BİLGİ TOPLUMUNDA LİDERİN ANLAM

Bilgi toplumunda son derece güçlü konumda olan bilgi işçilerinin ortaya çıkmasına paralel olarak profesyonel bir yöneticilik anlayışı da gelişmiştir. Çünkü, ikameleri zor olan beyin işçileri, örgütleri adına son derece önemli / stratejik kararlar alabilmekte, yaratıcı fikirlere imza atabilmekte ve bu

doğrultuda da şirketlerini yarınlara taşıyabilmektedir. Ancak bu üstün nitelikli bilgi işçilerini başka işletmelere geçişlerinin de kolay olması, bilgi toplumunun mevcut işletmeleri için tehdit edici bir unsurdur. Bu nedenle, günümüzdeki en önemli konulardan başlıcaları; bilgi işçilerinin şirketlerine sadakatle

bağlanmalarını sağlamak, yaratıcı potansiyellerinden maksimum düzeyde faydalanmak, motivasyonlarını artırmak ve iş ahlakını yerleştirmektir. Ayrıca, bilgi toplumunda üstün nitelikli bilgi işçilerinin her türlü bilgiye çok kolay bir şekilde ulaşabilme imkanlarının bulunması nedeniyle de artık liderler ihtiyaç duyulmayacağı ve söz konusu işçilerin kendilerinin lideri olacakları yönündeki görüşler paralelinde yönetici-lider kavramı gündeme gelmiştir. Dolayısıyla bilgi toplumunda, lider vasıflarına sahip yöneticiler ağırlıklarını

hissettireceklerdir. Bu doğrultuda, artık çalışanlarda karar ve yönetim sürecinde yer almakta, yani demokratik ve katılımcı bir yönetici-liderlik

anlayışı gündeme gelmektedir. Bilgi toplumunda ortaya atılan tüm yönetim ve liderlik yaklaşımları incelendiğinde, genel olarak bu anlayışın hakim olduğu görülmektedir.395

Dolayısıyla bilgi toplumunun liderlik anlayışı; karşılıklı güven esasına dayanan, -bir senfoni orkestrasında olduğu gibi- ekip olarak ilerlemeyi öngören, denetimin yerine sorumluluk bilincini getiren, yönetmekten ziyade yönlendirmeyi hedefleyen, -yönlendirmeyi de eğiterek, yetkilendirerek ve geliştirerek yapar-, işbirliğine dayanan, esneklik üzerine temellenmiş, birlikte çalışmayı teşvik eden, demokratik ve katılımcı bir karakter arz etmektedir. Bu doğrultuda bilgi toplumunda yönetici-lider de; güvenilir, yaratıcı, ileriyi

görebilen, değişimi bir fırsat olarak değerlendiren, insanları cesaretlendirmeyi

bilen, organizasyonun geleceği için vizyonu çalışanlarıyla birlikte yaratan, eğitime son derece önem veren, çalışanların gelişimlerini sağlayan (coach), teknolojiye karşı olumlu tutum sergileyen bir yapı arz etmektedir.396

Bilgi toplumunda liderlik tipi, Weber’in legal-rasyonel liderlik tipidir. Bağırıp çağırmayan, sakin, içeriksiz sloganlar atmayan, geleceğe ilişkin net vizyonu olan, toplumla birlikte bu vizyonu paylaşan, toplumla görüş alışverişinde bulunan, katılımı sağlayan, yönetenden ziyade yönlendiren bir liderlik tipidir bu. Bu liderler, gelişmiş bir toplum tarafından konulmuş, sorgulanmış

kurallara saygılıdır. Bunun anlamı liderlerin yeni kurallar koyamayacağı değildir. Sadece gerekmedikçe ve liderliğin kendisi yeni bir hukuk oluşturmak anlamına gelmediği sürece hukuka uymaktır. Bilgi toplumunun lideri, biraz yönetici tipine yakın bir kişi, koç tarzı bir yönetici olarak düşünülebilir.397

İçinde bulunduğumuz çağ, bir çok konuda olduğu gibi, özellikle yönetim ve liderlik anlayışında da önemli paradigma değişimlerini kaçınılmaz hale

getirmiştir. Örneğin bilgi teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler, geleneksel yönetimi ifade eden “tek adam” anlayışının sorgulanmasına neden olmaktadır.

