Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkoyma

Yukarıda izah ettiğimiz genel elkoymadan farklı olarak taşınmaz, hak ve alacaklara elkonulması CMK m. 128’de özel olarak düzenlenmiştir. Hükmün amacı yargılama sonucunda gerçekleştirilecek müsadere işleminin garanti altına alınmasıdır387

.

Bu tür elkoyma yalnızca şüpheli veya sanığa ait değerler hakkında

uygulanabilir 388 (CMK m. 128/1), mağdur veya üçüncü kişiler hakkında

uygulanamaz.

Şüpheli veya sanığa ait taşınmaz, hak ve alacaklara elkonulabilmesi için soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve elkonulacak değerin bu suçtan elde edildiğine dair kuvvetli şüphe sebebinin bulunması gerekir (CMK m.128/1). Halbuki yalnızca suçtan elde edilen eşyanın değil, suçta kullanılan eşyanın da bu kapsamda sayılması gerekirdi. Bu açıdan m. 128/1 hükmü eksik kaleme alınmıştır389

.

Kuvvetli şüphe, eldeki delillere nazaran, yapılacak bir duruşmada sanığın mahkum olmasının kuvvetle muhtemel olduğu bir durumu ifade eder390. Yani günlük hayat tecrübelerine göre eldeki delillerin değerlendirilmesi sonucu şüpheli veya sanığın soruşturma veya kovuşturma konusu suçu işlediğinin ve elkonulacak değerin bu suçtan elde edildiğinin kesin gibi olması, sanığın mahkum olmasına dair büyük bir ihtimal olması gerekir391

ki sözkonusu değerlere elkonulabilsin.

Bu tür elkoymada elkoymanın konusu, şüpheli veya sanığa ait; taşınmazlar, kara, deniz veya hava ulaşım araçları, banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesap, gerçek veya tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklar, kıymetli evrak,

386 _{Şahin, Ceza Muhakemesi, s. 255.} 387

Soyaslan, “Elkoyma”, s. 286.

388 _{Karşı görüşte Sözüer/Tekdağ, s. 55. “Söz konusu suçlardan elde edilen hak, alacak ve diğer}

malvarlığı değerlerinin mutlaka şüpheli veya sanığa ait olması gerekmemektedir. Bu kişilere ait olmayan malvarlığı değerlerine de elkonulabilir.”, bkz.; Öztürk/Tezcan/Erdem/Sırma/Saygılar/Alan, s. 449.

389 _{Ünver/Hakeri, 4. Baskı, s. 422, 423.}

390 _{Öztürk/Tezcan/Erdem/Sırma/Saygılar/Alan, s. 381.} 391 _{Soyaslan, “Elkoyma”, s. 286.}

96

ortağı bulunduğu şirketteki ortaklık payları, kiralık kasa mevcutları ve diğer malvarlığı değerleri olabilir (CMK m.128/1). Her ne kadar bu değerlerin şüpheli veya sanığa ait olması gerekmekteyse de, şüpheli veya sanığın zilyedliğinde bulunması gerekmez. Şüpheli veya sanıktan başka bir kişinin zilyedliğinde bulunması halinde dahi elkoyma işlemi gerçekleştirilebilir (CMK m.128/1). “Bu itibarla Adalet Komisyonu raporundaki “bu taşınmaz, hak, alacak ve diğer malvarlığı değerlerinin mutlaka şüpheli veya sanığa ait olması gerekmemektedir” şeklindeki ifade yanlıştır”392

.

Elkonulan değer, şüpheli veya sanığa değil de suçtan zarar gören mağdura ait olduğunun anlaşılması halinde, mağdura iade edilecektir (CMK m. 131/2). Kanunkoyucu hata üzerine mağdura ait olan değere elkonulabilmesi ihtimalini göz önünde bulundurarak bu hükmü sevk etmiştir. Ancak mağdurun dışında üçüncü bir kişiye ait değere de hata ile elkonulmuş olabilir. Dolayısıyla elkonulan değerin üçüncü kişiye iadesinin de 131/2’de düzenlenmesi gerekirdi.

Şüpheli veya sanığa ait taşınmaz, hak ve alacaklara elkoyma işleminin ne suretle gerçekleştirileceği de ayrı ayrı düzenlenmiştir (CMK m. 128/3,4,5,6,7);

Taşınmaza elkonulması kararı, tapu kütüğüne şerh verilmek suretiyle icra edilir.

