B. OY VERME, SEÇĠM SONUÇLARININ TESPĠT VE ĠLANI
2. Türkiye‟de Oyların Sayımı ve Dökümü
Kanun-u Muvakkate ile oyların sayım ve dökümüyle ilgili ilk düzenleme yapılmıĢtır. Buna göre, oyların sayım ve döküm iĢi valilerin gözetimi altında sayıları on beĢi geçmeyen vilayetin önde gelen kiĢilerinden oluĢan tetkik meclisleri
268 298 sayılı Kanun‟un, 13.03.2008 tarih ve 5749 sayılı Kanun‟la değiĢmeden önceki 93. maddesinin 3. fıkrasına göre, “Kurul baĢkanı, oyunu kullanan seçmene, kimlik kartını verirken, seçmen listesindeki adı hizasına imzasını attırdıktan sonra ayrıca sol elinin iĢaret parmağını çıkmayan özel boya ile boyayarak bastırır. Ġmza atamayanların parmak izinin alınmasıyla yetinilir. Bu parmağı olmayan seçmenin hangi parmağını bastığını yanına yazar. Hiç parmağı olmayan seçmenin boyun nahiyesini bu boya ile iĢaretler”.
tarafından yapılacağı öngörülmüĢ, bu sayımların denetiminin ise ġura-i Devlet tarafından yapılacağı düzenlenmiĢtir. Heyet-i Mebusan seçimlerinde ise sayımın doğrudan ġura-i Devlet tarafından yapılacağı belirtilmiĢtir. Sayımların açık olup olmayacağı hakkında ise herhangi bir hüküm konulmamıĢtır270
.
Ġntihab-ı Mebusan Kanunu‟na göre ise, ikinci seçmen seçimlerinin sayımı heyet-i intihabiye tarafından, ikinci seçmenlerin oylarının sayımı ise heyet-i teftiĢiye tarafından yapılacağı düzenlenmiĢtir. Sayım sonuçlarının ise, sancak heyet-i teftiĢiyelerince birleĢtirileceği hükme bağlanmıĢtır. Kanun‟da, sancaklarda seçim tutanaklarının birleĢtirilmesi aĢamasının, ikinci seçmenler, belde müftüsü ve dini cemaat reislerine açık olduğu belirtilmiĢtir271
.
1924 Anayasası‟nda ise oyların açık sayım ve dökümle yapılacağına iliĢkin bir düzenleme yapılmamıĢtır. 4320 sayılı Mebus Seçimi Kanunu ise milletvekili seçimlerinde sayımı teftiĢ heyetlerinin, ikinci seçmen seçimlerinde ise sayım iĢinin seçim Ģubesi heyetlerinin yapacağı hükme bağlanmıĢ, sayımın açık yapılacağı yönünde ise bir düzenleme yapılmamıĢtır272. 4918 sayılı Kanun‟la sayım iĢi seçim komisyonlarına verilmiĢ, sonuçların ise seçim kurullarında birleĢtirileceği düzenlenmiĢtir273
.
5545 sayılı Kanun‟la, sayım iĢi sandık kurullarına verilmiĢ ve bu kurulların sonuçları ve geçerli- geçersiz bütün oy pusulalarını ilçe seçim kurullarına tutanakla teslim etmeleri istenmiĢtir. Yine aynı Kanun‟a göre, ilçe seçim kurulları ilçe düzeyinde tutanakları birleĢtirip il seçim kuruluna gönderdikten sonra il seçim kurulları da il düzeyinde tutanak birleĢtirme iĢini yapacaktır. 5545 sayılı Kanun‟un oyların sayımı aĢaması ile ilgili getirdiği en önemli değiĢiklik ise sayım ve dökümde açıklığı sağlayan hükümlerdir274
.
1961 Anayasası‟nın 55. maddesinde seçimlerin açık sayım ve döküm esaslarına göre yapılacağı düzenlenerek sayım ve dökümün açık yapılması anayasal bir ilke olarak kabul edilmiĢtir. Bu kapsamda 1961 tarih ve 298 sayılı Kanun‟un 95. maddesinde “Sayım ve döküm açık olarak yapılır. Oy verme yerinde hazır
270 ARMAĞAN, s. 159. 271
ARASLI, Seçim, s. 213.
