ASKERİ LİDERLİKTE İZLEYİCİLERİN ROLÜ

Liderin başarısı ve liderliğin gelişimi açısından en önemli unsurlardan bir tanesi de izleyicilerin durumudur. Günümüzde sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmeler daha iyi eğitim almış izleyicilerin ortaya çıkmasına, bu gelişmede lider ile izleyiciler arasındaki mesafenin daralıp, organizasyonel süreç içerisinde izleyicilerin daha aktif rol almalarına neden olmaktadır.364 Organizasyonlarda izleyicileri göz ardı ederek etkin lideri araştırmak, bu çalışmaların etkinliğini azaltmaktadır. Çünkü organizasyonlarda başarı veya başarısızlık sadece liderin yönetimiyle ilgili değil, aynı zamanda izleyicilerin onu nasıl takip ettiklerine de bağlıdır.365 Ayrıca yaşantımızda çoğumuz liderden öte izleyici durumundayız. Hatta astlarımızın olduğu onlara liderlik davranışı sergilediğimiz durumda dahi hiyerarşinin gereği üstlerimiz de

vardır. Bu yüzden izleyicilik kavramı organizasyonların ve yaşantımızın büyük kısmını belirlemektedir.366 Doğaldır ki; yöneticiler iyi lider, astlarda iyi izleyici olmayabilirler. Ancak unutulmaması gereken; etkili liderin özellikleri ile etkili izleyicilerin özelliklerinin benzer olduklarıdır. Ayrıca organizasyonda kabul edilen değerlerin varlığı ancak komuta edenlerin itaat etmesiyle sağlanabilir. Komutan bu ilişkiyi kendi koyduğu kurallar ile değiştiremez. "West Point" (Amerikan Harp Okulu) tezi olarak kabul edilen bu kavramın fazlaca örneğini

364 _{ROSENBACH ve TAYLOR, a.g.e.,s. 79.}

365 _{KELLEY E. Robert, “In Praise of Followers” Harward Business Review No: 66:6, 1988, s.142.} 366 _{ROSENBACH ve TAYLOR, a.g.e., s. 80.}

tarihte görmek mümkündür. Chester Barnard'ın çok bilinen otoriteyi

kabullenme teorisi bunu destekler niteliktedir. Yazar'a göre, "Organizasyonda otoriteye dayanan ilişki ancak izleyicinin bu ilişkiyi organizasyon amaçlarının içerisinde görmesiyle mümkündür."367 O halde komuta etmeyi öğreneceklerin ilk önce itaat etmeyi öğrenmeleri gerektiğini söylememiz yanlış olmayacaktır.

3.4.1. İzleyicilerin Çeşitleri : Organizasyondaki izleyici çeşitlerini ortaya

çıkarabilmek için iki davranışsal boyut ortaya koymak gerekecektir.

Bunlardan birincisi; izleyicilerin kritik düşünmedeki bağımsızlık dereceleri, diğeri ise aktif veya pasif olarak ölçülen katılım dereceleridir. Şekil 3-1’de bu davranış boyutlarına göre belirlenen beş izleyicilik çeşidi verilmiştir.368

Şekil 3-1 İzleyici Çeşitleri

Uyanık İzleyiciler Etkin İzleyiciler Koyun İzleyiciler Evet Efendimci İzleyiciler

KAYNAK: Kelley E Robert, "InPraise of Followers" Harward Business Review, Sayı: 66:6, 1988, s. 144.

Şekil 3-1’deki beş çeşit izleyicinin özellikleri şunlardır369 _:

o Bağımlı olan ve kritik olmayan konuları düşünen koyun tipindeki

izleyiciler : İnisiyatif kullanmaktan yoksun ve sorumluluk almaktan

kaçan davranış sergilerler. Bu yapıdaki izleyiciler ancak verilen ve yapılması tarif edilen görevleri yapma eğilimindedirler.

