C. SEÇĠM KURULLARI
2. Ġlçe Seçim Kurulu
a) Ġlçe Seçim Kurulunun KuruluĢu ve Yapısı
298 sayılı Kanun, ilçe seçim kurulu dıĢında, merkez ilçe seçim kurulu, Ankara Ġl Seçim Kurulu‟na bağlı Yurt DıĢı Ġlçe Seçim Kurulu ve gerektiğinde geçici ilçe seçim kurulunun kurulacağını belirtmiĢtir.
Kural olarak, her ilçede bir ilçe seçim kurulu kurulur. Ancak 298 sayılı Kanun‟un 10. maddesinin 3. fıkrasına göre, belirli durumlarda bazı ilçede birden fazla ilçe seçim kurulu kurulabilir. Maddede, “Son nüfus sayımına göre nüfusu 200.000'i aĢan ilçelerde, köy ve mahalle sınırları (seçim bölgeleri) esas alınarak ve mümkün olduğu nispette nüfus sayısında eĢitlik gözetilerek; birden fazla ilçe seçim kurulu teĢkil edilir” denilmektedir. 298 sayılı Kanun‟un 14. maddesinin 5. bendi de, il ve ilçe seçim kurulunun teĢekkülünü sağlama görevini Yüksek Seçim Kurulu‟na vermiĢtir. Bu kapsamda 10. maddenin 3. fıkrasında geçen “teĢkil edilir” ifadeleri Yüksek Seçim Kurulu‟na takdir yetkisi bırakmayan emredici nitelikte hükümler olduğu anlaĢılmaktadır358
.
Ġlçe seçim kurulu, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, bir baĢkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur. Kurul iki yıl süre ile görev yapar (298, m. 18/1). Ġlçedeki en kıdemli hakim ilçe seçim kurulunun baĢkanı olur359. Kurulun üyelerinin bir kısmı siyasi partilerce belirlenirken bir kısmı da ilçede çalıĢan memurlardan seçilir.
Ġlçe seçim kurulunun üyelerinin nasıl belirleneceği 298 sayılı Kanun‟un 19. maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre, ilçe seçim kurulunun 4 asıl ve 4 yedek üyesi siyasi partilerden belirlenir. Bu belirleme Ģöyle yapılır: Ġlçe seçim kurulu baĢkanı, bu kurulun yeniden kurulması için öngörülen 2 yıllık sürenin baĢında, ilçede teĢkilatı bulunan ve son milletvekili genel seçiminde o ilçede en çok oy almıĢ olan dört siyasi partiye birer asıl ve birer yedek üye adını iki gün içinde bildirmelerini tebliğ eder. Süresi içinde ad bildiren siyasi parti sayısı dörtten az olduğu takdirde, eksik kalan üyelikler, aynı Ģartları taĢıyan diğer siyasi partilerden, o ilçede aldıkları oyların
358 Örnek karar için bkz. YSK, 1996/29, YSKK- 1995- 1996- 1997, s. 211- 212. 359
2005 değiĢikliği öncesinde YSK, il seçim kurulu baĢkanından sonra gelen en yüksek dereceli hakimin ilçe seçim kurulu baĢkanı olacağına karar vermekteydi. Örnek karar için bkz. YSK, 1992/72, YSKK- 1991- 1992, s. 194- 195.
büyüklük sırasına göre, aynı usulle tamamlanır. Oyların eĢitliği halinde ad çekilir. Buna rağmen dört asıl ve dört yedek üyenin tümü belirlenemediği takdirde, Yüksek Seçim Kurulu‟nun seçimlere katılma hakkı olduğunu tespit ve ilan ettiği siyasi partilerden o ilçede teĢkilatı bulunanlar arasında ad çekilir. Ad çekmedeki sıraya göre, adı çıkan, eksik üyelik sayısı kadar siyasi partinin, bildireceği kimseler ilçe seçim kurulu üyesi olurlar360
.
