Günümüzde seçim iĢlerinin yürütülmesi ve denetlenmesinin seçim kurulları eliyle yapıldığını belirttik. Peki, seçim kurulları seçim dönemlerinde geçici süreyle mi kurulur yoksa devamlı olarak mevcut mudurlar? 298 sayılı Kanun‟un, 14. maddesinin 4. bendi 1979 yılında değiĢmiĢ yeni bir esas getirilerek, il ve ilçe seçim kurullarının devamlılığı esası benimsenmiĢtir. 1979 değiĢikliği öncesinde, ilçe ve il seçim kurulları YSK tarafından, seçimin baĢlangıç tarihinden en geç 7 gün önce ve seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde bu kararın ilanından itibaren 5 gün
333 TUNCER, s. 182.
334 YILMAZ, “Seçimlerin Denetimi”, s. 88. 335 TUNCER, s. 183- 187.
içinde kurulmaktaydı. 1979 değiĢikliği ile birlikte getirilen ve halen yürürlükteki hükme göre, il (298, m. 15/1) ve ilçe (298, m. 18/1) seçim kurulları iki yılda bir ocak ayının son haftasında yenilenir336
. Ancak yeni bir ilçe veya il kurulması halinde, bu il ve ilçelerde seçim kurullarının yenileme süresi beklenmeden oluĢturulacağı, YSK tarafından kabul edilmektedir337. Yeni bir il veya ilçe kurulduğu, ancak seçim kurullarının henüz oluĢturulmaması durumunda, seçim iĢlerinden hangi seçim kurulunun sorumlu olduğunu ve kurulursa yeni seçim kurulunun görevinin kapsamını YSK düzenlemektedir. YSK bu belirlemeleri yaparken olayın özelliklerini değerlendirmekte ve özellikle yeni kurulan ilçede adli teĢkilat olup olmadığına338 bakmaktadır339
.
298 sayılı Kanun‟un 24. maddesine göre, sandık kurullarının Yüksek Seçim Kurulu‟nca tespit ve ilan edilen tarihte kurulacağı, üyelerinin Yüksek Seçim Kurulu‟nca tespit edilecek tarihlerde göreve baĢlayacakları ve sayıma iliĢkin evrak ve belgeleri ilçe seçim kuruluna teslim edinceye kadar aralıksız çalıĢmaya devam edecekleri hükme bağlanmıĢtır. Böylece Kanun, sandık kurularının kurulması ve göreve baĢlaması ile ilgili Yüksek Seçim Kurulu‟na yetki vermiĢtir.
ġimdi hangi kurullarda hakim üye bulunduğunu değerlendirelim. Sandık kurulunda hakim üye bulunmazken, ilçe seçim kurulunun baĢkanı ile il seçim kurulu ve Yüksek Seçim Kurulu‟nun baĢkan ve üyelerinin tamamı hakimdir340. Seçim kurullarında hakim üyelerin bulunması, hiç kuĢkusuz seçimlerin yargı organlarının gözetim ve denetimi altında yapılması Anayasal ilkesinin bir gereğidir.
Bir hakimin seçim kurullarının kuruluĢuna katılması, yargı yetkisinin devam etmesi ve yargı yetkisini kullanacağı mahkemenin seçim çevresinde bulunması ile sınırlıdır341
.
336 Ġspanya‟da, halen il ve ilçe seçim kurulları daimi kurullar değildir. Seçim dönemlerinde görev yaparlar, ERGÜN, s. 583.
337
YSK, 1995/297, YSKK- 1995- 1996- 1997, s. 81- 82. 338 YSK, 1997/39, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 199- 200.
339 Örnek kararlar için bkz, YSK, 1987/241, YSKK- 1986- 1987, s. 190- 191; YSK, 1990/135, YSKK- 1988- 1989- 1990, s. 324- 325.
340
Ġspanya‟da, il seçim kurulunun üç üyesi hakimlerden oluĢurken, diğer iki üye ise Merkez Seçim Kurulu tarafından öğretim üyeleri ve hukukçular arasından atanır Yine aynı Ģekilde ilçe seçim kurulunun da üyelerinin çoğunluğu hakimlerden oluĢmaktadır, ERGÜN, s. 583.
Bir hakimin seçim kurullarındaki görevinde, ölüm, emekliye ayrılma ve baĢka yere atanma gibi nedenlerle boĢalma olması halinde 298 sayılı Kanun‟a göre yeni üye belirlenir. Ancak üye hakimin kendi isteğiyle kuruldan ayrılması kural olarak mümkün değildir342
. Ancak hakimin sağlık sorunlarının343 görevi yapmasına engel olacak bir mahiyette olması bu duruma istisna olarak değerlendirilebilir344. Bir diğer istisnai hal olarak da, yapılacak seçimlerden önce bir siyasi partiden aday olmuĢ hakimin, yeni yapılacak seçimlerde ilçe seçim kurulu baĢkanlığı görevini yapmak istememesi nedeni gösterilebilir345. Son olarak bir istisna da 2839 sayılı Kanun‟un 17. maddesinin 3 ve 4. fıkralarında düzenlenmiĢtir. Maddeye göre, il ve ilçe seçim kurullarında görevlendirilen hakimlerin görevli bulundukları seçim çevrelerinde, Kanun‟da ifade edilen akrabalarının aday olmaları halinde görevden çekilmeleri gerekirken, Yüksek Seçim Kurulu BaĢkanı ve üyelerinin de, Kanun‟da ifade edilen akrabaları hakkındaki iĢlemlerde kurul toplantılarına katılamayacakları, hükme bağlanmıĢtır. Görüldüğü gibi YSK‟da üye ve baĢkanların 2839 sayılı Kanun‟un 17. maddesi hali hariç, önüne gelen uyuĢmazlıkta karar vermekten imtina hakkı bulunmamaktadır.
