Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri : Sanayi sonrası toplumda teorik

bilginin eksen prensip haline gelmesi, bilginin temelini oluşturan araştırma ve geliştirme (A ve G) faaliyetlerinin önemini artırmıştır. Görüşlerine daha önce yer verdiğimiz J. Schumpeter, sanayi toplumundan sonra gelecek toplumda, yeniliklerin firmanın kadrosu ve araştırma örgütü içinde günlük bir faaliyete dönüşeceğini belirtmişti. Gerçekten, günümüzde dev boyutlara ulaşmış işletmelerde, yenilikler firmaların araştırma ve geliştirme bölümleri içinde sürdürülmektedir. Sanayi sonrası toplumlarda, hem firmalar düzeyinde yapılan A ve G faaliyetleri artmakta, hem de hükümetlerin A ve G

faaliyetlerinde bir artış olmaktadır. Bu nedenle F. Machlup, bilgi sektörünün GSMH' deki payını ölçerken A ve G faaliyetlerine yönelik harcamaları da hesaplamalarına dahil etmiştir.

Ülkeler arasındaki gelişmişlik farkı son yıllarda daha fazla açılmıştır. Uzmanlar bu farkın bilim ve teknolojideki açıklıktan kaynaklandığını belirtmektedirler.112 _{Bilim ve teknolojide sağlanan ilerlemeler, A ve G}

faaliyetlerinin artırılmasıyla mümkündür. Dolayısıyla, ülkelerin bilim ve teknoloji dünyasındaki yerleri, A ve G çabalarının karşılaştırılmasıyla ortaya konabilir. Ülkelerin A ve G faaliyetleri hakkında bilgi edinmek ve

karşılaştırmalar yapmak üzere bazı temel göstergeler kullanılmaktadır.

Bunlardan ilki, A ve G harcamalarının büyüklüğüdür. A ve G harcamaları, cari

harcamalar ve yatırım harcamaları olmak üzere iki unsurdan oluşmaktadır.

Cari harcamalar ücret ödemeleri ve diğer cari giderleri kapsarken, yatırım

110 _{UNESCO, 1996’dan DURA - ATİK, a.g.e., s.: 203.} 111 _{DURA, 1990, s.: 156’dan DURA - ATİK, a.g.e., s.: 203.}

112 _{SALAM Muhammed Abdus, Güneyin Gelişmesinde Bilim, Teknoloji ve Bilim Eğitimi Üzerine Notlar,}

harcamaları A ve G programlarında kullanılan sabit kıy metler için yapılan harcamaları kapsar. A ve G faaliyetinin boyutunu ölçmek amacıyla kullanılan diğer kriterler; A ve G harcaması GSMH oranı, araştırmacı sayısı, A ve G harcamalarının yapısı, A ve G personelinin faaliyet gösterdikleri alanlar itibariyle dağılımıdır.113

1.3.3.1. Sanayi Sonrası Toplumlarda A ve G Faaliyetlerinin Boyutları :

İçinde yaşadığımız yüzyılda bilim ve teknolojide sağlanan ilerlemeler. ABD, Japonya ve birkaç Avrupa ülkesiyle sınırlı kalmıştır. Bu ülkelerin bilim ve teknolojide liderlik konumuna yükselmeleri, A ve G faaliyetlerine verdikleri önemden kaynaklanmaktadır.

1.3.3.2. A ve G Harcaması / GSMH Oranı : ABD ve SSCB, 1963-1984

arasında yer alan çeşitli yıllarda GSMH'lerinin yaklaşık olarak %3'ünü A ve G faaliyetlerine ayırdılar. Bu dönemde gelişmiş ülkelerin A ve G faaliyetlerine ayırdıkları bu oran, daha sonra diğer ülkelerin de ulaşmayı hedefledikleri bir oran haline gelmiştir. D. Bell’in gözlemlerine göre, ABD'de II. Dünya

Savaşı'ndan 1960'lı yıllara kadar geçen sürede GSMH üç kat artarken, A ve G harcamaları on beş kat, eğitim harcamaları altı kat artmıştır. ABD'de 1965 yılında GSMH'nin %9'u A ve G faaliyeti için harcanmıştır.114

TABLO 1 – 15 Gelişmiş Ülkelerde A ve G Harcamalarının GSMH Payı (1963-1992) (yüzde) Ülkeler 1963-1965 1975 1979 1984 1992 ABD 3.4 2.4 2.2 2.5 2.8 SSCB 2.8 3.7 2.8 3.5 ingiltere 2.3 2.1 2.0 2.1 Hollanda 1.9 2.1 2.0 1.9 Fransa 1.6 1.8 1.9 2.4 Japonya 1.5 1.9 2.1 1.9 3.0 İsveç 1.5 1.1 1.2 F. Almanya 1.4 2.2 2.4 2.4 2.5 Kanada 1.0 1.1 1.0 1.5 Belçika 0.9 1.3 1.4 İtalya 0.6 1.0 1.0 1.3 İspanya 0.3 0.4 0.9 Portekiz 0.3 0.3

KAYNAK: 1963-1984 verileri, Cihan Dura, Bilgi Toplumu, Ankara: Kültür Bakanlığı 1990, s. 170, Tablo XIX'daki verilerden düzenlenmiştir. 1992 verisi: OECD, Main Science and Technology Indicators, Paris: OECD, 1994/2, s. 16.

