Ticari Bankalar

“Ticaret bankaları ve bankacılık faaliyetleri hakkındaki” kanuna göre (Bknz. Ek-B) ticaret bankalarına kredi siyasetini yürütme konusunda tam bağımsızlık verilmiştir. Merkez bankasından farklı olarak ticaret bankalarının para ve kredi emisyonunu belirleme konusunda yetkileri yoktur. Diğer taraftan verecekleri krediler de sahip oldukları reel fonlarla sınırlandırılmıştır

Söz konusu kanunda ticaret bankası kavramı hakkında, biri geniş, diğeri dar olmak üzere iki farklı tanımlama kullanılmıştır. Geniş anlamda; bu bankalar ticaret temeline dayalı olarak faaliyet gösteren bankalar olarak tanımlanmıştır. Dar anlamda ise devlete dahil olmayan kurumlar tarafından oluşturulan bankalardır diye tanımlanmıştır. Bu çalışmada geniş anlamda belirtilen tanımı kullanılmıştır.

İlgili kanunlarda ticaret bankaları aşağıdaki gibi sınıflandırmaya tabi tutulmuştur: 1. Ortaklık yapısına göre ticaret bankaları;

a-Devlet ticaret bankaları

b-Nakit temeline dayanan bankalar c-Yabancı bankaların şubeleri

d-Yabancı sermayesi çekilen bankalar; 2. Mülkiyet türüne göre:

a-Devlet bankaları b-Özel bankalar

c-Devlet-ticaret bankaları;

3. Hizmet verme amacına ve hizmet subjelerine göre: a- Bölge bankaları

b- Belirli ekonomi (sanayi) dallarına hizmet sunan bankalar c- Çeşitli alanlardaki devlet kurumlarına hizmet sunan bankalar.

‘Ticaret Bankaları ve bankacılık faaliyeti hakkındaki’ kanuna göre ticaret bankaları devletin borçlarından sorumlu değildir. Buna karşılık devlet de bankaların borçlarından sorumlu değildir. Ancak Türkmenistan’ın diğer kanuni düzenlemelerinde gösterilen durumlar veya devletin veya bankanın kendi üzerine sorumluluk almaları durumları buna dahil değildir. Türkmenistan’ın ticari bankaları kendi faaliyetlerini Merkez Bankasının verdiği lisansa dayalı olarak yapmaktalar. Bankaların ana sermayesi tüzel ve özel kişilerin fonlarından, pay ödeneklerinden, hisse senetleri ve diğer kıymetli evrakları çıkarmak yoluyla oluşmaktadır. Özel ve tüzel kişiler, ticaret bankalarının kurucuları ve hissedarları olabilirler. Kurucuların ve hissedarların katılma payı ana sermayenin yüzde 35’inden fazla olmaması gerekir. Bankalar yabancı paralardaki gelirlerden döviz fonlarını oluşturabilirler ve onları Türkmenistan’da veya yabancı devletlerde bankacılık faaliyetlerini, yatırımları geliştirmek için kanunlarda belirtilen şekilde kullanabilirler.

Türkmenistan kanunlarına göre ticari bankalar aşağıda belirtilen konularda faaliyetlerde bulunabilirler:

• Müşteriler, muhabir bankalar, ve yabancılar için mevduat hesaplarını açmak ve yürütmek;

• Müşterilerin, muhabir bankaların isteğiyle hesaplaşmaları yapmak ve onlara kasa hizmetini sunmak;

• Mevduatları çekmek ve borçlular ile anlaşarak krediler vermek;

• Sahiplerinin isteğiyle ve bankanın kendi fonlarıyla büyük sermaye yatırımlarını kapitalize etmek;

• Hisse senetlerini ve diğer kıymetli evrakları çıkarmak. Kendi hesabına, müşteri fonları hesabına kıymetli evrakları almak, satmak ve saklamak ve onları kullanarak, kanun tarafından yasaklanmamış işlemleri gerçekleştirmek;

• Mal gönderme ve hizmet verme anlaşmasından doğan talepnamelere hukuk edinmek, talepnameleri yerine getirme riskini üzerine almak ve o talepnamelerin forfeytingini ve faktoringini yapmak;

• Özel ve tüzel kişilerden, yabancı özel ve tüzel kişiler de dahil, döviz satın almak ve satmak;

• Ülke içinde ve dışında, Merkez bankasının izniyle kıymetli madenleri ve taşları ve onlardan yapılmış mamülleri kabul etmek ve saklamak;

• Tröst işlemlerini yapmak, bankacılık konusunda danışmanlık hizmetini sunmak; • Bankanın kredi fonlarının hesabına ulaştırma araçlarını ve başka varlıkları, araçları

(kira vermek şartıyla) satın almak (leasing işlemlerini yapmak);

• Kanunlara göre duran varlıklarla ilgili ipotek işlemlerini ve diğer işlemleri yapmak. Şu faaliyetler ise bankalara yasaklanmıştır:

• Bankaların maddi mamul ve varlıkları satmak konusunda işler yürütmesi;

• Döviz, kredi, proje işlemleri ve bankacılık işlemleri için kefalet verme ile ilgili sigorta işlemleri dışında başka sigorta türleri ile uğraşmak;

Diğer taraftan Ticari Bankalar Türkmenistan Merkez Bankası tarafından belirlenmiş aşağıdaki normları ve üst sınırları yerine getirmek zorundadırlar:

• Ana sermayenin kanunda belirlenen en az miktarı,

• Sermayenin aktiflere oranı ile risk dikkate alınarak, ölçülmüş oran ile belirlenmiş miktardaki yeterlilik,

• Bir kreditöre verilecek kredinin üst sınırı,

• Likit aktiflerin borç senetlerine oranı ile belirlenen likiditelik normu.

