TTK’nun 300/II-8. ve Ticaret Sicili Tüzü¤ü’nün 38/3 ve 60. maddeleri gere¤ince, yönetim kurulu üyeli¤inin kazan›lmas› halinde durumun ticaret si- ciline tescili gerekmektedir. Tescilin üçüncü flah›s- lar yönünden hüküm ifade etmesi için Türkiye Ti- caret Gazetesi’nde yay›mlanmas› gerekir. ‹lan ise, yay›mland›¤› günü takip eden ifl gününden itiba- ren hüküm ifade eder. ‹lan›n tamam› ayn› günde yay›mlanmad›¤› takdirde, son k›sm›n yay›mland›¤›
günü takip eden ifl günü hüküm ifade etmektedir49
. Tescilde yönetim kurulu üyelerinin isim ve so- yisimleri, yerleflim yerleri ve tabiyetleri sicil me- murlu¤una bildirilir. Ticaret Sicili Tüzü¤ü’nün 35/2. maddesi uyar›nca, seçimle ilgili karar› içeren tutanaklar›n noter taraf›ndan onaylanan bir örne¤i- nin tescil iste¤ine esas olarak ibraz› zorunludur. Genel kurul tutana¤›n›n asl›n›n bir örne¤inin veril- di¤i takdirde noter onay›na lüzum bulunmamakta- d›r.
Anonim flirketin eski yönetim kurulu üyeleri, yeniden yönetim kuruluna seçilseler dahi yeniden
tescil ve ilan edilir ve ilgili tescil harçlar› al›n›r50
. Ticaret siciline tescil edilmeyen kifliler de yöne- tim kurulu üyeli¤i s›fat›n› kazanmaktad›r. Bu ne- denle, ticaret siciline tescil ve ilan kurucu nitelik
tafl›mamaktad›r51
. Baflka bir anlat›mla, iç iliflkide yönetim kurulu üyeli¤i s›fat› seçim ile kazan›lmak- tad›r. Buna karfl›l›k, yönetim kurulu üyeli¤inin ka- zan›lmas›, durumdan haberdar olmayan üçüncü ki- flilere karfl›, yani d›fl iliflkide, ancak tescil ve ilan
edilmesinden sonra ileri sürülebilir52
.
II- ANON‹M fi‹RKET YÖNET‹M
KURULU ÜYEL‹⁄‹N‹N SONA
ERMES‹
Anonim flirketlerde yönetim kurulu üyeli¤i çe- flitli nedenlerle sona erebilmektedir. Bu nedenlerin
bafll›calar› flunlard›r53
:
1- Yönetim Kurulu Üyesinin Ölümü
Yönetim kurulu üyesinin ölümü ile yönetim ku- rulu üyeli¤i kendili¤inden sona erer. Borçlar Kanu-
nu’nun 35/I. maddesi uyar›nca, aksi iki tarafça ka- rarlaflt›r›lm›fl veya iflin niteli¤inden anlafl›lm›fl olma- d›kça, temsil olunan›n veya temsilcinin ölmesiyle temsil yetkisi sona ermektedir. Benzer flekilde, Borçlar Kanunu’nun 397/I. maddesinde, aksi söz- leflmeden veya iflin niteli¤inden anlafl›lmad›kça ve- kaletin, gerek vekilin gerek müvekkilin ölümü ile sona erece¤i hükmüne yer verilmifltir.
2- Yönetim Kurulu Üyesinin ‹flas›
Yönetim kurulu üyelerinden biri iflasa tabi kim- selerden olup da iflas›na karar verilirse, yönetim kurulu üyeli¤i görevi kendili¤inden sona erer (TTK 315/II. md.).
Hukukumuzda iflasa tabi kiflileri üç grupta top-
lamak mümkündür54
:
1) TTK uyar›nca tacir say›ld›klar› için iflasa tabi olanlar,
2) TTK uyar›nca tacir olmad›klar› halde, tacirler hakk›ndaki hükümlere tabi olduklar› için iflasa ta-
bi olanlar55
,
3) Özel yasa hükümleri uyar›nca tacir olmad›k-
lar› halde iflasa tabi olan kifliler56
.
