1. Sözleşme Süresinin Uzatılması
Sözleşme özgürlüğü ilkesi, taraflara sözleşme yapma özgürlüğünün yanı sıra sözleşmeyi değiştirme yetkisi de vermektedir. Bu çerçevede taraflar anlaşarak belirli süreli iş sözleşmesinin süresini uzatma ve kısaltma yetkisine de haizdirler402
.
Belirli süreli iş sözleşmesinde kararlaştırılan sürenin dolmasından önce tarafların karşılıklı rızaları ile sözleşme süresini uzatmaları halinde yeni bir belirli süreli iş sözleşmesi söz konusu olmayıp, mevcut sözleşmenin süresinin uzatılması hali söz konusudur. Taraflarca sözleşme süresinin uzatılması durumunda belirli süreli iş sözleşmelerinin kurulması bakımından aranan objektif koşulların, sözleşmenin uzatıldığı süre bakımından aranıp aranmayacağı sorusu akla gelebilir. Öğretide bu durumda, sözleşmenin taraflarca yapılacak bir değişiklik anlaşmasıyla uzatıldığı ve bu halde de objektif koşulların varlığına ihtiyaç olduğu isabetli olarak ileri sürülmüştür403
. Gerçekten aksinin kabulü halinde, yasanın yasaklamış olduğu amaca başka bir yoldan ulaşılması mümkün olacaktır. Böyle bir durumda ise, kanunun dolanılması gündeme gelir. Belirli süreli iş sözleşmelerinin zincirleme olarak yapılmasında esaslı bir nedenin varlığının gerekmesi karşısında, sözleşmenin uzatılması bakımından da objektif koşulun varlığına ihtiyaç duyulmadığını ileri sürmek kanaatimizce de mümkün değildir. Kanaatimizce belirli süreli iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması gereken hallerde uzatmaya yönelik anlaşmanın da yazılı olarak yapılması gereklidir. Süresi bir yıldan uzun sözleşmeler bakımından yukarıda değinildiği üzere, sözleşmenin yazılı olarak yapılması geçerlilik şartıdır.
401 HWK/Schmalenberg, TzBfG § 3, Rn. 11 . 402
EKONOMİ, Belirli Süreli İş Sözleşmeleri I , 27; Belirli süreli iş sözleşmesinin süresinin ek sözleşme ile uzatılabileceği yönünde: Yarg. 9. HD. E. 2004/18480, K. 2005/12960, 12.04.2005, Legal İHSGHD, S. 8, 2005, 1735-1736.
403 ALPAGUT, 4857 Sayılı Yasa, 85; EKONOMİ, Belirli Süreli İş Sözleşmeleri I, 27; GÜLER, Belirli
113 Uzatma anlaşmasından sonra sürenin bir yılı aştığı hallerde de bu esas geçerli olmalıdır. Süresi bir yıldan kısa sözleşmeler bakımından ise, uzatmaya yönelik anlaşmanın yazılı olarak yapılması kanaatimizce ispat şartı olarak değerlendirilmelidir.
2. Sözleşme Süresinin Kısaltılması
Belirli süreli iş sözleşmesinde kararlaştırılan süre sona ermeden önce taraflar anlaşarak, sözleşme süresini kısaltmak isteyebilirler. İşverenin veya işçinin yahut her iki tarafın da sözleşmeyi sona erdirmek istemesi halinde, belirli süreli iş sözleşmesinin bildirimli fesih yoluyla sona erdirilmesi mümkün değildir. Taraflar sözleşmeyi hemen sona erdirmek istediklerinde ikale anlaşması yaparak bu amaca ulaşabilirler404. Sözleşmenin belirli bir süre sonra sona erdirilmek istenmesi halinde ise, yapılacak ikale anlaşmasında sözleşmenin belirli bir süre sonra sona ereceği kararlaştırılabileceği gibi sözleşme süresinin kısaltılması yoluna başvurulması da mümkündür.