Türkmenistan da faaliyet gösteren bankalarda sigortalandırmanın, ihtiyat fonlarının ve diğer zaruri fonların bulundurulması zaruridir. Ticari bankalar ve bankacılık faaliyeti hakkındaki (Ek-A) kanuna göre Türkmenistan’ın ticari bankalarının hepsi ve diğer bankalar tasarrufları çekmeye hukuki yetkiye haizdir. Türkmenistan vatandaşları, diğer devletlerin vatandaşları

ve vatandaşlığı olmayanlar da bankada mevduat hesabı açtırabilirler. Her bir banka halkın tasarruflarını çekmenin ve onu müşterinin ilk talebine göre geri vermenin şartlarını kendisi belirleyebilir. Ancak bankalar ana sermayelrinden daha fazla tasarruf toplayamazlar ve Türkmenistan Merkez Bankası tarafından belirlenmiş şekiliyle müşterilerinin tasarruflarını sigorta etmek için bankalar arası fonları oluşturmak zorundadırlar.

Devlet hane halkının Türkmenistan Tasarruflar Bankasına vermiş oldukları tasarrufların korunmasını ve müşterilerin ilk talebinde geri ödenmesini güvence altına almıştır. Türkmenistan kanunları anlaşmaya dayalı olarak ticari bankalara ve diğer bankalara mevduatlar, krediler şeklinde bir birinin fonlarını çekmeye ve kendi tüzüklerinde dikkate alınan bankalar arası işlemleri gerçekleştirmeye imkan vermektedir. Müşterilere kredi vermek ve üstlenmiş oldukları borçları yerine getirmek için gerekli fonlar yeterli olmadığı takdirde, ticari bankalar ve diğer bankalar kredi almak için Türkmenistan Merkez Bankasına başvurabilirler.

Bankalar, kredilerin zamanında geri ödenmesini güvence altına almak için rehin isteme, rehinelik talebinde bulunma ve diğer borç senetlerini kabul etme yetkisi vardır. Bankaların, rehinsiz kredi vermeye, bankaya rehin’e verilmiş varlığı mahkemeye başvurmadan satmaya da yetkileri vardır.

1993 yılında kabul edilen ‘Türkmenistan’ın kıymetli evraklar ve finansal borsalar hakkındaki’ tüzüğe göre, kıymetli evraklar piyasasında yatırımcı kurumların yerine getirdikleri işlemlerin bir kısmını bankalar da yerine getirebilirler. Şimdi kullanılmakta olan tüzüğe göre, kıymetli evrakların yatırımcı kurumlar tarafından satılması ve satın alınması ve bu işlerde aracılık yapmaları piyasa şartlarında yapılması zaruridir. Hisse senetlerinin fiyatı Türkmenistan’ın para biriminde belirlenmektedir.

Bankacılık sektöründe bankacılık faaliyetlerini yürütmede yeni yöntemlerin kullanması sebebiyle bir farklılaşma süreci yaşanmaktadır. Buna örnek olarak bankaların kredi siyasetini yürütmede planlı ekonomi döneminde ki uygulamaların tersine yeteri kadar bağımsız olmaları, kredi vermede ve diğer işlemleri yapmada merkezi kontrol ile

ilişkilerinin olmaması gösterilebilir. Bu şekildeki yapılanma bürokrasiyi engellemekte ve bankacılık faaliyetlerinin aksaksız yürütülmesine yardımcı olmaktadır.

Serbest piyasa sistemine geçme çabalarıyla birlikte bankaların sadece ihtisas kollarında kredi vermeleri anlayışından vazgeçilmiş, her bankanın her işlemi yapabilmesi esası uygulamaya konmuştur. Buna rağmen dış ilişkiler genellikle Dış Ekonomik İlişkiler Bankası üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu düzenlemeyle bankaların 12 tanesi genel işlemler konusunda lisanslıdırlar. Bu düzenlemeyle ticari bankaların esas görevi, mali kaynakları kabul etmek, onları en makul şekliyle ekonomiye kanalize etmek ve mevcut şartlar dahilinde geri ödenmesini sağlamak olarak belirlenmiştir.

Diğer taraftan Türkmenistan’da yabancı yatırımlar hakkındaki kanuna göre, yabancı yatırımcıların Türkmenistan’ın bankalarında mevduat hesaplarını açmaya hakları vardır. Yabancı yatırımcılar Türkmenistan para birimini ülke içi döviz piyasasında yabancı dövizi satın almak için kullanma hakkı vardır. Ülkede yabancı bankalara, onların şubelerine kayda alındıklarından ve Türkmenistan Merkez Bankasından lisans aldıktan sonra faaliyet göstermeye izin verilmektedir.

1 Ocak 1999’dan bugüne kadar ticaret bankalarının sayısı, ortak kredi kuralları çerçevesinde Dayhanbank ile işbirliği içerisinde çalışmak üzere 67’den 13’e indirilmiştir. Mayıs 2001 tarihi itibariyle Türkmenistan’da faaliyet gösteren bankalar şu şekildedir: Yeniden düzenlenen 13 bankanın 5 tanesi devlete ait; Dış Ekonomik İlişkiler Bankası, Siberbank (tasarruf bankası), Türkmenistan Bank, Investbank ve Dayhanbank. 4 tanesi anonim şirket şeklinde ticari bankalar; Senagat Bank, Garaşsızlık Bank, Obabank, ve Uluslararası Yeniden Yapılanma, Gelişme ve Türkmenistan’da Girişimciliği Destekleme Bankası’dır. Diğer iki banka yabancı ortaklı bankalardır ve yabancı bankalar iki branşta faaliyet göstermektedirler.