleri fleklindeki
uygulama, ö¤retide de kabul görmüfltür13
. Fakat, yabanc› sermaye uygulamas›nda yabanc› yat›r›mc› tüzel kiflinin anonim flirket yönetim kurulunda bir-
den çok temsilci bulundurmas› mümkündür14
. Yarg›tay 21. HD.’nin 04.11.2004 gün ve E: 2004/8938, K:2004/9332 say›l› karar›nda, yönetim kurulu üyesi olan gerçek kiflinin tüzel kifliyi temsi- len mi yoksa kendi ad›na m› yönetim kurulu üye- li¤i yapt›¤› konusundaki uyuflmazl›¤›n TTK’nun 312. maddesine göre çözümlenece¤i belirtilmifltir.
TTK’nun 312/II. maddesinin pay sahibi olan tü- zel kiflinin yönetim kurulu üyesi olamayaca¤›na iliflkin olumsuz ifadesinin bir ehliyetsizli¤i düzen- lemedi¤i, ehliyetsizlik d›fl›nda kalan di¤er bir tak›m s›n›rlamalar› ve olumsuzluklar› ifade etti¤i belirtile- rek, tüzel ve gerçek kiflilerin hak ehliyeti fleklinde bir ayr›m yap›lmas›na gerek bulunmad›¤›, tüzel ki- flilerin anonim flirketlerde pay sahibi olmalar› ka- bul edildikten sonra, pay sahipli¤ine ba¤l› haklar- dan faydalanmalar›n›n do¤al oldu¤u, nitekim TTK’nun 540. maddesinde de bu hususlar›n hükme ba¤land›¤› ve bu nedenlerle tüzel kiflilerin de yö- netim kurulu üyesi olmalar›n›n mümkün bulundu-
¤u savunulmufltur15
.
bb-Pay Sahibi Olmak
Yönetim kurulu, pay sahibi olan üyelerden oluflmaktad›r. Anonim flirkette pay› bulunmayan
kifli yönetim kuruluna seçilemez16
. Ancak, pay sa-
hibi olmayan kifliler üye seçildikleri takdirde, bun- lar pay sahibi s›fat›n› kazand›klar› tarihten sonra ifle bafllayabilirler.
Üyenin flirket ifllerinde ilgi ve ba¤l›l›¤›n› sa¤la-
mak amac›yla pay sahipli¤i s›fat› aranm›flt›r17
. Fa- kat, tek bir paya dahi sahip olmak bu flart›n ger-
çekleflmesi için yeterli olaca¤›ndan18
uygulamada
bu hükmün amac› önemini kay›p etmektedir19
. TTK’nun 275. maddesi uyar›nca, kamu tüzel kiflile- rinin anonim flirket yönetim kuruluna temsilci gön- dermeleri durumunda, tüzel kifli ile temsilcinin pay sahibi olmas› gerekmemektedir.
cc-Ehliyet
TTK’nda yönetim kurulu üyelerinin fiil (medeni haklar› kullanma) ehliyeti konusunda bir hüküm bulunmamaktad›r. Bundan dolay› s›n›rl› ehliyetliler ile ay›rt etme gücüne sahip küçük ve k›s›tl›lar›n yönetim kurulu üyesi seçilip seçilemeyecekleri hu- susu ö¤retide tart›flmal›d›r.
Baz› yazarlar20
, yönetim kurulu¤una üye seçil- mek için s›n›rl› ehliyetli olman›n yeterli olmad›¤›- n›, ay›rt etme gücüne sahip küçük ve k›s›tl›lar›n yönetim kurulu üyeli¤ine seçilemeyeceklerini ileri sürmektedirler. Bu yazarlar, ay›rt etme gücüne sa- hip küçük ve k›s›tl›lar›n yönetim kurulu üyesi ol- mas›n›n, bu mevkiin sa¤lad›¤› haklar ve yükledi¤i sorumluluklar ile ba¤daflmad›¤›n› belirtmektedir-
ler21
.