YSK, ilçede teĢkilat yeri saptanamayan, yani somut yerleĢim yeri olmayan kendisi ile bu nedenle iletiĢim kurulamayan partiden ilçe seçim kuruluna üye alınamayacağını karara bağlamıĢtır361. Yine Kurul, ilçe seçim kurulu oluĢtuktan sonra, teĢkilatı kurulan siyasi partiden seçim kuruluna üye alınmasının mümkün olmadığını belirtmiĢtir362
.
Ġlçe seçim kurulunun oluĢması için gerekli iki asıl ve yedek üyelikle yukarıda ifade edilen usule göre tamamlanamamıĢ üyelikler ise, ilçe merkezinde görev yapan ve toplam memuriyet süresi on yıldan fazla olan, milletvekili ve yerel seçimlerden birine siyasi parti adayı veya aday adayı olarak katılmamıĢ ve daha önce hiç bir siyasi partiye üye olmamıĢ devlet memurlarından, o ilçedeki görev sürelerine göre düzenlenmiĢ listede ilk sekizde yer alanlar arasından, siyasi partilerce yukarıda ifade edilen usule göre belirlenen asil üyeler huzurunda ilçe seçim kurulu baĢkanınca yapılacak ad çekme ile belirlenir. Adları önce çıkanlar asıl, sonrakiler ise yedek üye olur. Ancak, aynı bakanlığa mensup memurlardan birden fazla asıl üye olamaz; ancak zorunlu durumlar kanunen saklı tutulmuĢtur.
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi 298 sayılı Kanun‟da ilçe seçim kurulu dıĢında merkez ilçe seçim kurulu, geçici seçim kurulu ve yurt dıĢı ilçe seçim kurulu da düzenlenmiĢtir. Öncelikli olarak merkez ilçe seçim kurulunu değerlendirelim.
298 sayılı Kanun‟un 10. maddesinin 2. fıkrasında, “Ġl merkezlerinde, ayrıca bir merkez ilçe seçim kurulu teĢkil olunur” hükmüyle il merkezlerinde merkez ilçe
360
YSK, siyasi parti ilçe baĢkanlığınca ilçe seçim kurulunda görevli partililerden birinin parti içinde pasif kalması diğerinin de yönetim kuruluna seçilmiĢ olması nedeniyle ilçe seçim kurulundaki görevli partili bu üyelerinin değiĢtirilmesi isteğine, söz konusu kurul üyelerinin parti üyeliklerinin devam ettiği sürece ilçe seçim kurulundaki görevinin de devam edeceğine, bu durumun kurulun devamlılığı ilkesi ile ilgili olduğunu belirterek talebi reddetmiĢtir, YSK, 1997/145, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 198.
361 YSK, 2002/65, PARLAR- HATĠPOĞLU, s.193- 194. 362 YSK, 1999/144, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 194.
seçim kurulunun kurulması gerektiği düzenlenmiĢtir. Kurulun baĢkanı, 298 sayılı Kanun‟un 18. maddesinin 2. fıkrasına göre, il seçim kurulu baĢkanı olan hakimden sonra gelen en kıdemli hakimdir. Peki merkez ilçe nedir? Her ilde birden fazla ilçe bulunur. ĠĢte il merkezinin bulunduğu ilçeye merkez ilçe ismi verilir. BüyükĢehir kurulan yerlerde ise genellikle merkez ilçe kaldırılmaktadır.
Geçici ilçe seçim kurulu ise, 298 sayılı Kanun‟un 18. maddesinin 3. fıkrasında düzenlenmiĢtir. Buna göre, “Seçmen sayısı 25000‟i aĢan ilçelerde seçim evrakının dağıtım ve toplanması sandık kurul baĢkanları ve en az bir üyenin eğitimi ile sandık kurullarından sonuçların alınması ve birleĢtirilerek bağlı olduğu ilçe seçim kuruluna teslim görevini niyabeten yerine getirmek amacıyla geçici ilçe seçim kurulları oluĢturulabilir” 363. Bu kurul bir baĢkan ile altı üyeden oluĢturulur. Kurulun baĢkanı il ve ilçe seçim kurullarında görev alan hakimlerden sonra gelen en kıdemli hakimdir. Kurulun iki üyesi kurul baĢkanınca kamu görevlileri arasından belirlenirken, dört üye ise dört yedeği ile birlikte, ilçe seçim kurullarının siyasi partilerden belirlenmesine iliĢkin yukarıda ifade edilen usule göre tespit edilir.
