1. ġikayetin Konusu
298 sayılı Kanun‟un 116. maddesinde Ģikayetin konusu Ģöyle ifade edilmiĢtir: “ġikayet, kütüklerin düzenlenmesi ile görevli ilçe seçim kurulu baĢkanlarıyla, kütüklerin düzenlenmesine memur edilen sair kimselerin ve il, ilçe seçim kurullarıyla sandık kurullarının veya kurullar baĢkanlarının bu kanunun verdiği yetkilere dayanarak yaptıkları iĢlemlere ve aldıkları tedbirlere ve bunlara benzer sair muamelelerine veya herhangi bir kimsenin bu kanunun koyduğu yasak hükümlerine aykırı hareketlerine karĢı bu iĢlemlerin, tedbirlerin sair muamelelerin düzeltilmesi veyahut kanunun koyduğu yasaklara uymayanların, bu hareketlerinin önlenmesi maksadıyla yapılan müracaatlardır…” denilerek Ģikayet tanımlamıĢtır. Maddeye göre Ģikayetin konusu dört unsurdan oluĢur. Bunlar:
1) Seçmen kütüklerinin düzenlenmesi ile görevli ilçe seçim kurulu baĢkanlarının; iĢlemleri, tedbirleri ve sair muameleleri,
2) Seçmen kütüklerinin düzenlenmesine memur edilen sair kimselerin; iĢlemleri, tedbirleri ve sair muameleleri,
Yürürlükteki mevzuat kapsamında seçmen kütüklerinin düzenlenmesinden Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü sorumludur. Bu nedenle maddede geçen “sair kimse” ile anlatılmak istenen Seçmen Kütüğü Genel Müdürü ve Müdürlükte çalıĢan memurlardır.
3) Ġl, ilçe, sandık kurulu baĢkanlarının ve il, ilçe, sandık kurullarının; iĢlemleri, tedbirleri ve sair muameleleri,
4) Herhangi bir kimsenin 298 sayılı Kanun‟un koyduğu yasak hükümlere aykırı hareketlerini içerir.
Yukarıda ifade edilen haller dıĢında 298 sayılı Kanun, iki özel Ģikayet yolu daha düzenlemiĢtir. Bu Ģikayetler, sandık kurulunun oluĢumuna ve Yüksek Seçim Kurulu‟nun iĢlemlerine karĢı yapılmaktadır.
298 sayılı Kanun‟un 119. maddesinde, sandık kurullarının oluĢumuna iliĢkin Ģikayet düzenlenmiĢtir. Maddenin 1. fıkrasına göre, “Sandık kurullarının teĢkiline dair, ilçe seçim kurulu veya baĢkanı tarafından yapılan iĢlemlerin düzeltilmesi için, bu iĢlemlerin neticesinden itibaren en geç iki gün içinde Ģikayet yoluyla düzeltilmesi
istenebilir” düzenlemesi yapılmıĢtır. Bu Ģikayetin yapılmamıĢ olması sandık kurulunun teĢekkülüne karĢı itiraza engel değildir.
Yüksek Seçim Kurulu‟nun iĢlem ve tedbirlerine karĢı Ģikayet ise, 298 sayılı Kanun‟un 131. maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre, her türlü seçimin devamı sırasında436, Yüksek Seçim Kurulu‟nun itiraz eylediği veya itiraz yolu ile verdiği kararlar dıĢında kalan iĢlemleri, tedbirleri ve sair muameleleriyle, 298 sayılı Kanun‟da baĢka bir mercie Ģikayet veya baĢvurma yolu gösterilmemiĢ ve fakat alt kurulların görevleri sınırlarını aĢmıĢ olan veya bu mahiyette bulunan, kanuna aykırı hareketlerden dolayı 298 sayılı Kanun‟un 110. maddesinde gösterilenler tarafından, yazılı olarak, doğrudan doğruya, Yüksek Seçim Kurulu‟na Ģikayet edilebileceği hükme bağlanmıĢtır. Ancak yazılı Ģikayetlerin 298 sayılı Kanun‟un 112. maddesindeki Ģartları taĢıması gerekir. Bu Ģikayetler üzerine, Yüksek Seçim Kurulu‟nun da derhal ve kesin olarak karar vermesi gerekir.
ġikayetle yapılan iĢlemlerin, tedbirlerin sair muamelelerin düzeltilmesi ya da kanunun koyduğu yasaklara uymayanların, bu hareketlerinin önlenmesi amaçlanır. Bu kapsamda oy verme gününde, seçmenlerin oyuna ve böylece iradesine etki yapabileceği düĢünülen haberleri yayımlayan gazetelerin, oy verme günü ve oy verme süresi içinde toplattırılmasına ve satıĢlarının önlenmesine Ģikayet yoluyla, Yüksek Seçim Kurulu‟nca karar verilebilir. Yine aynı Ģekilde Yüksek Seçim Kurulu‟na, seçim yasaklarına aykırı hareket eden televizyon kanalarının yayını ile ilgili Ģikayet edilebileceği gibi, propagandaya ait yasaklara aykırı hareket edenlerin de Ģikayet edilmesi mümkündür.
