Sanal Örgütler ve İşin Örgütlenmesinde Geleceğe Bakış :

Günümüzde özellikle internet teknolojisinin etkisiyle, adına sanal işyeri (virtual wokplace) ya da sanal şirket (virtual corporation) diyebileceğimiz, yeni

kavramların yükselişine tanık olunmaktadır.183 Nitekim değişik yazarlar tarafından sanal örgütler değişik şekillerde tanımlanmıştır. Örneğin;

GENÇ, “sanal örgüt kavramı, bilgi ve iletişim teknolojileri ile desteklenen ve belirli bir fiziksel mekana bağımlı olmayı gerektirmeyen örgüt anlamına gelmektedir” tanımı vermekte ve “sanal örgütler, sanal çalışan grubun, ortak kullanımına sunulmuş bir web sitesi üzerinde faaliyetlerin yürütüldüğü

örgütlerdir.” şeklinde tanımı genişletmektedir. Daha sonra yapılan iş üzerinde durmakta ve “ sanal örgütlerde görülen işler, sanal işlerdir” demektedir. Sanal işi ise, “sanal çalışmayı, tele işe gidip gelme (telecommuting) ve tele

çalışmayı (telework) olanaklı kılan işler” olarak tanımlamaktadır. Burada görüldüğü gibi verilen tanım, fiziksellikten kurtulmuş, sanal çalışma üzerinde

181 _{DRUCKER P.F., (1993) Kapitalist Ötesi Toplum, İnkılap yay. Çev.: Belkıs Çorakçı, İstanbul, s. 229-}

64’den BOZKURT, a.g.e., s.: 96,97.

182 _{DRUCKER, (1994) a.g.e., s.:ıx’dan BOZKURT, a.g.e., s.: 97.} 183 _{BOZKURT, a.g.e., s.: 98.}

durmaktadır. “Bugün milyonlarca insan örgüt işlerini elektronik araçlar yardımıyla zamandan ve mekandan bağımsız bir biçimde, büyük bir

esneklikle yapmaktadır” diyerek de sanallığın zaman ve mekandan bağımsız olduğunu vurgulamaktadır.184

KOÇEL ise önce “organizasyonlarda rekabet gücünü artırmak için “temel yetenek”lerin (core competence) vurgulanması “dış kaynaklardan

yararlanma” (outsourcing) uygulamalarına zemin hazırlamış; outsourcing arttıkça şebeke organizayonları (networks) gelişmiş ve bütün bu uygulamalar sonunda sanal organizasyonlar ortaya çıkmıştır” şekilde geçirilen aşamaları özetlemiş ve hemen ardından da sanal organizasyonu şebeke

organizasyonlara bağlı olarak tanımlamıştır. KOÇEL’e göre sanal organizasyon; “değişik coğrafi bölgelerdeki işletmelerin belirli ürünlerin üretimi amacı ile haberleşme teknolojisi yardımıyla birbirlerine bağlanan, uyumlu hale gelen ve sanki tek bir işletme varmış gibi çalışan organizasyon olarak tanımlamak mümkündür. Sanal organizasyon, çalışanların belli bir yerde toplanmadığı, değişik mekanlardaki işletmelerin bir ürün veya hizmetin üretiminin belirli safhalarında yer aldığı, bilgisayar olanakları ile sürekli

haberleşme içinde bulunan ve sanki tek bir organizasyon gibi müşterilerine mal ve hizmet sunan organizasyondur.”185

ALTUNIŞIK, ortak noktalardan hareketle sanal organizasyonu, “bir sanal organizasyonu, coğrafi olarak farklı mekanlarda (yerlerde) bulunan, ancak belirli bir amaç etrafında bir araya gelen ve aralarındaki iletişimin

sağlanmasında iletişim teknolojilerine bağımlı olan kişi, kurum ve kuruluşların oluşturduğu bir organizasyondur.” şeklinde tanımlamaktadır. Daha sonra da “bir organizasyonu sanal veya sanal olmayan organizasyon olarak

tanımlamak yerine, belirli derecede, az veya çok, sanal olarak değerlendirmek uygun olacaktır” yargısına varmaktadır.186

184 _{GENÇ Nurullah, Prof. Dr., Yönetim ve Organizasyon Çağdaş Sistemler ve Yaklaşımlar, Seçkin,}

Ankara, 2004., s.: 175,176.

185 _{KOÇEL Tamer, Prof. Dr., İşletme Yöneticiliği Yönetim ve Organizasyon Organizasyonlarda}

Davranış Klâsik-Modern-Çağdaş ve Güncel Yaklaşımlar Genişletilmiş 9.Bası, Beta, İstanbul, Eylül 2003, s. 444.