Geçici ilçe seçim kurullarının kurulacağı ilçeler, görevi ve görev süresi Yüksek Seçim Kurulu‟nca belirlenir. YSK, ihtiyaç halinde geçici ilçe seçim kurullarının kurulması gerektiğini vurgulamıĢtır364. YSK bu kapsamda, 3 Kasım 2002 seçimlerinde gümrük kapılarında mevcut ilçe seçim kurulları dıĢında ayrıca gümrük kapıları ilçe seçim kurulları oluĢturulmasını kabul etmiĢ ve bu kurula bağlı yeterli sayıda sandık kurulu oluĢturulmasını kararlaĢtırmıĢtır365
.
Yurt dıĢında yaĢayan vatandaĢlarımız 298 sayılı Kanun‟da 13.03.2008 tarih ve 5749 sayılı Kanun‟la değiĢiklik yapılmadan önce sadece gümrüklerde oy kullanmaktaydı. Ancak 5749 sayılı Kanun‟la birlikte yurt dıĢında yaĢayan vatandaĢlarımız için, elektronik ortamda, sandıkta, mektupla, gümrük kapılarında oy verme yöntemleri kabul edilmiĢtir. Bunlardan mektupla oy yöntemi daha sonra Anayasa Mahkemesi‟nce iptal edilmiĢtir. Bu konulara “Oy Verme” baĢlığı altında I. Bölümde ayrıntılı olarak değinmiĢtik. Yapılan bu kanuni değiĢiklik kapsamında 5749
363 Niyabet: “Vekillik, naiplik, bir iĢi biri adına yapmak. Mahkeme dıĢında yapılacak iĢlerde bir üyeyi veya bir baĢka mahkemeyi görevlendirme”, ġAFAK, Ali Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, Selim Kitabevi, Ankara 2002, s. 413.
364 YSK, 2002/748, www.ysk.gov.tr/genelge/2002-16htm. (12.04.2010).
sayılı Kanun‟la 298 sayılı Kanun‟un 10. maddesinin 1. fıkrasına 2. cümle eklenerek, “Yurt dıĢında bulunan vatandaĢların oy kullanmalarıyla ilgili seçim iĢlerini yönetmek üzere Ankara Ġl Seçim Kuruluna bağlı Yurt DıĢı Ġlçe Seçim Kurulu oluĢturulur” düzenlemesi yapılmıĢtır. Görüldüğü gibi bu düzenleme ile seçim kanunlarında ilk defa bir ilçe seçim kurulunun hangi il seçim kuruluna bağlı olduğu belirtilmiĢ olmaktadır. Ayrıca Ģunu da belirtelim ki, ihtiyaç halinde birden fazla yurt dıĢı ilçe seçim kurulu oluĢturulabilir.
b) Ġlçe Seçim Kurulunun Görev ve Yetkileri
aa) 298 Sayılı Kanun’un Ġlçe Seçim Kuruluna Verdiği Görev ve Yetkiler Ġlçe seçim kurulunun görev ve yetkileri esas olarak 298 sayılı Kanun‟un 20. maddesinde düzenlenmiĢtir. Ġlçe seçim kurulunun görevlerinden bir kısmı yargısal bir kısmı da idari niteliktedir.
Ġlçe seçim kurulunun yargısal nitelikli görevleri Ģunlardır:
1) Sandık kurullarının oluĢumuna, iĢlemlerine ve kararlarına karĢı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlamak,
2) Muhtarlık bölgesi askı listelerine iliĢkin ilçe seçim kurulu baĢkanlarına yapılan Ģikayet ve itirazları karara bağlamaktır(298, m. 122/1- 2).
