Diğer Sektörler

4.2.5.1. Tarım Sektörü

Tarım sektörü Türkmenistan’ın iktisadi faaliyetlerinde önemini hissettiren bir sektördür. 1993 yılı rakamlarıyla GSYİH içindeki payı % 19, toplam istihdam içindeki payı ise %40’dır (TİKA, 1999: 17, 20). İlerleyen yıllarda Petrol ve gaz fiyatlarının tarımsal ürün fiyatlarına göre nispi artışı, tarım sektörünün GSYİH’daki payında keskin bir düşüşle sonuçlanmasına sebep olmuştur. Ancak sektör hala ekonominin başlıca istihdam yaratan ve ihracat gelirlerinde en önemli kaynaklardan biri olmaya devam etmektedir.

Tarımsal faaliyetler esas olarak pamuk üretimi üzerine yoğunlaştırılmıştır. Tarım alanında özellikle tahıl üretiminde havaların iyi gitmesi ve iyi bakım sonucu önemli gelişmeler olmuştur. Türkmenistan maliyeti ağır olan başarısız yılların ardından şu an tarımda kendi kendine yeter bir ülke olma yolunda hızla ilerlemektedir. Ülkenin plan hedefleri gelecek 10 yıl içerisinde tarım alanında ürün çeşitlerini arttırmaktır (Turkmenistan News Weekly, August, 2000: 7). 2010 yılını hedef alan programda tarımsal komplekslerin geliştirilmesi, en önemli hedeflerden biri olarak yer almıştır. Bu hedef un ve un ürünleri, bitkisel yağ, patates ve diğer sebzeler, kabak, üzüm, şeker, süt, mandıra ürünleri üretimini de 2005 yılına kadar ülkenin kendi kendine yetecek seviyeye ulaşılmasını içermektedir. Diğer taraftan tarımsal ürünlerde üretim 2005 yılına kadar % 80, 2010 yılına kadar % 160 arttırılması hedeflenmiştir.

4.2.5.2. İmalat

İmalat sanayiinde planlanan başlıca aktiviteler, petrol ve petrol ürünleri üretim süreci, doğal gaz ve diğer minerallerin üretimi, kimyasal üretim ve pamuğa yönelik tekstil üretimini içermektedir. Son yıllarda petrol rafinerilerinin yenilenmesi, gaz çıkarımının artmasıyla birlikte kimya sanayii, elektrik sanayii ve makine imalatı ürünleri ile azotlu gübre, halı ve tekstil ürünlerindeki artış, imalat sektöründe bir canlanmaya sebep olmuştur.

Türkmenistan ithal ikameci politikalarla, imalat alanında bazı başarılar elde etmiştir. Türk müteahhitler imalat sektöründe 185 milyon dolar maliyetli selüloz fabrikası ile 80 milyon dolar değerinde çelik fabrikası kurmuşlardır. Diğer taraftan tekstil sektöründe Türk yatırımcılar 2000 yılına kadar bu sektöre 522 milyon $’lık yatırım yapmışlar ve bundan sonrası içinde 740 milyon $’lık yatırım anlaşması imzalamışlardır (EBRD, 2000b: 18).

4.2.5.3. Enerji

Türkmenistan enerji tüketiminde kendi kendine yeten bir ülkedir ve önemli bir ihracat potansiyeline sahiptir. 10 yıllık istikrar programı çerçevesinde, enerji sektöründe 2.2 milyar dolarlık yatırım hedeflenmiş ve bunun 1.9 milyar doları yabancı kaynaklardan sağlanması

planlanmıştır. Türkmen yetkililer enerji üretim kapasitesini 2010 yılına kadar 4,193.2 megawatt’a çıkarmayı hedeflemektedirler. Şu an toplam enerji üretimi kapasitesi 2,652.2 Megawatt’tır (EIA, 2000). Bugünkü üretim kapasitesi ülkenin tüm iç tüketimini karşıla-maktadır. Üretim hedeflerinin artan kısmının da ihraç edilmesi planlaştırılmıştır. İstikrar programında 2005 yılına kadar enerji üretiminde saatte 15 milyar kilowatt saate, 2010 yılında ise 25.5 milyar kilowatt saate ulaşılması hedeflenmiştir ( Turkmenistan News Weekly, October, 2000a: 6). Bu amaçla farklı şehirlerde 4 yeni termal enerji üretim santrali kurulmuştur. Enerji üretiminde bir başka hedef de iki ayrı eyaletteki eski santrallerin yeni teknolojiyle yeniden inşaatı ve yine bir şehirde son teknolojiyle yeni bir santralin kurulmasıdır.