186 _{ALTUNIŞIK Remzi Yrd. Doç. Dr., “Daha Esnek ve Daha Atılımcı Organizasyon Yapılarına Doğru:}

Sanal Organizasyonlar”, Stratejik Boyutuyla Modern Yönetim Yaklaşımları, Editörler Prof. Dr. İsmail DALAY, Y.Doç.Dr. Recai COŞKUN, Y.Doç.Dr. Remzi ALTUNIŞIK, Beta, İstanbul Şubat 2002, s.: 317- 319.

AKKAVUK ise özgün bir tanım geliştirmeye çalışmış ve "Sanal

Organizasyonlar zaman ve mekandan soyutlanmış olarak insanların, fikirlerin ve çeşitli işletmesel kaynakların; fırsatlar ortaya çıktığında birbirlerine

eklenmesiyle oluşturulan ve fırsatların ortadan kalkmasıyla dağıtılan; kullanılan kaynakların farklı işletmelere ait olabildiği, liderliğin ilgili konuda bilgili olmaya göre paylaşıldığı, yürütme sırasında dikey bilgi akışından ve emir-komuta zincirinden ziyade, yatay ve çapraz bilgi akışı ve gönüllü ilişkilerin kullanıldığı, katma değerin sürece yapılan katkı baz alınarak paylaşıldığı örgüt modelidir." şeklinde tanımladıktan sonra şebeke organizasyon ile farklarını bir tablo halinde şu şekilde özetlemiştir187 _:

ŞEBEKE ORGANİZASYONLAR SANAL ORGANİZASYONLAR

Şebeke organizasyonlar, sanal organizasyonları kapsar. Her sanal organizasyon aynı zamanda bir şebeke organizasyonudur.

Sanal organizasyonlar, şebeke organizasyonların özel bir şeklidir. Her şebeke organizasyonu bir sanal organizasyon değildir.

Yapılanma geçici de olabilir kalıcıda. Yapılanma, proje bazındadır. Organizasyon, projenin amacına ulaşmasıyla beraber sona erer. Bölünüp, eklenme genelde daha büyük

birimler baz alınarak gerçekleştirilebilir. Bölünüp, eklenme organizasyonun bireye kadar bölünüp birbirine eklenmesine kadar sürebilir.

Lider tek olabilir. Kesinlikle tek bir lider işletme yoktur. Liderlik projeden projeye veya proje esnasında bilen kişinin grubun veya işletmenin hiyerarşinin üst kısmına taşımasıyla el değiştirir.

Sanal örgütlenmenin nedenleri şu şekilde sayılabilir 188: • Hız

• Esneklik

• Çekirdek yeteneklerin paylaşılması • Finansal sebepler

• Ürün yerine çözüm üretmenin sağladığı avantajlar • Müşteri isteklerinin farklılığı

• Bilişim Teknolojisindeki Gelişmeler • Diğer Nedenler 189_:

187 _{AKKAVUK Erden Baybars, Sanal Organizasyonlar ve Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Yayınlanmamış}

Yüksek Lisans Tezi, Danışman Prof. Dr. Tamer, Koçel, İstanbul Üniversitesi, Mayıs 1997 , s.: 5.

¾ Sınırlı sayıda becerisi olan insanları iş gücüne katma ve tutma, ¾ Kalıcı bina yada örgütün gerekmediği, örgüt harcamalarını ve sabit

maliyetleri (aydınlatma, ısıtma, kira) kısma,

¾ Müşterilere normal iş saatleri dışında da hizmet verme,

¾ Pazarlama için ayrılan zamanı azaltma ve hedef kitleyi artırma, ¾ İş hacmindeki ani iniş ve çıkışları daha iyi yönetme,

¾ İş saatleri ve çalışma mekanlarında esneklik sağlama,

¾ Daha nitelikli personelin ve fiziksel özürlü bireylerin istihdamına olanak sağlama,

¾ Zamandan tasarruf sağlama

Sanal örgütlerin dezavantajları ise şöyledir190_:

• Kontrol mekanizmasının karmaşıklığı • Çatışma yönetimi uygulamasının zorluğu • Performans değerlemesindeki zorluklar • Değişime dirençle ilgili zorluklar

• Operasyonel seviyedeki zorluklar

• Güvenmekle ilgili iş dünyasındaki yaygın düşünceler Sanal örgüt, bilgi teknolojilerine bağlı olarak sürekli gelişme

göstermektedir. Geleneksel örgütlerin ve geleneksel örgüt işlerinin yerini, sanal örgütler ve sanal örgüt faaliyetleri almaktadır. Bu süreç, örgütlerin fiziksel yapılarını ve iş görme yöntemlerini etkilediği gibi, örgüt çalışanlarını da etkilemektedir. Bugünün örgüt işi, geleneksel emek işinden, “bilgi işi”ne örgüt çalışanları da, klasik “emek işçisi”nden, “bilgi işçisi”ne

dönüşmektedir.191