C. ĠTĠRAZ
3. Ġtiraz Türleri
Yukarıda da belirttiğimiz gibi 298 sayılı Kanun, olağan ve olağanüstü itiraz olmak üzere iki çeĢit itiraz öngörmüĢtür. ġimdi her iki itirazı da ayrı ayrı inceleyelim.
a) Olağan Ġtiraz
aa) Olağan Ġtirazın Tanımı ve Konusu
Seçim kurulları ile kurul baĢkanlarının kesin olmayan veya kesinleĢmemiĢ bulunan karar ve iĢlemlerine karĢı bir üst kurula yapılan itirazlar olağan itirazlar olarak tanımlanabilir445. Olağan itiraza konu iĢlem ve kararlar Ģunlardır:
1) Sandık, ilçe ve il seçim kurullarının teĢkiline (oluĢumuna) iliĢkin kararlar (298, m. 119- 120- 121),
2) Seçmen kütüğüne iliĢkin kararlar (298, m. 122- 124),
3) Adaylığa yönelik kanunda belirtilen nedenler dolayısıyla verilen kararlar (298, m. 125- 126 ve 2839, m. 22),
4) Sandık Kurulu kararları ve sandık kurulu tutanağına iliĢkin kararlar (298, m. 128),
5) Ġl ve ilçe seçim kurulu kararları (298, m. 129/1 ve 130/1), 7) ġikayetin reddine iliĢkin kararlar. Bunları da Ģöyle sayabiliriz:
- Sandık kurullarının veya baĢkanlarının Ģikayet üzerine verecekleri kararlar (298, m. 127),
- Ġlçe seçim kurullarının veya baĢkanlarının iĢlemlerine, tedbirlerine ve sair muamelelerine karĢı yapılan Ģikayetlerin reddine dair kararlar (298, m. 129/2),
- Ġl seçim kurulu ve baĢkanlarının iĢlemlerine karĢı Ģikayetlerin reddine dair kararlardır (298, m. 130/1- 1).
bb) Olağan Ġtirazı Yapmaya Yetkili Olanlar
5545 sayılı Kanun itiraz ehliyeti açısından vatandaĢ olmayı yeterli bulmuĢ, ancak, sandık baĢı iĢlemleri için itiraz yetkisi sadece o sandıkla ilgili vatandaĢ veya siyasi partilere tanınmıĢtır446
.
445 SEÇKĠN, s. 14.
298 sayılı Kanun itiraz hakkı olanları tek tek saymak suretiyle belirlemiĢtir. Bu kiĢiler 110. maddede sayılmıĢlardır. Kanun‟a göre, seçim kurulların veya kurul baĢkanlarının kesin olmayan kararlarına karĢı seçme yeterliğine sahip vatandaĢlar, siyasi partiler veya bunların tüzüklerine göre kuruluĢ kademelerinin baĢkanları veya vekilleri, müĢahitler, adaylar ile milletvekilleri itiraz edebilirler. Bunlardan baĢka kimseler itiraz yoluna baĢvuramazlar. YSK da bir kararında, muhtarın milletvekili seçimlerine itiraz hakkı bulunmadığına hükmetmiĢtir447
.
cc) Olağan Ġtirazın YapılıĢ ġekilleri
5545 sayılı Kanun, itirazların sözlü ve yazılı itiraz olmak üzere iki türlü yapılabileceğini, ancak sadece sandık kurullarında sözlü itirazın mümkün olduğunu düzenlemiĢtir448
.
