Finansal Piyasalar ve Finansal Sistemin İcra Ettiği Fonksiyonlar

Tablo 2.2 : Finansal Sistemin Temel Fonksiyonları (Merton, Bodie, 1995: 12, 28).

Tasarruf Fonksiyonu Kamu tasarrufları için düşük riskli piyasalarda potansiyel kazançları sağlamak

Likidite Fonksiyonu Kasadaki Menkul kıymetler ve diğer finansal varlıkların dönüştürülmesiyle fonların artırılmasını temin etmek.

Ödemeler Fonksiyonu Mal ve hizmetler için yapılacak olan ödemelerin yapılması için gerekli mekanizmayı temin etmek.

Politika Fonksiyonu Yüksek istihdam, düşük enflasyon, ve sürdürülebilir ekonomik gelişme gibi toplumsal hedeflerin başarılmasında hükümete bir yol temin etmek

Servet Fonksiyonu Gelecekte ihtiyaç hissedilecek mal ve hizmet harcamaları için satın alma gücünü sağlayacak imkanları temin etmek.

Kredi Fonksiyonu Ekonomide yatırım ve tüketim harcamaları için kredi arzını desteklemek.

Risk Fonksiyonu Tüketicileri, işletmeleri ve hükümetleri insan, mülkiyet ve gelir risklerine karşı korumak.

Finansal sistem, toplum ve devlet tasarruflarının, yatırımlara dönüştürüldüğü bir mekanizmadır. Para ve sermaye pazarları mekanizmanın işletildiği piyasalar, finansal kurumlar bu mekanizmayı işleten birimler ve finansal varlıklarda mekanizmada kullanılan

araçlardır. Finansal sistem modern ekonomilerde yedi temel fonksiyonu yerine getir-mektedir (Parasız, 1997: 54, 55). Bunlar kısaca bir tablo şeklinde yukarıda gösterilmiştir. Ekonomik yapı için önem arz eden finansal fonksiyonları, gelir-üretim dönüşümü açısından ayrıntılı olarak açıklamak konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

2.1.2.1.1. Tasarruf Fonksiyonu

Finansal kurumlar ve finansal piyasalar sistemi kamu tasarrufları için bir dönüşüm kanalıdır. Tahviller, hisse senetleri ve diğer finansal varlıkların, kazanç sağlamak üzere para ve sermaye piyasalarında satılması, kamu tasarrufları için diğer piyasalara göre daha düşük riskli imkanlar sağlamakta, finansal pazarlardan yatırımlara doğru gerçekleştirilen bu dönüşüm sayesinde daha fazla mal ve hizmet üretilebilmekte, buna bağlı olarak toplumun yaşam standardı da yükselmektedir (Bolak, 1998: 18). Ne zaman bu tasarrufların yatırımlara doğru akışı azalırsa, yatırımlar gerileyecek ve toplumun arzuladığı yüksek yaşam standardı da düşmeye başlayacaktır.

2.1.2.1.2. Servet Fonksiyonu

Finansal sistem, bireylerin ve işletmelerin harcamalarında ihtiyaç hissettikleri fonlardan fazla miktarlardaki gelirleri için tasarruf yolunu seçmeleri halinde para ve sermaye piyasalarında finansal enstrümanların satılması yoluyla onlara, (varlıkların değerinin korunması gibi) servet oluşturmada mükemmel bir yol sağlar. Tasarruf eden birimler kendi servetlerini oluşturmak için gerekli araçları seçmek zorundadırlar. Harcamalarından fazla miktardaki fonlarını taşıt, bina gibi amortismana konu varlıklara ayırmaları durumunda çoğu kez büyük kayıp riski ile karşı karşıya kalırlar. Bununla birlikte tahviller, hisse senetleri ve diğer finansal enstrümanlar zamanla eskimez ve genellikle de gelir yaratırlar ve onların diğer servet enstrümanlarına göre risk düzeyleri çoğu kez daha düşüktür.

Servet ne demektir? Her bir birey, firma yada hükümet için servet, tüm korunmuş varlıkların değerlerinin toplamıdır. Bazı otoriteler “net servet” kavramını kullanmayı tercih

etmektedirler. Bu kavram eldeki mevcut tüm varlıkların toplamından ekonomik birimin sahip olduğu borçlar düşüldükten sonra kalan miktara eşittir. Formül yardımıyla gösterirsek;

∆S = Tt + rt + St-1

Formüldeki delta S cari dönemde servette meydana gelen değişmeyi gösterir, Tt ise cari tasarrufların değeridir, rt elde tutulan varlıkların geri dönüş oranının cari ortalaması, St-1

eldeki toplam biriktirilmiş servetin başlangıç değeridir.

Gelişmiş ekonomilerde toplum tarafından, hisse senedi, tahvil ve diğer finansal enstrümanlar şeklinde elde tutulan servet parçası oldukça önemli bir yüzdeyi teşkil eder. Elde tutulan servet, satın alma gücünü temsil eder ve gelecekte satın alınacak olan mal ve hizmetlerin finansmanını sağlar ve toplumun yaşam standardını yükseltir.