Kurumlarda insan unsurunun, dolayısıyla düşünce ve bilginin en önemli sermaye haline geldiğinin farkına varıldığında, liderlik anlayışının da yavaş yavaş boyut değiştirdiği görülmektedir.

Klasik liderlik anlayışından, günümüzdeki liderliğe geçişte en önemli özellik veya farklılıklardan biri de; çabuk ve isabetli karar verebilmektir.

Bilginin en önemli rekabetçi avantaj faktörü haline geldiği, hiyerarşik yapıların basıklaştığı, yani sorumluluğun yaygınlaştığı, lider-ekip bütünleşmesini önem kazandığı bilgi toplumlarında, karizmatik liderliğin varlığı ve geçerliliği giderek tartışılır hale gelmektedir.

Bu nedenle, bilgi toplumunda liderlik, gücünü bilgiye ulaşabilme ve kullanabilme yetkinliğinden almaktadır. Yani bilgi sahibi olmak ve onu kullanabilmek önem arz etmektedir. Bundan böyle liderler, sadece uzmanlıklarıyla, otorite veya karizmalarıyla etkili olmayacaklardır.

Bilgi toplumunda, liderlerin entelektüel özellikleri ön plana çıkmakta,

396 _{EVREN, a.g.ylt., s. 69.}

özellikle düşünsel gücü gelişmiş; bilgi, beceri ve genel kültüre sahip, yüksek eğitimli entelektüel liderlere gereksinim duyulmaktadır. Günümüz liderlerinin,

o Katılımcılığa önem veren,

o Kendilerini ön plana çıkarmayan, o Sürekli öğrenmeyi teşvik eden, o Sorumluluğu paylaşan ve

o Bilgi teknolojilerinden faydalanmasını bilen bir tarz sergilemeleri gerekmektedir.398

Bilgi toplumu liderinin karizmatik liderle karşılaştırmalı davranış biçimleri aşağıdaki tabloda özetlenmeye çalışılmıştır.

TABLO 4 – 1 Bilgi Toplumu Liderinin Karizmatik Liderle Karşılaştırmalı Davranış Biçimleri

Karizmatik Lider Bilgi Toplumu Lideri

- İçinde bulunduğu şartları kabul etmez.

Yenilerini koymaya çalışır. - İçinde bulunduğu şartları kabul eder ve kitlesiyle birlikte bu şartları değiştirmeye yada geliştirmeye çalışır.

- İçinde bulunduğu dönemle ilgilenir. - Uzun dönemle ilgilenir. Bugünden yarını yaratmaya çalışır.

- Kendi amaçlarını uygular. - Paylaşılan vizyona ulaşabilmek için çalışır. - Kişisel ilişkilerle ilgilenir. - İlişkilerin etkileşimiyle ve sistemlerle

ilgilenir.

- İlk yaptığı planı uygular. - Evrimsel dinamik bir planı uygular. - Konumunun gücünü açıkça sergiler ve bu

gücü kullanır. - Güvenir ve denetlemez. Özdenetim sistemleri kurar. - Güvenir ama denetler (Güvenmez). - Ortak doğruya ulaşmak için diyalog

arayışındadır. - Lideri olduğu bireylerden kendini üstün

görür ve şekilsel olarak da öyle davranılmasını ister.

- Lideri olduğu bireylerle kendisini eşit görür ve şekilsel olarak da eşit davranılmasını ister.

- İşe ve sonuçlara odaklıdır. - Sorgulanarak oluşturulmuş kurallara ve sonuç üreten sistemlere odaklıdır. - Fikir yakalamak için kendi aklını kullanır. - Yaratıcı fikirler elde etmek için farklı

grupların akıllarından yararlanır; yaratıcılık tekniklerini kullanır.

- Kurum içi işbirliği, dış rekabetten yanadır. - Kurum ve kurum dışı işbirliğinden yanadır. - Kriz ortamında ortaya çıkar. - Fırsatlar için ortadadır.

- Tek başına öğrenir. - Birlikte öğrenir.

- Kendisine ihtiyaç duyulmasını ister. - Kendisine ihtiyaç duyulmayacak bir sistemi inşa eder.

KAYNAK : ARAT Melih, 21. Yüzyıl İçin Yönetim, Datateknik Yönetim Dizisi, İstanbul, 1998, s. 88.

398 _{YALMAN Aytaç, “Türk Kara Kuvvetlerinde Liderlik”, Uluslar arası Liderlik Sempozyumu: Bildiriler,}