Arslanl›22
, yönetim kuruluna seçilecek gerçek kiflilerin ay›rt etme gücüne sahip olmas›n›n yeterli oldu¤unu, ay›rt etme gücüne sahip olmak flart›yla küçük ve k›s›tl›lar›n seçimine bir engel olmad›¤›n› savunmaktad›r. Söz konusu yazara göre, ay›rt etme gücüne sahip küçük ve k›s›tl›lar, yasal mümessil s›- fat›yla anonim flirketi temsil ederken mükellefiyet alt›na girmez, yaln›z yönetim kuruluna seçilen kü- çük ve k›s›tl›n›n flirket yönetimindeki faaliyeti ge- rekti¤inde flahsi sorumlulu¤unu da do¤uraca¤›n-
dan velayet veya vesayet makam›n›n izni aran›r23
. TTK, 315/II. maddesinde k›s›tlanmay› yönetim kurulu üyeli¤i için sona erme nedeni olarak dü- zenlemifltir. Buradan, k›s›tlanma halinin yönetim kurulu üyeli¤ine engel bir hal oldu¤u sonucuna
ulafl›lmaktad›r24
. Gerçekten, yönetim kuruluna seçi- lecek kiflilerin nitelikleri, anonim flirketin ve pay sahiplerinin menfaati ile yak›ndan ilgilidir. Yetki ve sorumluluk aç›s›ndan, yönetim kurulu üyeleri- nin tam ehliyet sahibi olmalar› zorunludur. Nite-
MART ’08
S‹C‹L
kim, Yarg›tay 11. HD.’nin 05.12.1986 gün ve E: 1986/6726, K:1986/6565 say›l› karar› da ayn› do¤- rultudad›r. Söz konusu kararda, yasal dayanak ola- rak TTK’nun 315/II. maddesi d›fl›nda, yönetim ku- rulu üyelerinin flirket ve pay sahiplerine karfl› so- rumluluk hallerini düzenleyen TTK’nun 336. ve yönetim kurulu üyelerinin toplant›larda bizzat oy kullanmalar›n› zorunlu tutan TTK’nun 330/I. mad- delerine de de¤inilmifltir. Özellikle TTK’nun 330/I. c. 3’ten yasa koyucunun, yönetim kurulu üyesinin kiflili¤ine çok önem verdi¤i ve yönetim ifllevinin flahsen yerine getirilmesini arzulad›¤› ortaya ç›k-
maktad›r25
.
Bankalar Kanunu 21. maddesinde, banka yöne- tim kurulu üyelerinin yar›dan bir fazlas›n›n hukuk, iktisat, iflletmecilik, maliye, bankac›l›k veya mü- hendislik-iflletmecilik dallar›nda yüksek ö¤renim görmüfl olmas›n› da öngörmektedir.
dd-Seçilme Engellerinin Bulunmamas› Yönetim kurulu üyelerinden birisi iflasa tabi kimselerden olup da iflas›na karar verilir, k›s›tlan›r, a¤›r hapis cezas›yla veya sahtekarl›k, emniyeti su- istimal, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k suçlar›ndan dolay› mahkum edilir ise yönetim kurulu üyeli¤i sona erer (TTK 315. md.). Yönetim kurulu üyeli¤ini so- na erdiren bu haller, yönetim kurulu üyeli¤ine de seçilmeye engel teflkil eder.
TTK’nun 347/IV. maddesi gere¤ince, denetçiler ayn› zamanda yönetim kurulu üyeliklerine de seçi- lemezler. Ayn› flekilde, görevi sona eren yönetim kurulu üyeleri genel kurul taraf›ndan ibra edilme-
dikçe denetçi seçilemezler26
. Anonim flirkette pay sahibi olan tüzel kifliler de, ayn› zamanda hem yö- netim kuruluna hem de denetim kuruluna temsilci
gönderemezler27
.
657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi olan kifliler de yönetim kurulu üyeli¤ine seçile- mezler (657 say›l› yasa 28. md.). Avukatlar ise, yö- netim kurulu üyeli¤ine seçilebilirler (1136 say›l› Avukatl›k Kanunu’nun 12. md.).
B- Ana Sözleflme ile Getirilen fiartlar
Ana sözleflmeye, yönetim kurulu üyelerinde aranacak flartlar› öngören hükümler konulmas› mümkündür. Örne¤in, belli yafltan büyük veya kü- çük olmamak, Türkiye’de yerleflim yeri bulunmak, iyi hal sahibi olmak, belirli miktarda pay sahibi ol-
mak gibi28
.
Anonim flirket ana sözleflmesi ile yönetim kuru- lu üyelerinde aran›lacak flartlar›n, genel kurulun yönetim kurulunu seçme yetkisini s›n›rland›racak
flekilde olmamas› gerekir29
.
4- Yönetim Kurulu Üyelerinin Seçimi
ve Tayini
Anonim flirketlerde yönetim kurulu üyelerinin seçimi ve tayini çeflitli yollarla yap›lmaktad›r.