Ġlçe seçim kurulunun idari nitelikli görevleri ise Ģunlardır:
1) Ġlçe çevresinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri almak ve seçim iĢlerini denetlemek,
2) Sandık kurullarını kurmak,
3) Ġlçedeki sandık kurullarına, oy sandıklarını ve diğer seçim araç ve gereçlerini göndermek,
4) Ġlçe çevresindeki sandık kurullarından gelen tutanakları birleĢtirerek, ilçe seçim tutanağını düzenlemek ve bu tutanağı seçim iĢlerine ait diğer evraklar ile birlikte il seçim kuruluna derhal teslim etmektir.
Ġlçe seçim kurulunun 298 sayılı Kanun‟a göre, yol gösterici görevi de bulunmaktadır. Bu kapsamda Kanun‟da ilçe seçim kurulunun, sandık kurulları baĢkanlıklarınca seçim iĢlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak soruları derhal cevaplandırmaları öngörülmüĢtür.
Ayrıca ilçe seçim kurulu, kanunla, Yüksek Seçim Kurulu kararları ve genelgeleri ile kendisine verilen görevleri yapmak da görevlidir. Bu görevler kimi zaman yargısal kimi zaman idari görev olabilirler. Örneğin, 298 sayılı Kanun propaganda aĢamasında esas yetkili organ olarak ilçe seçim kurulunu görmekte ve önemli görev ve yetkiler vermektedir (298, m. 50/2, 56/2, 60/7- 8, 61/1).
bb) Diğer Kanunların Ġlçe Seçim Kuruluna Verdiği Görev ve Yetkiler Bazı kanunlarda, organ, kongre v.b. seçimlerin ilçe seçim kurulunun veya baĢkanının gözetim ve denetimi altında yapılacağı öngörülmüĢtür. Bu kapsamda en dikkat çekici düzenlemeler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarının organ seçimlerinde, seçimlerin gözetim ve denetim yetkisinin ilçe seçim kurullarına verilmesine yönelik olmuĢtur.
Siyasi partilerin genel merkez, il ve ilçe organları seçimleri ile il kongresi ve büyük kongre delegelerinin seçimleri, yargı gözetimi altında gizli oy ve açık tasnif esasına göre yapılır. Bu konuyu düzenleyen 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu‟nun 21. maddesine göre, seçimler ilçe seçim kurulu baĢkanının gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu seçimlerle ilgili itirazlar ilçe seçim kurulu baĢkanı tarafından kesin olarak karara bağlanır. Bu nedenle verilen kararlara karĢı bir üst kurula inceleme yetkisi ve görevi verilmemiĢtir366
. ġunu da belirtelim ki YSK‟ya göre, siyasi parti organ seçimlerinde, siyasi partinin genel merkezini yetki alanı içerisine alan ilçe seçim kurulu baĢkanı görevlidir367
.
Ġlçe seçim kurulu baĢkanına, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu‟nun 63. maddesinde de, milletvekili ara ve genel seçimlerinde meĢru bir mazeret olmaksızın oy kullanmayanlara para cezası ile cezalandırma görevi verilmiĢtir. Aynı Ģekilde mahalli idareler genel ve ara seçimlerine katılmayanlara yönelik olarak benzer bir düzenleme de 2972 sayılı Mahalli Ġdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve Ġhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun‟un 28.12.1993 tarih ve 3959 sayılı Kanun ile değiĢtirilen 1. ek madde ile getirilmiĢtir.
366 Örnek karar için bkz. YSK, 1990/310, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 354. 367 YSK, 1987/193, YSKK- 1986- 1987, s. 171- 172.
Ġlçe seçim kurulu baĢkanına bir görevde, 05.05.1983 tarihli 2821 sayılı Sendikalar Kanunu‟nun 14. maddesinde verilmiĢtir. Buna göre, genel kurullarda zorunlu organlara delege veya üye seçimleri yargı gözetimi altında o yerin seçim kurulu baĢkanı olan hakim (yani ilçe seçim kurulu baĢkanı) tarafından yapılacağı düzenlenmiĢtir.