113 _{DURA, 1990, s.: 168’den DURA - ATİK, a.g.e., s.: 209.} 114 _{DURA, 1990, s.: 169’dan DURA - ATİK, a.g.e., s.: 210.}

1.3.3.3. Araştırmacı Sayısı, A ve G Faaliyetlerinde İnsangücü Dağılımı :

A ve G faaliyetlerinin genişlemesi, A ve G personelinin sayısını da

artırmaktadır. 1963-1965 ve 1977-1984 dönemleri arasında A ve G faaliyetle rinde çalışanların sayısı ve bu sayılarda meydana gelen artışlar, TABLO 1 – 16’da yer almaktadır.

TABLO 1 – 16 ABD, Japonya ve Bazı AB Ülkelerinde Araştırmacı Sayısı (1963-1984)

Her On Bin Kişiye Düşen

Araştırmacı Sayısı Araştırmacı Sayısı(Bin) Tam Gün Eşdeğeri Ülkeler 1963-₁₉₆₅ 1977-1984 % Artış 1963-₁₉₆₅ 1979 % Artış

ABD 66 479.9 627.1 621.2 SSCB 86.0 1,214.0 İngiltere 11 29.0 163.6 59.4 85.0 30.1 Hollanda 8 9.2 14.8 60.8 Fransa 7 43.0 514.2 32.4 70.0 116.0 Japonya 12 50.0 316.6 114.8 282.0 145.6 Almanya 6 40.0 566.6 33.4 110.7 231.4 Belçika 6 22.0 266.6 5.5 9.2 67.2 İtalya 4 19.4 38.9 96.9 İspanya 8.7 Portekiz 2.1

KAYNAK: Cihan Dura, Bilgi Toplumu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1990, s. 170, Tablo XIX'daki verilerden düzenlenmiştir.

1.3.3.4. A ve G Harcamalarının Yapısı : A ve G harcamalarının yapısı, A ve

G faaliyetlerinin hangi kurumlar tarafından finanse edildiğini ifade etmektedir. D. Bell'in ABD ile ilgili verilerine göre, 1965 yılında ABD'de A ve G fonlarının büyük bir bölümü federal hükümet tarafından karşılanmıştır. ABD'de A ve G faaliyetleri, sanayi, üniversiteler ve kâr amacı gütmeyen kurumlar tarafından da finanse ediliyordu. Federal hükümet harcamaları 1940-1964 arasında yılda ortalama %25 oranında artmıştı. 1965 yılında toplam A ve G

harcamalarının %64'ü hükümet, %32'si sanayi, %3.1'i kâr dışı kurumlar tarafın dan finanse edilmiştir. Ayrıca, çalışmaların %70'i sanayi, %12'si federal hükümet, geri kalanı üniversiteler ve kâr dışı kurumlar tarafından yapılmıştır. Kamu fonları, 1970'li yıllarda A ve G harcamalarının en büyük kaynağı olmaya devam etmiştir. Yazarın 1975 yılı verilerine göre, A ve G harcamalarının %52'si kamu sektörü, %43'ü özel sektör ve %5'i

üniversitelerle kâr dışı kurumlar tarafından finanse edilmiştir. Daha sonraki yıllarda A ve G harcamaları daha çok özel sektör tarafından finanse edil

meye başlamıştır. 1981 yılında kamu sektörünün A ve G harcamalarındaki payı %41 iken, özel sektörünki %59'du.115

1965 yılında ABD'de temel araştırma fonlarının %64'ünü federal hükümet sağlamıştır. Aynı fonlar, %58 oranında üniversiteler, %21 oranında sanayi, %7 oranında kâr dışı sektör, %14 oranında hükümet tarafın dan

kullanılmıştır.

Yüksek öğretim, ABD dışındaki gelişmiş ülkelerde de temel bir araştırma sektörü olarak ortaya çıkmaktadır. 1975 yılında temel araştırmanın

İngiltere'de %52'si, ABD'de %60'ı, Fransa'da %67'si, F. Al manya'da %69'u ve Japonya'da %65'i üniversiteler tarafından gerçekleştirilmiştir.

ABD'de A ve G harcamalarının büyük bir bölümü savunma amacıyla yapılmıştır. Savunma amaçlı harcamalar, 1953-1961 yılları arasında toplam araştırma fonunun %50'sine ulaşmıştır. Aynı durum 1966-1977 yılları

arasında da devam etmiştir. 1990'ların başında, savunma harcamalarının A ve G harcamaları içindeki payı ABD'de %28.9, İngiltere'de %25.5, Fransa'da %20.4, Almanya'da %2.8 ve Japonya'da %0.4'tür. Bu rakamların

gösterdiğine göre, ekonomik olarak daha başarılı ülkeler A ve G harcamalarının daha küçük bir payını savunma için kullanmaktadır.116