A- Yönetim Kurulunun Genel Kurul Taraf›ndan Seçilmesi
TTK’nun 312/I. maddesi uyar›nca, yönetim ku- rulu, kural olarak, genel kurul taraf›ndan seçilir.
Genel kurul, yönetim kurulu üyelerini TTK’nun 372 ve 378. maddelerinde belirtilen yetersay›lar›na ve ayr›ca, yasa ve ana sözleflmede belirtilen hü- kümlere uygun biçimde seçer. Bu seçim yetkisi ge- nel kurulun bir di¤er organa veya kifliye devrede- meyece¤i yetkilerindendir. Bundan dolay›, pay sa- hibi olan tüzel kiflileri yönetim kurulunda temsil edecek üyelerin seçimini de ancak genel kurul ya-
par30
. Tüzel kiflinin temsilcisini genel kurul tüzel kifli ad›na seçmektedir. Tüzel kifli, temsilci adayla- r›n› gösterebilir. Ancak, genel kurul hakl› nedenle- ri olmad›kça aday gösterilen kifliyi seçmek mecbu-
riyetinde de¤ildir31
.
B- Ana Sözleflme ile Tayin
TTK, anonim flirketin tedrici kuruluflunda ilk yönetim kurulu üyelerinin ana sözleflme ile tayini-
ne cevaz vermektedir (TTK 292. md.)32
. Ancak, ani kurulufllarda ise, ilk yönetim kurulu üyelerinin ana sözleflmede gösterilmesi zorunludur (TTK 303/II. md.).
C- Kamu Tüzel Kiflilerinin Yönetim Kuruluna ‹fltiraki
TTK’nun 275. maddesi uyar›nca, devlet, il, bele- diye gibi, kamu tüzel kiflilerinden birisine ana söz- leflmeye konulacak bir kay›tla pay sahibi olmasa bile, konusu kamu hizmeti olan anonim flirketlerin yönetim ve denetim kurullar›nda temsilci bulun-
durmak hakk› verilebilir33
. An›lan maddeye göre, kamu tüzel kiflileri flirket yönetim kurulundaki temsilcilerinin bu s›fatla iflledikleri fiil ve yapt›kla- r› ifllemlerden dolay› flirkete ve onun alacakl›lar› ile pay sahiplerine karfl› sorumludurlar. Kamu tüzel kiflisinin rücu hakk› sakl›d›r. Buna karfl›l›k, anonim
flirket ile alacakl›lar ya da pay sahipleri dilerlerse, söz konusu sorumluluk davas›n› TTK’nun 366, Borçlar Kanunu’nun 41 ve 96. maddeleri uyar›nca, bizzat yönetim kurulu üyesi aleyhine de açabilir-
ler34
.
Kamu tüzel kiflilerinin yönetim kurulu üyesi olarak gönderdikleri temsilciler, yönetim kurulu üyesi s›fat›yla pay senetleri tevdi etmek yükümlü- lü¤ünde de¤ildirler, ayr›ca bu kamu tüzel kiflileri- nin bizzat pay sahibi olmalar› gerekmedi¤i gibi, bunlar›n temsilcilerinin de pay sahibi olmas› ve temsilciler yerine pay senedi tevdi etmeleri söz ko-
nusu de¤ildir35
.
TTK’nun 275. maddesinde, kamu tüzel kiflileri- nin konusu kamu hizmeti olan anonim flirketlerin yönetim kurullar›na gönderdikleri temsilcilerin an- cak kamu tüzel kiflisi taraf›ndan azlolunabilece¤i aç›kça hükme ba¤land›¤› halde, kimin taraf›ndan tayin edilecekleri aç›kça belirtilmemifltir. Ancak, ayn› maddede, “amme hükmi flah›slar›n›n, flirket idare meclisi ve murakabe heyetlerindeki temsilci- leri, umumi heyet taraf›ndan seçilen azalar›n hak ve vazifelerini haizdirler.” hükmü yer alm›flt›r. An›- lan hükümden söz konusu temsilcilerin, anonim flirketin genel kurulu taraf›ndan seçilmeyip, bizzat kamu tüzel kiflisi taraf›ndan tayin olunaca¤› sonu-
cu ç›kar›lmaktad›r36
.
D- Yönetim Kurulunun Üye Seçmesi
Yönetim kurulu üyeliklerinden bir veya bir ka- ç›n›n boflalmas› ve kalan mevcut üyelerin toplant› yetersay›s›n› (nisab›n›) sa¤layacak ço¤unlukta ol- malar› halinde, mevcut üyeler, boflalan üye ya da üyelerin yerine ilk genel kurul tarihine kadar geçi- ci olarak yenilerini seçerler ve ilk toplanacak genel kurulun onay›na sunarlar. Bu durumda, anonim flirketlerde yönetim kurulunun toplant› yetersay›s›- n›n kaç üye ile gerçekleflece¤ini saptamak önem tafl›maktad›r.