298 sayılı Kanun‟un 112. maddesine göre ise, itiraz yazı veya sözle yapılabilir. Ancak sözle yapılacak itirazlar gerekçesiyle birlikte tutanağa yazılması gerekir. Ġtiraz edenin adı, soyadı, açık adresi yazılarak imza attırılması gerekmektedir. Ancak imza bilmeyenlere parmak da bastırılabilir. Sözlü itiraz yapılabilecek hallerde yazılı itiraz yapmak da mümkündür. Ġtiraz sahibi iki yoldan birini tercih edebilir. Ancak, kanun koyucu bazı hallerde itirazın yazılı yapılmasını zorunlu olarak belirlemiĢtir. Bunlar:
298 sayılı Kanun‟un 125. maddesinde düzenlenen “Adaylığa itiraz” yasa gereği, yazıyla yapılması ve itiraz dilekçesine itiraza sebep gösterilen belgelerin bağlanması Ģart olarak koĢulmuĢtur. Yine aynı Kanun‟un 130. maddesinin 3. fıkrasına göre de, il seçim kurulunun maddenin 1 ve 2. fıkrasında belirtilen kararlarına karĢı, ancak yazılı olarak itiraz edilebilir.
dd)Olağan Ġtirazlarda Süre
298 sayılı Kanun olağan itirazı çeĢitli hükümlerde dağınık olarak düzenlemiĢ, bu kapsamda itiraza konu olaya göre değiĢik itiraz süreleri öngörmüĢtür. Kanun koyucu olağan itiraz sürelerini, genel olarak 2- 3 gün arasında değiĢecek Ģekilde belirlemiĢtir. Bu kapsamda, seçim kurullarının oluĢumuna iliĢkin itiraz baĢvuru süreleri 2- 3 gün olarak belirlenirken (298, m. 119- 120- 121), muhtarlık bölgesi askı
447 YSK, 2002/888, PARLAR- HATĠPOĞLU, s. 340. 448 YAVUZ, Türk Anayasa Hukukunda, s. 82- 83.
listesine yönelik itirazlar konusunda Kanun‟da belirlenmiĢ özel bir süre yokken (298, m. 122), sandık bölgesi askı listelerine askı süresince itiraz edilebileceği belirtilmiĢtir (298, m. 123). Yine Kanun‟a göre, adaylığa iliĢkin itiraz süresi olarak 2 gün öngörülmüĢtür (298, m. 125- 126; 2839, m. 22). Kanun‟a göre, sandık kurullarının veya baĢkanlarının iĢ ve iĢlemlerine karĢı itiraz süresi ise, Ģikayetlerin reddine dair verilecek kararlara karĢı “derhal” ve en geç seçim sonuçlarını tespit eden tutanağın düzenlenmesine kadar yapılacağı belirtilirken (298, m. 127), sandık kurulunun kararlarına ve tutanağına karĢı itiraz ise, sandık sonuç tutanağın imzalanmasına kadar veya oy verme gününden sonraki salı günü saat 15.00'e kadar yapılabilir (298, m.128). Kanun koyucu yine benzer bir Ģekilde ilçe seçim kurullarının veya baĢkanlarının iĢ ve iĢlemlerine karĢı, en geç ilçe birleĢtirme tutanağının düzenlenmesine kadar itiraz edilebileceğini düzenlemiĢtir (298, m. 129). Kanun koyucu il seçim kurullarının kararlarına karĢı 298 sayılı Kanun‟un 130. maddesinde, 3 günlük ve “il birleĢtirme tutanağının düzenlenmesini takip eden 3. gün saat 17.00‟a kadar” gibi süreler öngörmüĢtür.
b) Olağanüstü Ġtirazlar
aa) Olağanüstü Ġtirazın Tanımı ve Konusu
Olağanüstü itiraz, seçimin sonucuna etkili hallerde, alt seçim kurullarınca verilen kararların, kesin veya kesinleĢmiĢ olmasına bakılmaksızın incelendiği olağanüstü bir kanun yoludur.