TTK 315/II. madde hükmü tacir olmad›klar› hal- de, TTK veya özel yasa hükümleri gere¤ince iflasa tabi olan kifliler hakk›nda da uygulan›r. ‹flas nede- niyle yönetim kurulu üyeli¤inin sona ermesi için üye hakk›nda iflas yolu ile takibe bafllanmas› ye- terli olmay›p, ‹‹K’nun 158. maddesine göre iflas
karar›n›n kesinleflmesi gereklidir57
.
3- Yönetim Kurulu Üyesinin Ehliyetini
Kaybetmesi ve K›s›tlanmas›
Türk Medeni Kanunu’nun 405. maddesinde, ak›l hastal›¤› veya ak›l zay›fl›¤› sebebiyle ifllerini göremeyen veya korunmas› ve bak›m› için kendi- sine sürekli yard›m gereken ya da baflkalar›n›n gü- venli¤ini tehlikeye sokan her erginin k›s›tlanaca¤› ve görevlerini yaparlarken vesayet alt›na al›nmay› gerekli k›lan bir durumun varl›¤›n› ö¤renen idari makamlar›n, noterlerin ve mahkemelerin bu duru- mu hemen yetkili vesayet makam›na bildirmek zo- runda olduklar› hüküm alt›na al›nm›flt›r. Ayn› yasa- n›n 406. maddesinde de, savurganl›¤›, alkol veya uyuflturucu madde ba¤›ml›l›¤›, kötü yaflama tarz› veya malvarl›¤›n› kötü yönetmesi nedeniyle kendi- sini veya ailesini darl›k veya yoksullu¤a düflürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devaml› korun-
maya ve bak›ma muhtaç olan ya da baflkalar›n›n güvenli¤ini tehdit eden her erginin k›s›tlanaca¤› belirtilmifltir. Ayr›ca, bir y›l veya daha uzun süreli özgürlü¤ü ba¤lay›c› bir cezaya mahkum olan her erginin k›s›tlanaca¤› hususu da Türk Medeni Ka- nunu’nun 407. maddesinde yer alm›flt›r. Yukar›da say›lan nedenlerle ehliyetini kaybeden ve k›s›tla- nan yönetim kurulu üyesinin üyeli¤i kendili¤inden sona erer.
Bir yönetim kurulu üyesinde k›s›tlanmas›n› ge- rektiren nedenlerin bulunmas› o üyenin k›s›tl› ol- du¤u anlam›na gelmez. K›s›tlamay› gerektiren ne- denler incelenerek görevli ve yetkili mahkeme-
den58
k›s›tlama karar› verilmesi de gerekir59
.
Domaniç60
, k›s›tlama nedenleri mevcut olan bir üyenin, yönetim kurulunda bulunmas›n›n sak›nca- lar›n› belirterek, k›s›tl›l›k halinin kesinleflmesini beklemeden bile, yönetim kurulu üyeli¤inin sona ermesi gerekti¤ini savunmufltur. Türk Medeni Ka- nunu’nun 409. maddesinde, özellikle ak›l hastal›¤› veya ak›l zay›fl›¤› nedeniyle k›s›tlamaya ancak res- mi sa¤l›k kurulu raporu üzerine karar verilebilece-
¤i belirtildi¤inden61
, özel ve teknik bilgiyi gerekti- ren bir hususta kesinleflmifl mahkeme karar› olma- dan kiflinin k›s›tl› say›larak yönetim kurulu üyeli¤i- nin sona erdirilmesi hususundaki Domaniç’in gö- rüflü isabetli de¤ildir. Öte yandan, Türk Medeni Kanunu’nun 410. maddesinde, k›s›tlama karar›n›n kesinleflince hemen k›s›tl›n›n yerleflim yeri ile nü- fusa kay›tl› oldu¤u yerde ilan olunaca¤› ve k›s›tla- man›n, iyi niyetli üçüncü kiflileri ilandan önce etki- lemeyece¤inin hükme ba¤lanm›fl olmas› da bu gö- rüflümüz ile paralellik arz etmektedir.