2. ġikayet Hakkı Olanlar ve ġikayetin ġekli
ġikayet yoluna baĢvurabilecek olanlar 298 sayılı Kanun‟un 116. maddesi yoluyla 110. maddesine gönderme yapılarak belirtilmiĢtir. 298 sayılı Kanun‟un 110. maddesine göre, seçim kurulların veya kurul baĢkanlarının kesin olmayan kararlarına karĢı seçme yeterliğine sahip vatandaĢlar, siyasi partiler veya bunların tüzüklerine
436 YSK, vermiĢ olduğu bir kararında, 298 sayılı Kanun‟un 131. maddesi kapsamındaki Ģikayetin, ancak seçimler süresince yapılabileceğini, seçimden sonra yapılan Ģikayetin reddinin gerekeceğini ifade etmiĢtir, YSK, 1962/409, YSKK- Kasım 1962- ġubat 1964, s. 5.
göre kuruluĢ kademelerinin baĢkanları veya vekilleri, müĢahitler, adaylar ile milletvekillerinin itiraz edebileceği düzenlenmiĢtir.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Ģikayet sözlü veya yazılı olmak üzere iki Ģekilde yapılabilir. Ancak Yüksek Seçim Kurulu‟na yapılacak Ģikayetlerin 298 sayılı Kanun‟un 131. madde gereğince mutlaka yazılı olması ve 112. maddedeki itirazın Ģekliyle ilgili Ģartları taĢıyor olması gerekir. Ġtirazın Ģekliyle ilgili ise aĢağıda açıklama yapacağız.
3. ġikayetin Süresi ve Mercii
298 sayılı Kanun‟da Ģikayet için belirli bir süre öngörülmemiĢtir. Ama Kanun‟da bazı haller için Ģikayet süreleri belirlenmiĢtir. Bunlardan birincisi, 298 sayılı Kanun‟un 119. maddesinde öngörülerek, “sandık kurullarının teĢkiline dair, ilçe seçim kurulu veya baĢkanı tarafından yapılan iĢlemlerin düzeltilmesi için, bu iĢlemlerin neticesinden itibaren en geç iki gün içinde Ģikayet yoluyla” düzeltilmesine yönelik, 2 günlük Ģikayet süresi verilmiĢtir. Bir diğer Ģikayet süresi ise 298 sayılı Kanun‟un 127. maddesinde düzenlenerek, sandık kurullarının ve baĢkanlarının iĢlemlerine, kararlarına, sair muamelelerine karĢı en geç seçim sonuçlarını tespit eden tutanağın düzenlenmesine kadar yapılabileceği belirtilmiĢtir437
.
ġikayetin kullanılması için sadece süresinde yapılması yeterli olmayıp, merciine de yapılması gerekir. 298 sayılı Kanun‟un 116. maddesinde Ģikayetin, “seçim kurullarına veya baĢkanlarına veya sair görevlilere” yapılacağı öngörülürken, 131. maddede Yüksek Seçim Kurulu‟na yapılabilecek Ģikayetlerin “doğrudan Yüksek Seçim Kurulu‟na” yapılaması gerektiği ifade edilmiĢtir.
Seçim kurullarına, baĢkanlarına veya sair görevlilere yapılacak Ģikayette, merciinin belirlenmesinde, Ģikayete konu iĢlemi, tedbiri veya sair muameleyi kim yaptı ise, kural olarak doğrudan kendisine baĢvurulmalıdır. Örneğin il seçim kurulunun, kurul olarak verdiği kararlara karĢı bizzat kendisine Ģikayette bulunulmalıdır. Ancak bir kimsenin seçim kanunları ile belirlenen yasak hükümlere aykırı hareketinde böyle bir konusal ayrım yapmak mümkün değildir. Bu nedenle
Ģikayet konusu, Ģikayet yapılacak merciden kaynaklanmadığından, il, ilçe, sandık kurul ve baĢkanlarının herhangi birine baĢvurulabileceği kabul edilmelidir438
.
4. ġikayetin Ġncelenmesi
Kendisine Ģikayet gelen merci 298 sayılı Kanun‟un 117. maddesine göre Ģikayeti inceler. Bu kapsamda Ģikayet mercii Ģikayeti kabul ettiği takdirde, seçim yasalarına uygun olmayan ve ilgililerce yapılan iĢlemleri, tedbirleri ve sair muameleleri düzelterek hukuka uygun hale getirilmesini veya seçim yasalarının koyduğu yasaklara uymayanların, bu hareketlerinin önlenmesini sağlar. Böylece tüm hukuka aykırılıklar düzeltilir veya önlenir.
Mercii Ģikayeti reddettiği takdirde ise, kararını tutanağa geçirir ve kararın bir nüshasını Ģikayetçiye verir. Bu ret kararına karĢı kanunda baĢka bir süre öngörülmedi ise, Ģikayetçi 298 sayılı Kanun‟un 48 saat içinde itiraz yoluna baĢvurabilir.