C. SEÇĠM KURULLARI
1. Sandık Kurulu
a) Sandık Kurulunun KuruluĢu ve Yapısı
298 sayılı Kanun‟un 10. maddesine göre, “seçim bölgelerine konulacak her sandık için bir sandık kurulu” kurulur. Yine aynı Kanun‟un 4. maddesine göre, “her muhtarlık, bir seçim bölgesidir”. Maddede geçen muhtarlık, mahalle ve köy muhtarlığıdır. Yani 442 sayılı Köy Kanunu‟na göre kurulan köy muhtarlığı ve 4541 sayılı ġehir ve Kasabalarda Mahalle Muhtar ve Ġhtiyar Heyetleri TeĢkiline Dair Kanun‟a göre kurulan mahalle muhtarları ilçe seçim kurullarına bağlı seçim bölgelerini oluĢturacaktır.
298 sayılı Kanun‟un “Sandık kurulu” baĢlıklı 21. maddesiyle, sandık kurulunun bir baĢkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulacağı, kurulun asıl üyeleriyle toplanacağı düzenlenmiĢtir. Sandık kurulu baĢkanın seçimi ise yine aynı Kanun‟un 22. maddesine göre Ģöyle yapılacaktır: Ġlçe seçim kurulu baĢkanı, ilçe seçim kuruluna siyasi partiler dıĢından getirilen asıl üyelerle görüĢerek sandığın kurulacağı seçim bölgesi içindeki veya dıĢındaki seçmenler arasından iyi ün sahibi olmakla tanınmıĢ, okur - yazar kimselerden351, kurula bağlı seçim bölgelerindeki sandıklardan her biri için birer kiĢi olmak üzere bir liste düzenler. Burada kurul baĢkanı üyelerden onay değil, sadece görüĢ almaktadır. Kurulun, siyasi partilerden seçilmiĢ asıl üyelerinden her biri de, ilçe seçim kurulu baĢkanınca belirlenecek süre içinde, usulüne uygun birer liste düzenleyerek baĢkanlığa verir. Böylece hazırlanan listelerde her sandık için adı önerilen baĢkan adayları arasından ad çekilerek sandık kurulu baĢkanları belirlenir. Ancak, siyasi partilere üye olamayacak kimseler ile köy muhtarları, görev yaptıkları köylerde sandık kurulu baĢkanı olamazlar. Sandık kurulu baĢkanının görevi baĢına gelmemesi halinde, kurula en yaĢlı üye baĢkanlık eder.
298 sayılı Kanun‟un 23. maddesi sandık kurulu üyelerinin belirlenme yöntemini düzenlemiĢtir. Buna göre; “Ġlçe seçim kurulu baĢkanı, o seçim çevresinde seçime katılan ve ilçede teĢkilatı bulunan siyasi partilerden, son milletvekili genel
351 Kanun‟a göre, iki ölçüt olarak, iyi ün sahibi olmak (uygulamada ilçe seçim kurulu baĢkanın takdirine kalmıĢtır) ve okur- yazar olmak belirlenirken, YSK içtihatları ile tarafsız olmak da belirlenmiĢtir, YSK, 1999/432, ÜNLÜ- ERBĠL, s. 283.
seçiminde o ilçede en çok oy almıĢ olan beĢ partiye, her sandık için birer asıl ve birer yedek üye adını beĢ gün içinde bildirmelerini tebliğ eder”. Bu usulle belirlenen sandık kurulu üye sayısının beĢten az olması halinde, eksik olan üyelikler, aynı Ģartları taĢıyan diğer siyasi partilerden, aldıkları oyların büyüklük sırasına göre, aynı usulle tamamlanır. Oyların eĢit olması durumunda ad çekilir. Tüm bu sürece rağmen üyelikler tamamlanamazsa, o ilçede seçime katılan ve teĢkilatı bulunan diğer siyasi partiler arasında ad çekilir.