4- Yönetim Kurulu Üyesinin A¤›r
Hapis Cezas›yla veya Yüz K›zart›c›
Bir Suçtan Mahkumiyeti
Yönetim kurulu üyesinin, a¤›r hapis cezas›yla veya sahtekarl›k, emniyeti suistimal, h›rs›zl›k, do- land›r›c›l›k gibi yüz k›zart›c› bir suçtan dolay› mah- kum olmas› halinde üyeli¤i kendili¤inden sona erer (TTK 315/II. md.). Ayr›ca, bir y›l veya daha uzun süreli özgürlü¤ü ba¤lay›c› bir cezaya mah- kum olanlar, Türk Medeni Kanunu’nun 407. mad- desi uyar›nca k›s›tlanaca¤›ndan, bir y›ldan fazla hüküm giyen kiflilerin yasal k›s›tl›l›k hali söz konu- su olacak ve an›lan cezan›n infaz› s›ras›nda fiil eh-
liyetlerini kaybedeceklerdir. Bu nedenle, Yönetim kurulu üyesinin, a¤›r hapis cezas›yla veya yüz k›- zart›c› bir suçtan dolay› mahkum olmas› d›fl›nda, bir y›ldan fazla hapis cezas›na mahkum olmas› ha- linde de yönetim kurulu üyeli¤i sona erecektir.
Yarg›tay’›n da bir karar›nda62
belirtildi¤i gibi, yönetim kurulu üyelerinden birinin mahkum olma- s› sonucu, flirket organs›z kalmaz. Böyle bir du- rumda, TTK’nun 315. maddesi uyar›nca yönetim kurulunun eksik üyesi tamamlan›r. Bunun sonucu olarak da, flirkete kayyum tayini istenemez.
5- Yönetim Kurulu Üyesinin Üyelik
‹çin Gerekli Yasal Nitelikleri
Kaybetmesi
Yönetim kurulu üyeli¤i için yasada öngörülen niteliklerin kaybedilmesi halinde yönetim kurulu üyeli¤i kendili¤inden sona erer. Ayn› durum, yö- netim kurulu üyeli¤ine seçilebilmek için ana söz- leflmede baz› nitelikler öngörülmüfl ise, bu nitelik-
lerin kayb› halinde de söz konusudur63
. Örne¤in, TTK’nun 313. maddesi uyar›nca, pay senetlerinin üye veya üye hesab›na hareket eden üçüncü kifli taraf›ndan yat›r›lmamas›, pay›n devri nedeniyle pay sahipli¤i s›fat›n›n yitirilmesi gibi.
6- Anonim fiirket Tüzel Kiflili¤inin
Sona Ermesi
TTK’nun 449. maddesi gere¤ince, anonim flirke- tin tasfiyesinin sona ermesi üzerine flirkete ait tica- ret unvan›n›n ticaret sicilinden terkini tasfiye me- murlar› taraf›ndan talep olunur ve bu talep üzeri- ne terkin hususu tescil ve ilan olunur. Bu durum- da, tasfiyesi tamamlanan ve sicilden terkin edilen anonim flirketin yönetim kurulu üyelerinin üyeli¤i- nin sona erece¤i do¤ald›r.
TTK’nun 152. maddesine göre anonim flirketin nev’î de¤iflikli¤inin gerçekleflmesi, anonim flirketin bir baflka anonim flirket taraf›ndan devral›nmas›, TTK’nun 299. maddesi uyar›nca anonim flirketin kurulmam›fl say›lmas›na iliflkin mahkeme karar›n›n kesinleflmesi, birden fazla anonim flirketin aktif ve pasifinin kurulacak yeni bir anonim flirkete intikal etmesi hallerinde de yönetim kurulu üyelerinin
üyeli¤i sona erer64
.