Ġl ve ilçe seçim kurullarında baĢkanların belirlenmesinde 298 sayılı Kanun‟a göre kıdem esas alınacağı hükme bağlanmıĢtır. Bu kapsamda YSK, hakimlerin kıdemi konusunda önceleri hakimlerin mesleki kıdemini değil, kazanılmıĢ hak olan “maaĢ derecesini” esas almıĢtır346. Ancak 298 sayılı Kanun‟un 15. maddesinde 2005 yılında yapılan değiĢiklikle konu açıklığa kavuĢmuĢtur. Maddeye göre, “… Hâkimlerin kıdemi, 24.2.1983 tarihli ve 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununun 15 inci maddesine göre belirlenir. Ancak, bu kıdemin belirlenmesinde, kınama veya
342
YSK, eğitim faaliyetleri nedeniyle hakimlerin izinli sayıldığı durumlarda baĢka bir hakimi geçici görevlendirme yapmıĢtır. Örnek karar için bkz. YSK, 2002/477, ÜNLÜ- ERBĠL, s. 294- 295.
343 YSK bir kararında, ilçe seçim kurulunun oluĢumu sırasında kıdemli olan hakimin “izinli, raporlu ya da geçici yetki ile baĢka yerde bulunan hakimlerin görevleriyle bağlılıkları devam ettiğinden il ya da ilçe seçim kurulu baĢkanlığı yapacak veya seçim kurulunda görev alacak hakimler, kurulların oluĢumu sırasında belirtilen sebeplerle geçici olarak görevlerinden ayrı olsalar bile kuruluĢlara dahil edilecektir” hükmüne varmıĢtır, YSK, 1996/65, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 200.
344 YSK, 2002/460, ÜNLÜ- ERBĠL, s. 292- 293; YSK, 1979/34, YSKK- 1979, s. 5- 6. 345
YSK, 1999/30, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 191.
346 YSK, 1992/27, YSKK- 1991- 1992, s. 167- 168; YSK, 1992/12, YSKK- 1991- 1992, s. 15- 16 ve YSK, 2002/477, ÜNLÜ- ERBĠL, s. 294- 295; YSK, 1997/224- 84, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 189- 190.
daha ağır disiplin cezası almıĢ olanlar diğerlerinden kıdemsiz sayılırlar” denilmiĢtir347
.
YSK, tarafsız olmadığından bahisle itiraz edilen ilçe seçim kurulu baĢkanı hakimin, seçim mevzuatı gereğince en kıdemli hakim olması ve yasayla kıdemli hakimin görevlendirilmesi nedeniyle, ayrıca seçim hukukunda reddi hakim müessesesi olmadığından bahisle, yapılan itirazı incelemede kendisini görevli görmemiĢtir348. Ancak Kurul daha sonraki bir kararında, seçim hukukunda reddi hakim olmamasına rağmen kurul üyelerinin tarafsız olmalarının önemli olduğunu vurgulamıĢtır349
.
Ġlçe ve il seçim kurulunda hakim üyeler dıĢında 298 sayılı Kanun‟da belirtilen Ģartları taĢıyan siyasi partilerin, istemesi halinde birer temsilci de bulundurulur. Siyasi parti temsilcileri ile ilgili hükümler 298 sayılı Kanun‟un 17. maddesinde düzenlenmiĢtir. Maddeye 08.04.2010 tarih ve 5980 sayılı Kanun ile ikinci cümle eklenerek, en son milletvekili genel seçimlerinde en çok oyu almıĢ dört siyasi parti ve TBMM‟de grubu bulunan siyasi partilerden seçime katılanların, genel baĢkanları tarafından yazılı yetki verilmesi halinde YSK‟da bir asıl ve bir yedek temsilci bulundurma hakları vardır. Siyasi parti temsilcileri oy hakkına sahip değildir ancak, söz konusu kurulların bütün görüĢmelerine ve faaliyetlerine katılma hakkına sahiptirler350.
347 Maddenin atıfta bulunduğu 2802 sayılı Kanun‟un 15. maddesi değerlendirildiğinde ise, üst sınıf ve derecede bulunan hakim, alt sınıf ve derecede bulunan hakimden kıdemlidir. Bunların hesaplanmasında sınıf ve dereceye yükseldiği tarih ölçü alınacaktır. Ancak hakimlerin sınıf ve dereceleri aynı ise sırasıyla, sınıf ve dereceye yükselme tarihi, adaylığa baĢlama tarihi, mesleğe baĢlama tarihi, meslek öncesi eğitim sonu yazılı sınav puanı, doğum tarihi sırasıyla esas alınarak, kıdemli hakim belirlenebilecektir.
348
YSK, 1999/2349, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 368. 349 YSK, 2003/833, ÜNLÜ- ERBĠL, s. 1232- 1234.
350 Ayrıca 298 sayılı Kanun‟un 26. maddesinde seçim kurullarında görev alamayacak olanlar belirtilmiĢtir. Kanun‟a göre bunlar, idare amirleri, zabıta amir ve memurları, Askeri Ceza Kanunu‟nun 3. maddesinde yazılı askeri Ģahıslar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ve adaylarıdır. Ayrıca yine aynı maddeye göre, siyasi partilere üye olamayacak kimseler de seçim kurullarına üye, temsilci veya müĢahit olarak siyasi partilerce görevlendirilemezler. Bu kapsamda siyasi partilere üye olamayacakların 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu‟nun 11. maddesinde düzenlendiğini belirtelim.