Kara, deniz ve hava ulaşım araçları hakkında verilen elkoyma kararı, bu araçların kayıtlı bulunduğu sicile şerh verilmek suretiyle icra olunur.

Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba elkonulması kararı, teknik iletişim araçlarıyla ilgili banka veya malî kuruma derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili banka veya malî kuruma ayrıca tebliğ edilir. Elkoyma kararı alındıktan sonra, hesaplar üzerinde yapılan bu kararı etkisiz kılmaya yönelik işlemler geçersizdir.

Şirketteki ortaklık paylarına elkoyma kararı, ilgili şirket yönetimine ve şirketin kayıtlı bulunduğu ticaret sicili müdürlüğüne teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili şirkete ve ticaret sicili müdürlüğüne ayrıca tebliğ edilir.

97

Hak ve alacaklara elkoyma kararı, ilgili gerçek veya tüzel kişiye teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili gerçek veya tüzel kişiye ayrıca tebliğ edilir.

Taşınmaz hak ve alacaklara elkonulması tedbiri, suç işlediği henüz kesinleşmiş bir mahkeme hükmü ile sabit olmamasına rağmen bireyin mülkiyet haklarını kullanmasına ağır sınırlamalar getirmektedir. Bu yüzden işlenen suç ile uygulanan tedbir arasında oran bulunmalıdır. Bu durumu göz önüne alan kanun koyucu, bu tedbiri her suç açısından uygulanabilecek bir tedbir olarak değil, yalnızca bazı suçlar açısından uygulanabilecek bir tedbir olarak düzenlemiştir. Buna göre taşınmaz hak ve alacaklara ancak;

Türk Ceza Kanununda tanımlanan; 1. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (m. 76, 77, 78), 2. Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (m. 79, 80), 3. Hırsızlık (m. 141, 142), 4. Yağma (m. 148, 149), 5. Güveni kötüye kullanma (m. 155), 6. Dolandırıcılık (m. 157, 158), 7. Hileli iflas (m. 161), 8. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (m. 188), 9. Parada sahtecilik (m. 197), 10. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (m. 220), 11. İhaleye fesat karıştırma (m. 235), 12. Edimin ifasına fesat karıştırma (m. 236), 13. Zimmet (m. 247), 14. İrtikap (m. 250), 15. Rüşvet (m. 252), 16. Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (m. 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308), 17. Silahlı örgüt (m. 314) veya bu örgütlere silah sağlama (m. 315) suçları, 18. Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (m. 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) suçları;

Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanun’da tanımlanan silah kaçakçılığı suçları (m. 12);

Bankalar Kanunu’nda m. 22/3,4’de tanımlanan zimmet suçu;

Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar;

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 68 ve 74. maddelerinde tanımlanan suçlar hakkında elkonulabilir.

Genel elkoymadan farklı olarak mülkiyet hakkına daha ağır bir müdahalenin olması sebebiyle, taşınmaz, hak ve alacaklara elkonulmasına yalnızca hakim karar verebilir (CMK m. 128/9), savcı veya kolluk amirinin emri ile bu tedbir gerçekleştirilemez.

98

Ayrıca 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun’un 17. maddesine göre aklama ve terörün finansmanı suçunun işlendiğine dair kuvvetli şüphe bulunan hallerde de CMK m. 128’deki usule göre malvarlığı değerlerine elkonulabilecektir. CMK m. 128/9’da her ne kadar hakim tarafından elkoyma kararı verilebileceği belirtilmişse de söz konusu suçlar dolayısıyla elkoymaya, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı da karar verebilecektir. Bu durumda elkoyma işlemi yirmidört saat içinde görevli hakimin onayına sunulmalıdır. Hakim de en geç yirmidört saat içinde kararını vermelidir. Onaylamazsa Cumhuriyet savcısının kararı hükümsüz kalır (5549 sayılı kanun m. 17/2).

CMK m. 128 hükmüne göre alınan elkoyma kararının gereklerine aykırı hareket edilmesi halinde, muhafaza görevini kötüye kullanma suçuna ilişkin TCK m. 289 hükmü ilgililer hakkında uygulanır (CMK m. 128/8).