Anonim flirketlerde infisah ve fesih sadece flirket amac›nda bir de¤ifliklik meydana getirir. Bu durum-
MART ’08
S‹C‹L
daki anonim flirket, TTK’nun 439. maddesine göre, pay sahipleri ve üçüncü kiflilerle iliflkilerinde hukuki ehliyeti tasfiye amac›yla s›n›rl› olmak üzere, tasfiye
sonuna kadar tüzel kiflili¤ini korur65
. Dolay›s›yla ano- nim flirketin infisah›, feshi ve hatta iflas› hallerinde yönetim kurulu mevcudiyetini korudu¤undan, yöne- tim kurulu üyelikleri de sona ermez. Anonim flirke- tin fesih ve infisah› hallerinde, yönetim kurulunun görev ve yetkisi, tasfiyenin yap›labilmesi için zorun- lu olan ve fakat nitelikleri gere¤i tasfiye memurlar›n- ca yap›lamayan ifllemlerle s›n›rl›d›r (TTK 440/I. md.). Esasen, ana sözleflme veya genel kurul karar› ile ay- r›ca tasfiye memuru tayin edilmedikçe, tasfiye iflleri yönetim kurulu taraf›ndan yap›l›r (TTK 441/I. md.).
Moro¤lu66
, tasfiye ifllemlerinin güvence alt›na al›nma- s› aç›s›ndan mahkeme taraf›ndan fesih karar› verilen durumlarda, tasfiye memurlar›n› ve ücretlerini tespit etme yetkisinin de hâkim verilmesinin uygun olaca- ¤›n› ileri sürmektedir.
7- Yönetim Kurulu Üyesinin ‹stifas›
Anonim flirket yönetim kurulu üyeli¤i istifa ile de sona ermektedir. TTK, yönetim kurulu üyeleri- nin istifas› ile ilgili hüküm ihtiva etmemektedir. Yönetim kurulu üyeleri ile anonim flirket aras›nda- ki hukuki iliflki bir sözleflme iliflkisi olup, kural ola- rak bu sözleflme de bir vekalet sözleflmesi olarak kabul edilmektedir. Hal böyle olunca, vekilin isti- fas› ile ilgili Borçlar Kanunu’nun 396. maddesi hükmünün yönetim kurulu üyelerinin istifas› halin-
de de uygulamak gerekmektedir67
.
Yönetim kurulu üyeli¤ine seçilme yaz›l› flekilde (ana sözleflme, genel kurul karar› ya da yönetim kurulu karar› ile) oldu¤undan, Borçlar Kanunu’nun 11 ve 12. maddeleri uyar›nca yönetim kurulu üye-
lerinin de istifas›n›n yaz›l› olmas› zorunludur68
. Yö- netim kurulu üyesinin verece¤i istifa dilekçesi flek- le tabi de¤ildir. Ancak, istifan›n hukuki neticeleri ve sorumlulu¤un bafllang›ç ve bitifl tarihlerinin saptanmas› aç›s›ndan noter kanal›yla gönderilmesi
faydal› olacakt›r69
. Borçlar Kanunu’nun 396/I. mad- desinde vekaletten her zaman istifa edilebilece¤i hükme ba¤lanm›fl oldu¤undan, yönetim kurulu üyesi istifa hakk›n› serbestçe kullanabilir ve bu hakk›ndan önceden feragat etmesi de hukuken ge-
çerli de¤ildir70
. Ayn› flekilde, istifa eden yönetim kurulu üyesi de sadece kendi iradesiyle istifa tale-
bini geri alamaz71
.
Kural olarak, istifa, ulaflmas› gerekli irade beya- n›yla kullan›lan tek tarafl› bozucu yenilik do¤uran
bir hakt›r72
. Bu nedenle, istifan›n hukuki sonuç do- ¤urabilmesi için yönetim kurulunun kabulü zorun-
lu de¤ildir73
. ‹stifa hakk›n›n iyi niyet kurallar›na uy- gun olarak kullan›lmas› gerekli olup, uygun olma- yan bir zamanda istifa hakk›n› kullanan yönetim kurulu üyesi, flirketin bu nedenle u¤rad›¤› zararla- r› karfl›lamak zorundad›r.
8- Yönetim Kurulu Üyesinin Azli
TTK’nun 316. maddesinin bafll›¤› “azil” kelime- sidir. Azilin sözlük anlam›, “iflinden ç›karma”, “yol
verme”dir74
. Yönetim kurulu üyeleri, ana sözleflme ile tayin edilmifl olsalar bile, genel kurul karar›yla azlolunabilirler (TTK 316. md.). Genel kurul, bir yönetim kurulu üyesini azledebilece¤i gibi, tüm
yönetim kurulunu da azledebilir75
. Azil, “ad nutum” özelliktedir, yani bir nedene dayanmas› gerek-
mez76
. TTK, azlolunan yönetim kurulu üyesinin tazminat talebine hakk› olmad›¤›n› da 316. madde- sinde aç›kça hükme ba¤lam›flt›r. Bu hüküm, ça¤- dafl hukuka ve düzenlemelere uygun de¤ildir.
