Teorik Çalışmalar :Sanayi sonrası toplum çeşitli yazarlar tarafından

incelenmiş, bu toplumun sanayi toplumu karşısında sahip olduğu farklar belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmalara göre, "yeni sınıf adı verilen, teorik ve pratik bilgiye sahip bir çalışanlar grubu istihdamda önemli bir paya sahip olmaktadır. Ayrıca, bu gelişmeyle bağlantılı olarak, sanayi sonrası toplumda mal üretiminin yerini hizmet üretimi almakta, bilgi temel bir üretim faktörü haline gelmektedir.44

1.2.1.1. Alvin Ward Gouldner : Bilgi toplumuyla ilgili olarak dikkat çekici

görüşler ileri süren ilk yazarlardan biri ABD'li tanınmış siyaset bilimcisi A. Gouldner'dır. Bu araştırmacı "teorik bilgi sahibi olan sınıfın, gelişmiş toplumlarda yeni bir siyasal güç merkezi oluşturduğunu" savunan yazarlar arasında yer alır.

A. W. Gouldner, sanayi sonrası toplumun özelliklerini incelemiş, bu toplumdaki sınıf yapısına dikkat çekmiştir.45 Yazar, "yeni sınıf diye

adlandırdığı" teorik bilgi sahibi bir sınıfın, gelişmiş toplumlarda yeni bir siyasal güç merkezi oluşturduğunu" ileri sürmüştür.46

Gouldner'a göre, yeni sınıf içinde iki seçkin (elit) tabaka vardır. Bunlardan ilki, teknik bilgiye sahip olan ve "teknik aydınlar" (intelligentsia) diye adlandırılan tabakadır. İkincisi ise, politik alanda bilgi sahibi olan ve Gouldner'ın politik aydınlar (intellectuals) diye adlandırdığı tabakadır.47

Görüşü şöyle özetlenebilir :48 Bugün gelişmiş, kapitalist veya sosyalist toplumlarda, ekonomi, bilim, teknik ve sanat alanlarında, elindeki "kültür sermayesi" sayesinde kilit mevkilere yükselen, gelirlerini zihinsel çalışmayla

43 _{DURA Cihan- Hayriye ATİK, Bilgi Toplumu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür Yayınları, Birinci}

Basım, Mart 2002, İstanbul, s.: 38.

44 _{DURA- ATİK, a.g.e., s:38,39.}

45 _{GOLUDNEr Alvin Ward, The Future of Intellectuals and the Rise of the New Class, New York, The}

MAchmillan, 1979’dan CİHAN-DURA, a.g.e., s.:39.

46 _{DURA Cihan, Bilgi Toplumu, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını, 1990, s.:41’den DURA-ATİK, a.g.e.,}

s.: 39.

47 _{WEBSTER Frank, Theories of the Information Society, Londra, Routledge, 1995, s.:17’den DURA-}

ATİK, a.g.e., s.: 39

48 _{ALPAY Şahin, “Batı’da Bilgi Toplumuna Geçiş ve Türkiye”, İktisat Dergisi, No: 246 (Mayıs 1995),}

sağlayan, yükseköğrenimli, ortak kimlik ve çıkarlara sahip yeni bir sosyal sınıf oluşmuştur. Bu sınıfa güç ve etkinlik kazandıran "kültür sermayesi" maddi olmayıp sembolik nitelikte olduğundan alışılmış anlamdaki

sermayeden, doğrudan doğruya toplum ve iktidar ilişkileriyle ilgili olduğu için de mesleki eğitim ve beceri anlamındaki "beşeri sermaye"den farklıdır. Gouldner'a göre bugünkü batı toplumlarında "kültür burjuvazisi" geleneksel sermaye sahibi burjuvaziye karşı mücadele vermektedir.

1.2.1.2. Tom Stonier : T. Stonier, sanayi sonrası toplumda bilginin

(information) artan önemi üzerinde durmuştur. Yazar, Bilginin Değeri: Sanayi

Sonrası Ekonominin Bir Profili49 _{adlı kitabında, bilgi birikiminin sanayi} sonrası toplumun ekonomik yapısında meydana getirdiği değişiklikleri incelemiştir. Stonier'e göre bilgi, günümüzde modern üretim sistemlerinin en önemli girdisi haline gelmiştir. Dolayısıyla, üretimde emek, sermaye ve toprak faktörlerine yönelik talep, bilgi talebiyle karşılaştırıldığında görece azalmıştır. Yazar, bilgiye dayalı sanayi sonrası ekonominin özelliklerini şöyle

sıralamaktadır:50

• Hizmet ekonomisi : Sanayi sonrası toplumda istihdam yapısı, hizmet sektörü lehinde bir değişime uğramaktadır. Sanayi sonrası hizmetler diye adlandırılan hizmetler (sağlık, eğitim, kamu hizmetleri), sanayi öncesi (tarım) toplumdaki kişi sel hizmetlerin yerini almaktadır.