TTK’nun 330/I. maddesinde “esas mukavelede aksine hüküm olmad›kça idare meclisinin bir karar verebilmesi için, azalar›n en az yar›s›ndan bir faz- las›n›n haz›r olmas› flartt›r.” hükmü yer alm›flt›r. Baflar›s›z bir flekilde kaleme al›nan bu hüküm, hem ö¤retide hem de yarg› kararlar›nda yönetim kuru- lunun toplant› yeter say›s› hususunda tart›flmalara
yol açm›flt›r. Baz› yazarlar37
, TTK’nun 330/I. mad- desinde belirtilen toplant› yetersay›s›n›n “a¤›rlaflt›-
r›lm›fl ço¤unluk”38
oldu¤unu savunurlar iken, kimi
yazarlar ise39
, “ço¤unlu¤un sa¤lanmas›”40
oldu¤unu ileri sürmüfllerdir. Yarg›tay, önceleri ço¤unlu¤un sa¤lanmas› görüflünü benimserken, son içtihatla-
r›nda41
bu düflüncesini de¤ifltirmifl ve a¤›rlaflt›r›lm›fl ço¤unluk görüflü do¤rultusunda karar vermeye
bafllam›flt›r42
. Yarg›tay, 05.04.2001 gün ve 2001/2366 Esas say›l› karar›nda ise, karma bir sis- tem benimsemifl ve anonim flirket ana sözleflme- sinde yönetim kurulu üye say›s›n›n asgari olan üç kifli olarak belirtilmesi halinde, toplant› yeter say›- s›n›n da yar›dan bir fazlas› kural› uyar›nca üç oldu- ¤unu, yönetim kurulu üye say›s› 5, 7, 9... kifli ola- rak belirlenmesi halinde ise, asgari toplant› yeter- say›s› olan üç kifliden az olmamak üzere, TTK’nun 330/I. maddesinde öngörülen “yar›dan bir fazla” il- kesinden ayr›lman›n mümkün oldu¤u sonucuna varm›flt›r.
TTK’nun 330/I. maddesinde belirtilen toplant› yetersay›s›n›, “a¤›rlaflt›r›lm›fl ço¤unluk” fleklinde anlamak, yasa koyucunun amac›na uygun düflme- mektedir. Çünkü, yasa koyucu, a¤›rlaflt›r›lm›fl ço- ¤unlu¤u arad›¤› halleri TTK’nun 293, 388. madde- lerinde oldu¤u gibi aç›kça belirtmifltir. Öte yandan, üç kifliden oluflan yönetim kurulunda al›nacak bir karara muhalif üye, toplant›ya kat›lmayarak, kara-
r›n al›nmas›n› önleyebilecektir43
.
Genel kurul taraf›ndan yönetim kurulunun yap- t›¤› seçim onaylan›rsa, yeni seçilen üye, üyeli¤i so-
na eren eski üyenin kalan süresini tamamlar44
. TTK’nun 315/I. maddesinde seçilen üyenin genel kurul toplant›s›na kadar görevini yapaca¤› belirtil- di¤inden, seçimi genel kurul taraf›ndan onaylan- masa bile, yönetim kurulu taraf›ndan seçilen üye-
nin yapt›¤› ifllemler geçerli olur45
. Baflka bir anla- t›mla, genel kurulun onay› reddi karar›, hukuki et- kisini geçmifle de¤il, ileriye dönük olarak göster-
mektedir46
.
Ö¤retide, yönetim kurulu üyeliklerinden birinin boflalmas› halinde, di¤er mevcut üyelerin münasip bir sürede yenilerini seçmelerinin kendileri için bir yükümlülük oldu¤u, aksi halde, TTK’nun 336/I-5. maddesi gere¤ince yasal görevlerini yerine getir- memekten dolay› sorumlu olabilecekleri de ileri
sürülmüfltür47
.
TTK’nun 315/I. maddesinde “bir azal›k aç›l›rsa” ifadesi yer alm›fl ise de, ö¤retide, birden fazla üye- li¤in ayn› anda boflalmas› durumunda da, yönetim
MART ’08
S‹C‹L
kurulunun bu üyelerin yerine, ilk genel kurul tari- hine kadar geçici olarak yenilerini seçebilece¤i ka-
bul görmüfltür48
.