Anonim flirket ile yönetim kurulu üyeleri aras›n- da kural olarak, bir vekalet sözleflmesi söz konusu oldu¤undan ve bu sözleflme de karfl›l›kl› güven duygusuna dayand›¤›ndan, yasa taraf›ndan genel kurula istedi¤i zaman bu sözleflmeyi sona erdirme
hakk› tan›nm›flt›r77
.
Genel kurulun azil yetkisinin güvene dayal› bir iliflkiyi sona erdiren mutlak niteli¤i nedeniyle, yö- netim kurulu üyelerinin azli genel kurul günde- minde bulunmasa dahi, azil yetkisinin kullan›l›p
kullan›lamayaca¤› hususu ö¤retide tart›flmal›d›r78
. Bu tart›flmaya yol açan neden ise, gündeme ba¤l›- l›k ilkesi ile genel kurulun azil yetkisinin yasada ayr› ayr› düzenlenmesine ra¤men, aralar›ndaki
ba¤lant›n›n sa¤lanmamas›d›r79
. Kimi yazarlar80
, gündeme ba¤l›l›k ilkesine üstünlük tan›r iken, ba- z› yazarlar ise, genel kurulun azil yetkisine üstün- lük tan›maktad›rlar. Genel kurulun azil yetkisini ön planda tutan ikinci görüfl taraftarlar›, genel kurul gündeminde olmasa dahi yönetim kurulu üyeleri- nin her zaman azledilebilece¤ini, çünkü, genel ku- rulun güvenini kaybeden bir yönetim kurulunun görevde kalmas›n›n yerinde olmayaca¤›n› belirt-
mektedirler81
.
de, Yarg›tay’›n son kararlar›na göre, yönetim kuru- lu üyelerinin genel kurul karar› ile azledilebilmesi için, bu konunun genel kurul gündeminde bulun- mas› zorunludur. Genel kurulun, yönetim kurulu üyelerini her zaman azledebileceklerine iliflkin TTK 316. maddesi hükmü, gündeme ba¤l›l›k ilke- sini bertaraf edemez. Aksine düflünce, toplant›ya kat›lma oran›n› etkileyip, belli bir az›nl›¤›n oldu
bittilerine sebebiyet verebilir82
.
Yönetim kurulu üyelerinin gündeme ba¤l› ola- rak azledilebilmeleri hiç de¤ilse üyeler aç›s›ndan asgari bir güvence teflkil etmektedir. Buna ba¤l› olarak da, gündeme ba¤l›l›k ilkesi, anonim flirket- lerde bir istikrar ve organlar aras›nda bir denge un-
suru olabilir83
.
Yönetim kurulu üyelerini azletmek yetkisi, ge- nel kurulun baflkalar›na devredemeyece¤i bir yetki oldu¤undan, yönetim kurulunda temsilci bulundu- ran tüzel kifli, temsilcisini kendili¤inden azlede-
mez84
. TTK’nun 275. maddesinde, kamu tüzel kifli- lerinin konusu kamu hizmeti olan anonim flirketle- rin yönetim kurullar›na gönderdikleri temsilcilerin ancak kamu tüzel kiflisi taraf›ndan azlolunabilece- ¤i aç›kça hükme ba¤lanm›flt›r (TTK 316/II. md.).
9- Yönetim Kurulu Taraf›ndan Seçilen
Üyenin Tayininin Genel Kurul
Taraf›ndan Onaylanmamas›
Yönetim kurulu üyeliklerinden bir veya bir ka- ç›n›n boflalmas› ve kalan mevcut üyelerin toplant› yetersay›s›n› (nisab›n›) sa¤layacak ço¤unlukta ol- malar› halinde, mevcut üyelerin, boflalan üye ya da üyelerin yerine ilk genel kurul tarihine kadar geçi- ci olarak yenilerini seçecekleri ve ilk toplanacak genel kurulun onay›na sunacaklar› hususuna yuka- r›da de¤inilmiflti. ‹flte genel kurulun, yönetim kuru- lu taraf›ndan seçilen bu üyelerin tayinini onayla- mamas› halinde, an›lan üyelerin üyelikleri onay›n reddi tarihinden itibaren ileriye dönük olarak sona erer.