Geriye kalan bir asil ve bir yedek üyelik ise, sandığın bulunduğu köy ve mahalle ihtiyar heyeti ve ihtiyar meclisi asıl ve yedek üyelerinden ad çekme suretiyle belirlenir. Buna yetecek kadar ihtiyar heyeti ve ihtiyar meclisi üyesi bulunmazsa, üyelikler yukarıdaki yöntemin sandık kurulunda üyeleri olmayan partiler hakkında uygulanmasıyla tamamlanır.
Üyeliklerin yukarıda bahsedilen Ģekilde tamamlanamaması halinde, eksikler, ilçe seçim kurulu baĢkanı tarafından, o çevrede bulunan ve sandık kurulunda görev verilmesinde sakınca olmayan kimselerle doldurulur.
ġunu da belirtelim ki, 298 sayılı Kanun‟un 23. maddesi kapsamında, siyasi partilerin ilçe seçim kurulu baĢkanına üye bildirirken, üye olacak kimselerin izinlerini veya rızalarını almalarına gerek yoktur352. Görüldüğü gibi kanunen, üyeler esas olarak siyasi partiler tarafından belirlenmekte, üye olmak için partilerce bildirilmeleri yeterli görülmektedir. Bu kapsamda kanunda özel bir Ģartın aranmadığı anlaĢılmaktadır. YSK ise, siyasi partilerce bildirilen üyelerin seçme yeterliliğine sahip olması gerektiğini353
, ancak okuma- yazma bilmesi gerekmediğini354 belirtilmiĢtir. Yine YSK‟ya göre, siyasi partiler 5 gün içerisinde isim bildirmedikleri takdirde, sandık kurulu üyelerini belirleyecek olan ad çekmeye katılma haklarını kaybedeceklerdir355.
Ayrıca, son olarak Ģunu da ifade edelim ki, siyasi partiler ve bağımsız adaylar, sandık baĢı iĢlemlerini takip etmek amacıyla, birer müĢahit (gözlemci) gönderebilirler (298, m. 25). MüĢahitler sandık kurullunun kurucu bir unsuru
352 YSK, 1961/144, YSKK- Mayıs 1961- ġubat 1962, s. 80- 81. 353
YSK, 1977/693, YSKK- 1977, s. 52- 53.
354 YSK, 1961/117, YSKK- Mayıs 1961- ġubat 1962, s. 65- 66. 355 YSK, 1969/1286, YSKK- 1969, s. 309.
olmadığı için kuruluĢuna dahil değildir. Sandık kurulunun herhangi bir Ģekilde iĢlemlerine katılmaları da imkan dahilinde değildir356
. Kanun koyucu tarafından seçimlerin adil ve Ģeffaf olması amacıyla gözlemci olarak getirilmiĢtir357
.
b) Sandık Kurulunun Görev ve Yetkileri
Sandık kurulları oy verme zamanı görev yaparlar. Görev ve yetkileri esas olarak 298 sayılı Kanun‟un 71. maddesinde düzenlenmiĢtir. Sandık kurulunun görevlerinden bir kısmı yargısal bir kısmı da idari niteliktedir.
Sandık kurulunun yargısal nitelikli görevleri Ģunlardır:
1) Oy verme iĢleri hakkında ileri sürülecek Ģikayet ve itirazları incelemek, karara bağlamak ve kararlarını tutanak defterine geçirerek altını imzalamak,
2) Ġtirazlar üzerine verdiği kararlardan tekrar itiraza uğrayanları derhal ilçe seçim kuruluna göndermektir.