Devletin enerji konusunda öncelikli hedefi enerji ihracatında yeni transfer yolları kurarak ihracat gelirlerini arttırmaktır. Bu bağlamda 1.110 km’lik ve 500 kilowatt saat kapasiteli bir enerji nakil hattı Afganistan’a ve Pakistan’a ulaştırılacaktır. Temmuz 1999’da Pakistan’la bu konuda ilgili anlaşma yapılmıştır (Turkmenistan News Weekly, November, 2000b:9). Bu proje 300 milyon dolar maliyetle olması beklenmektedir. İran, Türkiye ve diğer Orta Asya ülkeleriyle de enerji ihracatının geliştirmesi için çeşitli projeler geliştirilmiştir. Kasım 1999’da ihracat kapasitesini artırmak üzere İran sınırına kadar yeni bir transfer hattı tamamlanmıştır. Bu hatla İran üzerinden Türkiye’ye yıllık olarak 3.5 milyar Kilowatt’lik enerji ihraç edilmesi planlanmıştır.

4.2.5.4. Telekomünikasyon

Telekomünikasyon hizmetleri Türkmenistan için önemli bir sektördür. Çünkü coğrafi konumu, uluslararası ticarete bağımlılık ve dünyanın büyük pazarlarına yakınlığı iletişim hizmetlerini zorunlu kılmaktadır. Bu alanda son dönemde alt yapı yatırımlarına hız verilmiştir. 1991 yılı itibariyle toplam hat sayısı 237.000’dir ve 100 kişiye 6,5 hat düşmektedir. Bağımsızlığın ilk yıllarında yayınlanan bir raporda bu rakamın 250.000’ine ulaştığı yayınlanmıştır. Abonelerin tamamı lokal görüşmelerini direkt yapabilmekte, bölgeler arası direkt görüşme yapabilen abone sayısı ise 130.000’dir (The World Bank,

1994b: 169, 174). Tüm hatların %30’luk kısmı işletme aboneleri için, %28’i hane halkı için ayrılmıştır.

Türkmenistan da tüm eski BDT ülkelerinde olduğu gibi oldukça hızlı gelişme gösteren ve yatırımcılar için gelecekte bir takım faydalar beklenebilen sektörlerden biride telekomünikasyondur. Modernizasyon başlamasına rağmen tüm pazar küçük kalmıştır. Yönetimin hedefleri; yeni telefon abonelerini 600.000 kadar arttırmaktır; bu abonelerin 260.000’ni başkent Aşkabat için düşünülmüştür (Turkmenistan News Weekly, October, 2000a: 8) Bu sektörde yönetimin öncelikleri tüm telekomünikasyon sisteminin güncelleştirilmesi, yeni ana hat linklerinin kurulması ve uluslararası linkleri genişletmek şeklindedir. Bu amaçla farklı ülkelerden yabancı şirketlerle çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar dahilinde Alcatel ve Siemens 1 milyon dolarlık satışla 7.000 mobil telefonluk şebeke hattı satmış ve Aşkabat’ın sabit telefon hatlarını yenilemiştir. Amerika’dan Barash Komünikasyon Teknoloji Inc. ile yapılan anlaşmayla, eski analog ekipmanların modernizasyonunu yaparak celüler ve paging sisteme geçilmesi kararlaştırılmıştır.

Son yıllarda, Alman işletmeleri 20 den fazla dijital değişiklik yapmış, 120.000 yeni aboneyle sabit telefon hatlarını arttırmış ve 42 dijital istasyon kurmuşlardır (Turkmenistan News Weekly, May, 2000a: 10). Bu iki şirket Kasım 1999’da maliyeti 1 milyon dolar olan yeni 10.000 hatlık bir anlaşma kazanmışlardır. Amerikan işletmesi MCI 1997’de yaptığı anlaşmayla, 1998’de hizmet vermeye başlayan İnternet ortaklığı sunmaktadır. Şirket e-mail ve İnternet hizmetleri için 15 dijital kanal ve ABD ile doğrudan hatlar kurmuştur (Turkmenistan News Weekly, June, 2000:8). Yetkililer uydu ile iletişimi birinci basamak olarak düşünmektedirler. Aşkabat’la Moskova arasında dijital iletişim için Rusya’ya ait bir uydu olan Gorizont-53 üzerinden iletişim sağlanmaktadır. Ülkenin Tüm uydu kanalları toplamı sadece 176’dır. Son olarak Ukrayna, Beyaz Rusya ve Baltık ülkeleriyle bağlantı sağlayacak olan 120 kanallık yeni bir proje geliştirilmiştir.

4.2.5.5. Ulaştırma

Bu sektörün geliştirilmesine yönelik tespitler hemen hemen tamamıyla modernizasyon ve güncelleştirme ihtiyacı şeklinde gözükmektedir. Bu amaçla çeşitli projeler tamamlanmış ve bazıları da tamamlanma aşamasındadır. Bunlar karayolu, demir yolu, hava, deniz ve nehir ulaştırmasının geliştirilmesiyle ilgilidir. 1988 verilerine göre ülkenin 2.138 km demiryolu ağı, 21.400km karayolu mevcuttur (TİKA, 1993:19). 2010 yılı hedeflerini açıklayan istikrar programı çerçevesinde, yeni yolların inşa edilmesi ve demiryollarının ve yük taşıma kapasitesinin % 50 arttırılması planlanmıştır. Bu sayede önemli bir gelişme katar taşımacılığında yaşanmıştır. Kapasite 1999 yılı itibariyle 1/3 oranında yükselmiştir.