• Krediye dayalı ekonomi : Sanayi sonrası toplumda ekonomik işlemler krediye dayalıdır. Çek, kredi kartı veya benzeri banka havaleleriyle yapılan ödemeler yaygınlaşmaktadır.51

• Uluslararası ekonomi : Sanayi sonrası ekonomi, ulusal bir ekonomi olmaktan çok uluslararası bir ekonomidir. Uluslararası ekonomiden kastedilen, yüksek teknoloji ürünlerinin üretiminde ülkelerarası

işbölümünün artmasıdır. Sanayi sonrası toplumda yüksek teknolojiye dayanan malların üretimi tek bir ülkenin sınırları içinde yapılmamakta, ülkelerin sahip oldukları karşılaştırmalı üstünlüğe göre farklı parçalar farklı ülkelerde üretilmektedir. Örneğin, bir uçak yapımında motor

49 _{STONİER Tom, The Wealth of Information : A Profile of the Post – Industrial Economy, Londra,}

Merhuen, 1983’den DURA-ATİK, a.g.e., s.: 39.

50 _{STONİER, 1983, s.: 31 vd.’den DURA – ATİK, a.g.e., s.: 40.} 51 _{STONIER, 1983, s.: 26’dan DURA – ATİK, a.g.e., s.: 40.}

kısmı İngiltere'de, gövdesi ABD'de, elektronik ve bilgisayar sistemleri başka bir ülkede imal edilmektedir.

Üretimin uluslararası nitelik kazanmasının en önemli nedeni ucuz ulaştırma ve haberleşme sistemlerinin doğmasıdır. Ulaştırma

masrafları günümüzde ürün maliyeti içinde önemsiz bir paya

sahiptir. Bu durum emek yoğun endüstrilerin ucuz emeğin bulunduğu Üçüncü Dünya ülkelerine kaymasına neden olmuştur.52

• Kurumsal ekonomi : Gelişmiş ülkelerde serbest piyasa

ekonomisinin yerini kurumsal (institutional) bir ekonomi almıştır. Devlet, büyük firmalar ve ticaret birlikleri olmak üzere üç temel ekonomik kurum vardır. Bu kurumların ekonomi üzerindeki etkisi, bireylerin, ev halkının ve küçük firmaların ekonomi üzerindeki etkisinden daha fazladır.

Büyük firmalar, hem ürünlerinin fiyatını sabitleştirerek hem de hükümetin alacağı kararlarda baskı grubu oluşturarak ekonomi üzerinde etkili olurlar. Hükümetler, bir yandan işveren, diğer yandan en büyük sermayedar olarak ekonomiyi doğrudan ya da dolaylı yoldan etkilerler. Sanayi sonrası toplumların hemen hemen

tamamında kamu harcamaları milli gelirin yarısına eşittir. Sendikalar, ücret seviyelerinin ayarlanması ve diğer çalışma koşullarının

düzenlenmesi konusunda hükümetlere baskı yaparlar.53

Bu üç kurumsal faktöre ek olarak, gelişmiş toplumlarda tüketiciler de gittikçe daha büyük oranda organize olmaktadır. Hükümetler ve basın kuruluşları tüketicilerin korunmasına yönelik faaliyetlerini artırmaktadır.54

1.2.1.3. Diğer Yazarlar : Gouldner'ın teorisi, Pierre Bourdieu ile John Roemer

ve Erik Wright adlı sosyologlar tarafından çeşitli yönlerden eleştirilmiştir.55 P. Bourdieu, Gouldner'ın "kültür sermayesi" kavramını benimsemekte, ancak ondan farklı olarak "kültür burjuvazisi'ni idareci sınıfın bir parçası olarak görmekte, kültür burjuvazisinin kültürel egemenliğini kabul etmemektedir. J. Roemer ve E. Wright adlı yazarlar ise, "kültür sermayesi" kavramım

52 _{STONIER, 1983, s.: 28’den DURA – ATİK, a.g.e., s.: 40, 41.} 53_{DURA – ATİK, a.g.e., s.: 41.}

54_{DURA – ATİK, a.g.e., s.: 41.}

reddederek, bilgi sınıfının teorik bilgi ve beceri kaynağına, yani "beşeri

sermaye"ye sahip olduğunu ileri sürerler. Bu sınıf, çıkarları maddi sermayeye sahip burjuvaziyle çatışmakla birlikte kapitalist düzene bağlıdır. Nihayet Bili Martin ve Ivan Szelenyi adlı yazarlar, yukarıda özetlenen yaklaşımların bir sentezini yapmayı denemişlerdir.56 Onlara göre, yükseköğretimli sınıfın sahip olduğu teorik bilginin, biri pratik diğeri sembolik iki yönü vardır. Pratik yönü "beşeri sermaye" yönü olup bilgi sınıfına kazanç, bilgi yönü ise otorite ve güç sağlar. "Bilgi sınıfı, bu yazarlara göre, 'sermaye'sinin birinci yönü ağır

bastığında geleneksel burjuvaziyle uzlaşır, ikinci yönü ağır bastığında onunla çatışır."