10- Yönetim Kurulunun Görev
Süresinin Bitmesi
Yönetim kurulunun görev süresinin bitmesi, yö- netim kurulu üyeli¤ini sona erdiren nedenlerden biridir. Yönetim kurulu üyelerinin görev süresi, ana sözleflmede ve genel kurul taraf›ndan öngörü-
len süreleri dolan anonim flirket yönetim kurulu üyelerinin bu s›fatlar›n›n kendili¤inden sona erip ermeyece¤i, görevi biten yönetim kurulu üyeleri- nin yapt›klar› ifllemlerin geçerlili¤i konular›nda tekrardan kaç›nmak için yukar›da “görev süresi“ bafll›¤› alt›nda yap›lan aç›klamalara at›fta bulun- makla yetinilecektir.
11- Yönetim Kurulu Üyeli¤inin Sona
Ermesine Neden Olabilecek Di¤er
Haller
Yönetim kurulunun organ s›fat›n›n kayb›na ne- den olabilecek di¤er haller, yönetim kurulu üyele- rinin seçimi ile ilgili genel kurul kararlar›n›n yok- lu¤u, butlan› veya iptal edilmesi ile seçilen yöne- tim kurulu üyesinin ana sözleflmede öngörülen flartlar› tafl›mamas›d›r.
12- Tescil ve ‹lan
TTK’nun 300/II-8. ve Ticaret Sicili Tüzü¤ü’nün 38/3 ve 60. maddeleri gere¤ince, yönetim kurulu üyeli¤inin kaybedilmesi halinde keyfiyetin ticaret siciline tescil ve ilan› gerekmektedir.
Yönetim kurulu üyeli¤inin kaybedilmesi, du- rumdan haberdar olmayan üçüncü kiflilere karfl›, yani d›fl iliflkide, ancak tescil ve ilan edilmesinden
sonra ileri sürülebilir85
. Nitekim, Yarg›tay 21. HD.’nin 22.04.1999 gün ve E: 1999/2427, K: 1999/2685 say›l›86 ve Yarg›tay HGK.’nun 22.10.1997 gün ve E: 1997/12617, K: 1997/858 say›l› kararlar›- na yans›yan görüfl de bu yöndedir.
Tescil ve ilan zorunlulu¤unun as›l amac›n›n iyi niyetli üçüncü kiflileri korumak oldu¤u ve vergi dairelerinin iyi niyet iddias›nda bulunmak gibi bir ihtiyac› olmad›¤›ndan, Vergi Usul Kanunu’nun 10. maddesinde öngörülen yasal temsilcilerin sorumlu- lu¤u yönünden tescil ve ilan›n etkili olmad›¤›, bundan dolay› yönetim kurulu üyeli¤ini kaybeden birisinin, bu keyfiyetin tescil ve ilan›na kadar ge- çen zaman içinde Vergi Usul Kanunu’nun 10. mad- desindeki sorumluluk kapsam›nda kabul edilme-
mesi gerekti¤i görüflü ileri sürülmektedir87
.
Dan›fltay da, yönetim kurulu üyeli¤i herhangi bir nedenle sona eren kiflinin üyelikten ayr›l›fl›n›n ticaret siciline tescil ve ilan edilmemesi halinde, flirket borçlar›ndan iyi niyetli üçüncü kiflilere karfl› sorumlulu¤unun devam edece¤i, ancak yönetim
MART ’08
S‹C‹L
kurulundan fiilen ayr›lmakla, flirketin vergi ödevle- rinin yerine getirilmesi konusunda yetkisi kalma- yan üyenin Vergi Usul Kanunu’nun 10. maddesi uyar›nca flirketten al›namayan vergi ve buna ba¤l› alacaklardan sorumlu tutulmas›n›n hukuka ayk›r›
oldu¤u sonucuna varm›flt›r88
.