2.1.2.1.3. Likidite Fonksiyonu

Servet için biriktirilmiş finansal enstrümanların, finansal piyasalar yardımıyla kasa gibi likid varlıklara dönüşümü sağlanır. Bu nedenle, finansal pazarlar tasarruf sahiplerine, finansal varlıklar şeklinde ellerinde bulundurdukları tasarruflarını ihtiyaç hissettikleri zaman paraya çevirebilme imkanını sağlarlar. Para modern toplumlarda, çoğu kez bankalarda mevduat olarak tutulan paraları içerir ve bu mükemmel likiditeye sahip tek finansal enstrümandır. Para diğer bazı kullanılabilecek para benzeri varlıklara dönüştürülmeye ihtiyaç hissetmeksizin de kullanılabilecek bir varlıktır. Bu nedenle para genellikle gelir kazanmada finansal pazarlarda alım satımı yapılan finansal varlıklar içinde en düşük gelir getiren varlıktır ve enflasyon sebebiyle aşınmadan dolayı ciddi şekilde satın alma gücü kaybına uğrar. Bu bize tasarruf sahiplerinin genellikle neden ellerinde minimum miktarda para tuttuklarını ve bunun yerine diğer finansal araçları harcanabilir fonlara ihtiyaçları oldukları ana kadar ellerinde tuttuklarını açıklamaktadır.

2.1.2.1.4. Kredi Fonksiyonu

Servet oluşturmada tasarrufların yatırımlara doğru akışını kolaylaştırmak ve likidite sağlama fonksiyonuna ilaveten, finansal piyasalar aynı zamanda yatırım ve tüketim harcamaları için kullanılabilecek kredileri de temin ederler. Kredi gelecekte geri ödenme vaadi karşılığında borç verilebilir fonları içerir (Akyüz, Ertel, 1987: 193). Tüketiciler, ev satın almak, günlük ihtiyaçlarını karşılamak, ailenin otomobilini yenilemek ve ödenmemiş borçlarını karşılamak gibi sebeplerle krediye ihtiyaç hissederler. İşletmeler, yeni binalarını inşa etmek, maaş bordrolarını karşılamak ve hisse sahiplerinin kar paylarına ödenek oluşturmak amacıyla kredi için kendi ihtiyaçlarına göre bir yol belirlerler. Hükümet ve yerel yönetimler ise binalar inşa etmek ve diğer kamu yatırımları ve günlük harcamaları için, vergilerden sağlanacak gelirlerin elde edileceği ana kadar ödünç fonlar için krediye ihtiyaç hissederler.

Global ekonomilerde finansal piyasalar (para ve sermaye piyasaları) vasıtasıyla kredi değeri büyütülmüş ve bugün bu değer devasa miktarlara ulaşmış ve kredi hizmetleri oldukça hızlı gelişmiştir. Ekonomik büyüme, enflasyon ve vergiden düşürülebilir bazı faiz ödemelerinin tümü ekonomik birimler (firmalar, hane halkları ve kamu kurumları) tarafından kullanılan kredilerdeki hızlı artışı ateşlemiştir.

2.1.2.1.5. Ödemeler Fonksiyonu

Finansal sistem ayrıca mal ve hizmetler için bir ödemeler mekanizmasının kurulmasını da temin eder (Rose,Fraser, 1988: 7). Bazı özel finansal varlıklar, özellikle çek şeklinde düzenlenenler ve kurumlardan devredilebilir düzenli para transferleri, orta vadeli ödemelerin yapılmasına hizmet ederler. Bankaların, kredi birliklerinin ve perakendeci mağazaların verdikleri kredi kartlarıyla müşterilere anlık satışları, kısa vadeli krediler için bir yoldur, fakat bunlarda genellikle kabul edilebilir yaygın birer ödeme şekli kabul edilmiştir.

Plastik kartlar ve ekonomik ödeme şekilleri, evlerde, ofislerde ve mağazalarda birer kompütür terminalini içerir ve gelecekte büyük bir olasılıkla çek, ve diğer kağıt parçaları bu tip ödeme araçlarıyla yer değiştirecektir.

2.1.2.1.6. Risk Fonksiyonu

Finansal pazarlar işletmeleri, müşterileri ve hükümetleri yaşam, sağlık, mülkiyet ve gelir risklerine karşı korumayı da sağlamaktadır. Bunların her biri, sigorta poliçelerinin satılması yoluyla başarılmıştır. Poliçeler, aileleri ölüm veya gelir kayıplarına karşı sigorta etmek suretiyle “Hayat Sigortası” şirketlerince pazarlanmıştır. Mülkiyet-kaza sigortacıları, sigorta poliçesi sahiplerini son derece geniş bir sıralamayla kişisel ve mülkiyet risklerine, sağlıklarını çevreleyen hastalıklara, cinayete ve yollardaki dikkatsizliklere, doğal afetler gibi çeşitli kazalara karşı korur. Buna ek olarak piyasalarda satılmış olan ve para ve sermaye pazarlarında işletmeler ve müşteriler tarafından kullanılan sigorta poliçeleri gelecekteki gelir kayıpları risklerine karşı serveti elde tutanları koruyacaktır (Bolak, a.g.e., s. 19).

2.1.2.1.7. Politika Fonksiyonu

Son olarak, son yıllarda finansal pazarlar hükümetlerin enflasyonla mücadele ve ekonomik istikrar konusunda teşebbüs ettikleri politikalarda onlar için bir çözüm yolu da sunmaktadır. Hükümetler elde edilebilir kredi ve faiz oranlarının manüpülasyonu yoluyla, sırsıyla işlerin, üretimin ve fiyatların gelişmesine etki eden kamunun harcama ve borçlanma planlarına etki edebilir. Ekonomik istikrar işi bir çok ülkede (ABD'nin Federal Rezerv Sistemi, Almanya’da Bundesbank, İngiltere’de İngiltere Devlet Bankası ve Japonya’da Japon Devlet Bankası gibi.) merkez bankalarına verilmiştir (Kock, 1999: 4, 7).