298 sayılı Kanun‟da olağanüstü itiraz için itiraz sebepleri tek tek sayılmamıĢ, genel bir ifade kullanılmıĢtır. Buna göre 298 sayılı Kanun‟un 130. maddesinin 2. fıkrasına göre, “ġu kadar ki; siyasi partilerin il baĢkanlarıyla genel merkezleri veya bağımsız aday tarafından tutanağın düzenlenmesinden sonra (7) gün içinde seçimin neticesine müessir olaylar ve haller sebebiyle yapılan itirazlar, seçimin sonucu hakkında kesin karar vermek yetkisine sahip olan kurullarca, seçimin neticesine müessir görüldüğü takdirde, alt kademelerce verilen kararların kesin veya kesinleĢmiĢ olması veya kurullara derece derece ve müddeti içinde müracaat edilmemiĢ olması, bu itirazın incelenmesine ve reddine sebep teĢkil etmez” düzenlemesi ile olağanüstü itiraz kurumunun kapsamı belirlenmiĢtir.
Kanun koyucu olağanüstü itirazın konusunu “seçimin neticesine müessir olaylar ve haller” olarak belirlemiĢtir. Seçim sonucu hakkında kesin karar verme yetkisine sahip kurullar yapılan itiraz nedeniyle iddia edilen olay ve hallerin “seçimin sonucuna etkisi olup olmadığına” karar vereceklerdir. AnlaĢılacağı üzere, itirazın kabule Ģayan olup olmadığının belirlenmesinde dikkate alınacak sebep kanun koyucu tarafından çok soyut olarak belirlenmiĢtir. Bu durum hiç kuĢkusuz olağanüstü itirazı inceleyecek mercie geniĢ bir taktir hakkı vermiĢtir. Bu nedenle YSK‟ya kanun koyucunun, her somut olay için itirazın somut konusunu belirleme yetkisi verdiği söylenebilir.
Görüldüğü gibi, olağanüstü itiraz, seçimin neticesine müessir olaylar ve haller sebebiyle seçimin veya tutanakların iptali istemiyle Yüksek Seçim Kurulu‟na götürülen itirazlardır.
bb) Olağanüstü Ġtiraz Yapmaya Yetkili Olanlar
Kanun koyucu olağan itirazda olduğu gibi olağanüstü itirazda da itiraz yapmaya yetkili olanları sınırlı sayıda belirlemiĢ ve bunları da 298 sayılı Kanun‟un 130 maddesinin 2. fıkrasında saymıĢtır. Maddeye göre, olağanüstü itiraz yapmaya hakkı olanlar, siyasi partilerin il baĢkanları, partilerin genel merkezleri ve bağımsız adaylardır. Bu kapsamda siyasi parti ilçe yönetimi olağanüstü itiraz yapmaya yetkili değildir449
.
cc) Olağanüstü Ġtirazın YapılıĢ ġekli
Olağanüstü itirazlar yazılı olarak yapılır. Ġtiraz dilekçesine, itiraz edenin adının, soyadının ve açık adresinin yazılması, ihbar ve iddia olunan vakıaların mahiyetinin ve gerekçesinin beyanının, delillerinin gösterilmesi ve belgelerinin bağlanması, bu belgelerin elde edilmesi mümkün değil ise, sebeplerinin ve nereden ve ne suretle temin olunabileceğinin bildirilmesi gerekmektedir ( 298, m. 130/3). Bu Ģartları taĢımayan olağanüstü itiraz dilekçeleri ise reddedilir (298, m. 130/son).
Olağanüstü itirazlar milletvekili seçimlerinde ancak Yüksek Seçim Kurulu‟na yapılabilir. Ancak itiraz dilekçesinin bizzat Yüksek Seçim Kurulu‟na verilmesi
gerekmez. Ġl ve ilçe seçim kurulları aracılığıyla da Yüksek Seçim Kurulu‟na gönderilebilir. Bu kapsamda alt seçim kurullarına yapılan baĢvurularda baĢvurunun yapıldığı tarihin seçim kurulu baĢkanının havale tarihi olduğu gözetildiğinden, süre yönünden herhangi bir hak kaybının olması önlenmiĢ olur.