Sandık kurulunun idari nitelikli görevleri de Ģunlardır:
1) Sandık alanı içinde seçimin düzenle geçmesi için gereken tedbirleri almak ve oy verme iĢlerini yürütmek ve denetlemek,
2) Sandık alanında, sandığın konulacağı yeri tayin etmek,
3) Sokak baĢlarına sandığın konulacağı yeri göze çarpacak surette gösterir iĢaretler koymak veya alıĢılmıĢ araçlar ile duyurmak,
4) Sandığa atılmıĢ olan oy pusulalarını saymak, dökümlerini ve sonuçlarını tutanağa geçirmek ve bunları seçim iĢlerine ait diğer evraklar ile birlikte, derhal ilçe seçim kuruluna teslim etmek,
5) Sandık kurulu baĢkanının sandık çevresindeki düzenin sağlanmasına yönelik görevini yapmaması halinde, sandık kurulunda düzenin sağlanmasına yönelik tedbirleri aldıktan ve gerektiğinde kolluğu çağırdıktan sonra durumu ilçe seçim kurulu baĢkanına bildirmek (298, m. 82/4),
356 YSK, “sandık baĢında görevli partili kurul üyeleri rozet, amblem veya partisini belirtir herhangi bir iĢaret taĢıyamayacağına göre, müĢahitlerinde bu çeĢit iĢaret taĢımalarının mümkün olmadığına ve söz konusu gözlemcilerinin sadece hangi siyasi partinin gözlemcisi olduklarını yazılı bir belge ile kanıtlamak zorunda olduklarını” karara bağlamıĢtır, YSK, 2004/141, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 297- 298.
6) Sandık çevresinde bir suç iĢlenmesi halinde, durumu tutanağa geçirmek ve ilgili hakkında iĢlem yapılmak üzere kolluk güçlerini çağırmaktır (298, m. 82/9).
Sandık kurulu, yukarıda ifade edilen görevleri haricinde, kanunlarla, Yüksek Seçim Kurulu kararları ve genelgeleri ile kendisine verilen baĢkaca görevleri yapmakla da yükümlüdür. Bu görevler kimi zaman yargısal kimi zaman idari görev olabilmektedir.
Seçim mevzuatı sandık kurullarına açıklayıcı, yol gösterici, yorumlayıcı karar alma görevi vermemiĢtir. Ancak seçmenden gelebilecek soruları, ilçe seçim kuruluna ileterek, aracı olmak suretiyle dolaylı yönden açıklayıcı, yol gösterici görev ifa edebilirler.
c) Sandık Kurulu BaĢkanının Görev ve Yetkileri
Sandık kurulu baĢkanının görev ve yetkileri esas olarak 298 sayılı Kanun‟un 08.04.2010 tarih ve 5980 sayılı Kanun‟la değiĢik “Sandık çevresinde düzenin sağlanması” baĢlıklı 82. maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre sandık kurulu baĢkanın yetkileri Ģunlardır:
1) Sandık çevresinde düzeni sağlamak,
2) Sandık çevresinde seçmenin oyunu tam bir serbestlikle ve gizli Ģekilde kullanmasına veya sandık kurulunun görevini yapmasına engel olmaya kalkıĢanlar ile oy verme, oyların sayım ve dökümü veya tutanaklara geçirilmesi gibi tüm sandık baĢı iĢ ve iĢlemlerinin düzenini bozmaya kalkıĢanları uyarmak, uyarıyı dinlemeyenleri kolluğu çağırarak sandık çevresinden uzaklaĢtırmak,
3) Sandık çevresinde, cebir, Ģiddet veya tehdit kullanarak sandık baĢı düzenini bozmaya kalkıĢanları, derhal kolluk güçleri çağrılmak suretiyle sandık çevresinden uzaklaĢtırmak,
4) Sandık kurulunun görev yaptığı yerde cep telefonu ile görüĢme yapanları uyarmak, uyarıya uymayanları uzaklaĢtırmak,
5) Ayrıca 298 sayılı Kanun‟un 83/3. madde ve fıkrasında da, sandık çevresi dıĢında ancak sandık alanı içinde, 298 sayılı Kanun‟da gösterilen yasaklara aykırı davranıĢlar olması veya suç iĢlenmesi halinde ve bina sorumlusunun bulunmadığı yerlerde kolluk görevlilerini çağırmak yetkisi verilmiĢtir.