272 YAVUZ, Türk Anayasa Hukukunda, s. 52- 53. 273 ARASLI, Seçim, s. 214.
bulunanlar sayım ve dökümü takip ederler” Ģeklindeki düzenleme ile 1961 Anayasası‟na uygun bir hüküm getirilmiĢtir.
1982 Anayasası da, 1961 Anayasası gibi sayım ve dökümün açık yapılmasını anayasal bir ilke olarak kabul etmiĢtir.
b) Yürürlükteki Mevzuata Göre Oyların Sayım ve Dökümü
Sayım ve dökümün açık olması, kiĢilerin seçim sonuçlarına güven duymalarına ve seçilen adayların demokratik meĢruiyetinin tam olarak sağlanmasına önemli katkıda bulunur. 298 sayılı Kanun‟un 95 ila 107. maddeleri arasında oyların sayımı ve dökümü ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler yapılmıĢtır.
298 sayılı Kanun‟a göre sandık kurulu, sayım ve döküm masası etrafında boĢ kalması gereken bir kısmı hazır bulunanların bu iĢlemleri takip etmelerine engel olmayacak Ģekilde belirler (298, m. 95/2). Oy verme iĢi bitince kurul baĢkanı bunu yüksek sesle ilan eder ve masa üzerinde, sandıktan baĢka ne varsa kaldırılır. Ayrıca oy vermenin bittiği saat tutanak defterine geçirildikten sonra, sandık seçmen listesinde yazılı seçmenlerin toplamı ile adları hizasındaki imza veya parmak izleri sayılarak oy vermiĢ olanların toplamı tespit edilir ve tutanağa geçirilir ( 298, m. 96). Daha sonra, kullanılmayan zarflar veya birleĢik oy pusulaları bir paket halinde mühürlenir ve üzerine sayısı yazılır (298, m. 97/1).
Yukarıda ifade edilen iĢ ve iĢlemler tamamlandıktan sonra sandık, oy verme yerinde hazır bulunanların gözü önünde, sandık kurulu baĢkanı tarafından açılır. Sandığın açılması ve zarfların sayılması 298 sayılı Kanun‟un 08.04.2010 tarih ve 5980 sayılı Kanun‟la değiĢik 98. maddesi uyarınca yapılır. Buna göre, sandıktan çıkan zarflar sandık kurulu baĢkanınca yüksek sesle iki defa sayılır. Bütün zarflar sayıldıktan sonra geçerli olup olmadıkları konusunda denetlenir. Sandığın açılması ve zarfların sayılması iĢlemleri ayrıca tutanak defterine geçirilerek, sandık kurulu baĢkan ve üyeleri tarafından imzalanır ve mühürlenir.
Zarfların açılması, oyların sayımı ve dökümü 298 sayılı Kanun‟un 5980 sayılı Kanun‟la değiĢik 100. maddesine göre yapılır. Maddenin 1. fıkrasına göre, “Oyların sayım ve dökümüne derhal baĢlanır, açık ve aralıksız yapılır. Yapılacak Ģikâyet ve itirazlar, iĢi durdurmaz”. Maddeye göre, sandık kurulu baĢkanı, oy sayım ve dökümünün düzenini sağlamak için gereken görevlendirmeleri yapar. Sandık kurulu
baĢkanı görevlendirilen üyenin kendisine verdiği oy zarflarını açarak içinden çıkan oy pusulasının ön yüzünü herkesin görebileceği ve iĢitebileceği Ģekilde okur. Herhangi bir itiraza uğramadan geçerli sayılan her oy, okunmasını müteakiben, görevli üyeler tarafından, aynı anda sayım ve döküm cetvelinde usulünce çizilmek suretiyle, ayrı ayrı iĢaretlenir. Tüm iĢlemler tamamlandıktan sonra, sayım ve döküm cetvelinde, siyasi partilerin ve bağımsız adayların aldığı oylar, orada bulunanlara, baĢkan tarafından yüksek sesle ilan edilir. Bu ilandan sonra, sayım ve döküm cetvelindeki sonuçlar, sandık sonuç tutanağına iĢlenir. Bu bilgilerin doğruluğu, sandık baĢkanı tarafından sayım ve döküm cetveli sonuçları ile karĢılaĢtırıldıktan sonra, sandık sonuç tutanağı, baĢkan ve üyeler tarafından imzalanır ve mühürlenir.