367 _{TABAK, a.g.ylt. s. 99-100.} 368 _{KELLEY, a.g.e., s. 143.} 369 _{KELLEY, a.g.e., s. 144.} Durumu İdare Eden İzleyiciler Pasif Aktif Bağımsız, Kritik Düşünme Bağımlı, Kritik Olmayan Düşünme

o Bağımlı olan ve kritik olmayan konulan düşünüp aktif katılım

sağlayan evet efendimci izleyiciler : Organizasyonlarda çokça

rastlanan ancak girişimci ruhu olmayan bir gruptur. Bu grup

izleyiciler liderlerine bağlıdır ve özellikle kendisine güveni olmayan liderlerin tercih ettikleri izleyici tipidir.

o Uyanık izleyiciler : Düşüncelerinde kritik ve bağımsızdırlar ancak rollerini yerine getirmede pasif davranış sergilerler.

o Durumu idare eden izleyiciler : Emniyetli olmak üzülmekten daha iyidir düşüncesiyle hareket edip, rüzgar nereden eserse yelkenini oraya açan tipte kişilerdir.

o Etkin izleyiciler : Yaptıkları işi yoğunlaşarak ve enerjik yaparlar. Çünkü etkin izleyiciler, kendi başına iş yapan, risk alan ve bağımsız olarak problem çözen yapıda kişilerdir. Gerçekte bu tip izleyicilere organizasyonların ve hayatın her kesiminde ihtiyaç vardır. Etkin izleyiciler, kuvvetli bir liderlikle dengelenir ve kontrol alanının geniş olduğu yapılanmalarda etkinliği daha da artar.

3.4.2. Etkin İzleyicilerin Özellikleri : Etkin izleyicinin en belirgin özelliği

doğruyu söylemek konusunda istekli olmasıdır. Karmaşıklığın arttığı

günümüzde liderler duymak istese de istemese de astlarının vereceği doğru haberler büyük önem kazanmaktadır. Doğruyu söyleyen ast ve onu dinleyen lider yenilmez bir kombinasyon oluşturur.370 Etkin izleyicilerin dürüstlük özelliğinin dışında aşağıda sıraladığımız özelliklere sahip olması gerekir. Bunlar371 :

o Kendi kendilerini yönetirler,

o Organizasyonun ilkelerine ve amaçlarına bağlıdırlar, o Enerji ve gayretlerini en çok çıktı almaya odaklaştırırlar,

o Etkin izleyiciler için anahtar kavram olan kendi kendini yönetmek, etkin izleyicinin bağımsız hareket etmesi ve sıkı takip kontrol uygulanmadan kendiliğinden iş yapmasını sağlar,

o Etkin izleyiciler organizasyonları için gerekli olan davranışları

geliştirir ve genellikle kendileri ve organizasyonları için yüksek başarı standartları belirlerler,

370 _{BENNİS Warren G., On Becoming a Leader, Addison Wesley, 1989, s.89.} 371 _{KELLEY, a.g.e., s. 45.}

o Etkin izleyiciler için devam eden öğrenim doğaldır. Bu yüzden Liderin, izleyicilerinin kabiliyetlerinin gelişimi konusunda özel çaba sarf etmesine gerek yoktur.

o Etkin izleyiciler kendilerine verilen fazla işleri memnuniyetle kabul ederler.

o Etkin izleyiciler kendi zayıf ve kuvvetli yönlerini iyi bilirler. Görüldüğü üzere etkin izleyici ile etkin liderin özellikleri birbirine benzemektedir. Ancak lideri izleyiciden ayıran organizasyon içerisinde

sergiledikleri roldür. Daha önce de belirttiğimiz gibi etkin izleyici ve etkin lider bu iki değişik rolü günün değişik saatlerinde oynayan aynı kişidir.

Organizasyon içerisinde kendi kendini kontrol etmek karmaşıklığa neden olabilir. Çünkü etkin izleyici kendisinin takip ettiği liderin de aynı

sorumluluklara sahip olduğunu düşünüp organizasyon hiyerarşisi içerisinde lideri takipten uzaklaşabilir. Bunun yanında etkin olmayan izleyiciler de kendilerini hiyerarşinin içerisinde güçsüz ve liderlerin kendi amaçlan için onu zorladıkları bir ortamda görebilir. Bu yüzden liderler bu dengeyi iyi kurmalı kendileri de organizasyonun değerlerine sahip çıkmalıdır. 372 Ayrıca izleyici ile lider arasındaki ilişkinin şekli, merkezleşme derecesi, uzmanlaşma, organizasyonda kullanılan teknoloji ve buna benzer organizasyondaki diğer süreçlerden etkilenecektir. Ademi merkeziyetçi yapıdan merkeziyetçi yapıya doğru izleyici lider arasındaki ilişki de önemim kaybedecektir.373 Görüldüğü üzere iyi bir komutan olabilmek için aynı zamanda iyi bir astta olmak

gerekmektedir. Ayrıca kendiliğinden iş yapan etkin izleyicilerin ortaya çıkması için organizasyonun yapısının merkeziyetçiden ademi merkeziyetçiye doğru bir yapı, liderlik tarzının da otokratikten demokratiğe doğru olması

gerekmektedir.