Kısaltmaya ilişkin anlaşmanın nedeni, belirli süreli iş sözleşmesinde kararlaştırılan sürenin objektif koşulun gerektirdiğinden daha uzun belirlenmiş olması da olabilir. Bu durumda ikili bir ayırım yapılması gerekir, kararlaştırılan sürenin objektif koşulun gerektirdiğinden daha uzun olduğu sözleşmenin kurulduğu anda öngörülebilir olduğu hallerde sözleşmenin başlangıçtan itibaren belirsiz süreli olduğunun kabulü gerekecektir405
. Tarafların daha sonra yapacakları kısaltma anlaşması ile sözleşme süresini objektif koşula uyumlu hale getirmeleri sözleşmeye belirli süreli iş sözleşmesi olma vasfını kazandırmaz. Buna karşılık, sözleşme süresinin başlangıçta objektif koşula uygun olarak değerlendirilebilir olmasına rağmen, sözleşme süresince ortaya çıkan nedenlerle objektif koşulun başlangıçta beklenenden daha erken ortadan kalktığı hallerde sözleşme belirli süreli olma özelliğini koruyacaktır. Örneğin, açık havada gerçekleştirilen bir fuar süresince çalıştırmak üzere işe alınan işçi ile fuarın devam süresinin altı ay olarak belirlenmesi sebebiyle, altı aylık iş sözleşmesi yapılması durumunda, işin niteliği gereği sözleşmenin sürelendirilmesi söz konusudur. Başlangıçta belirlenen sözleşme süresi
404 Sözleşmenin ikale yoluyla sona erdirilmesine ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. aşağıda § 16, III. 405
114 de, iş sözleşmesinin belirli süreli olarak yapılması haklı gösteren objektif koşul ile uyumludur. Hava şartlarının mevsim normallerinin dışında seyretmesi dolayısıyla fuar süresinin beklenenden kısa sürmesi sebebiyle tarafların sözleşmeyi kararlaştırılan süreden önce sona erdirmek istemeleri gündeme gelebilir. İşveren bu durumda sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedemeyecek aksi durumda ise işçiye bakiye süreye ilişkin tazminat ödemek durumunda kalacaktır406. İşçinin de tek taraflı olarak belirli süreli iş sözleşmesini fesih imkânı söz konusu değildir. Bu durumdaki işçinin, daha iyi şartlarda bir iş bulduğunu farz edecek olursak, işçi de sözleşme süresince bağlı kalmak istemeyebilecektir. Bu şartlar altında taraflar ikale anlaşması yaparak sözleşmenin hemen veya belirli bir süre sonra sona ereceğini kararlaştırabilecekleri gibi, sözleşme süresini kısaltma yoluna da başvurabilirler. Dolayısıyla, başlangıçta kararlaştırılan objektif koşulun sözleşme süresi ile uyumlu olmadığının sonradan anlaşıldığı hallerde de, belirli süreli iş sözleşmesinin süresinin sonradan yapılacak anlaşma ile kısaltılması mümkün olur.
Kısaltmaya ilişkin anlaşmanın geçerliliği, belirli süreli iş sözleşmesinin geçerliliğini veya sözleşmenin türünü etkilemeyecektir407. Yani sözleşmenin kısaltılmasına yönelik anlaşmanın geçersiz sayılması durumunda, sözleşme değişiklik anlaşmasının yapılmasından önce kararlaştırılan sürenin sona ermesine kadar devam edecektir. Kısaltmaya yönelik anlaşmanın geçerli olup olmadığının tespiti, özellikle işçinin korunması bakımından önem taşımaktadır. İşverenin sözleşmeyi feshetmesi durumunda ödemek zorunda kalacağı bakiye süreye ilişkin tazminatı ödemekten kaçınmak amacıyla işçiyi bu şekilde bir kısaltma anlaşması yapmaya zorlaması mümkündür. Bu açıdan belirli süreli iş sözleşmelerinin kısaltılmasına yönelik anlaşmanın yazılı olarak yapılmasının aranması ve kısaltma nedeninin de bu anlaşmada belirtilmesinin aranması isabetli olacaktır. Kısaltma anlaşmasının işçinin özel bir menfaatine hizmet etmediği hallerde ikale sözleşmelerinde aranan şartların, kısaltma anlaşmaları bakımından da gerektiği kanaatindeyiz.
406 Ayrıca bkz. aşağıda § 19, I.
407 Belirli süreli iş sözleşmesinin süresinin kısaltılmasının sözleşmenin türünü etkilemeyeceği
yönünde, Yarg. 9. HD. 12.10.1999 tarih ve E. 1999/10837, K. 1999/15658 sayılı kararı için bkz. EKONOMİ, Münir, Yargıtayın İş Hukukuna İlişkin 1999 Yılı Emsal Kararları, Ankara, 2002, 44.
115
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMA SERBESTÎSİNE
GETİRİLEN SINIRLAMALAR
§ 10. BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİNE GETİRİLEN YASAL SINIRLAMALAR VE NEDENLERİ