Oyların sayım ve dökümü aĢamasında hangi oyların geçerli olup- olmayacağı sorunu, seçim sonucunu doğrudan etkileyen ve bu nedenle seçim kurullarınca da dikkatlice incelenip, denetlenen bir konudur. Hangi oy pusulalarının geçerli olmayacağı 298 sayılı Kanun‟un 5980 sayılı Kanun‟la değiĢik 101. maddesinde ayrıntılı olarak sayılmıĢtır. Yine aynı maddede ilk defa hangi durumlarda oy pusulalarının geçersiz olmayacağı da sayılmıĢtır. Yasal değiĢiklik yapılmadan önce bu konu 5980 sayılı Kanun‟la yürürlükten kaldırılan 298 sayılı Kanun‟un 103. maddesinde düzenlenmiĢti. YSK, değiĢiklikten önce 103. maddede sınırlı sayıda sayılan geçersizlik nedenlerini geniĢleterek Ģu hallerde de oy pusulalarının geçersiz sayılması gerektiğine karar vermiĢtir. Bunlar, oy pusulalarının bir siyasi partiye ait kısmının yırtılmıĢ olması275, birleĢik oy pusulasında birden fazla bağımsız adayın alanına “Evet” mührü basılması276, “Evet” mührü yerine parmak basılması277
, birleĢik oy pusulasının (Evet) veya (Tercih) mührü dıĢında parmak izi taĢıması278
, zarf içinde birleĢik oy pusulası ile bağımsız adaya ait oy pusulasının zarftan birlikte çıkması halinde de her iki oy pusulasını da geçersiz saymıĢtır279. Ayrıca Kurul, bir zarftan birden fazla muhtelif oy çıkması280 durumlarında da oy pusulalarını geçersiz saymıĢtır. YSK yine bu dönemde, oy pusulalarının tamamının sandık kurulu 275 YSK, 1965/623,YSKK- 1964- 1965, s. 291- 292. 276 YSK, 1984/276, YSKK- 1984, s. 72- 74. 277 YSK, 2004/2058, ÜNLÜ- ERBĠL, s. 1014. 278 YSK, 1989/264, YSKK- 1988- 1989- 1990, s. 118- 120.
279 YSK, 1989/363, YSKK- 1989- 1989- 1990, s. 128; benzer bir karar için bkz. YSK, 2002/893, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 326- 327.
mührüyle mühürlenmemesi281, birleĢik oy pusulalarının sandığa atılırken yırtılması veya örselenmesi282
hallerinde ise oy pusulalarını geçerli saymıĢtır.
298 sayılı Kanun‟un 5980 sayılı Kanun‟la değiĢik 105. maddesine göre, “Sandık kurulu, her seçim türü için ayrı hazırlanmıĢ sandık sonuç tutanağını, iki nüsha olarak, sayım ve döküm iĢlemleri sırasında elde edilen bilgilere ve sayım ve döküm cetveli sonucuna göre düzenler”. Sandık sonuç tutanağında 105. maddede nelerin bulunması gerektiği ayrıntılı olarak belirtilmiĢtir. Ayrıca maddeye göre, sandık sonuç tutanağının onaylı bir suretinin, sandık kurulu tarafından sandık çevresi içinde herkesin görebileceği bir yere asılacağı da hükme bağlanmıĢtır.
Bundan sonraki süreçte ise, sandık sonuç tutanakları ilçe seçim kurullarınca, ilçe seçim kurulları tutanakları ise il seçim kurullarınca birleĢtirilir. Ġl seçim kurulları birleĢtirilen tutanakları YSK‟ya en seri Ģekilde bildirir. ġimdi bunları ayrıntılı olarak aĢağıdaki baĢlık altında değerlendirelim.
3. Tutanakların BirleĢtirmesi ve Seçim Sonrası ĠĢler