Rize Türk Ocaklarının Kapatılması, Menkul ve Gayri Menkullerinin CHP’ye Devredilmesi CHP’ye Devredilmesi

Türk Ocaklarının 1930 yılında kurulan SCF’ye yakınlaşması başta Mustafa Kemal olmak üzere CHP’yi rahatsız etmişti. CHP bu kurumların kapanmasına, daha çok bu yakınlaşmadan dolayı karar verdi.701 Bunun üzerine, Türk Ocakları 10 Nisan 1931’de yaptığı olağanüstü kurultayda, Ocakların kapatılması ve tüm mal varlıklarının CHP’ye devredilmesi kararını almak zorunda kaldı.702

CHP Merkez İdare Heyeti, alınan bu kararın ardından vilayetlerden, merkez ve kazalardaki Ocakların; mal varlıklarının, alacak ve borçlarının bildirilmesini; akabinde yayımlanan talimatnameye göre gayrimenkullerin satılmasını veya ihtiyaç olması halinde Ocak eşyalarının parti binalarında kullanılmasını istedi.⁷⁰³ Böylece tüm yurtta Ocakların mallarının satışı ve CHP’ye devri süreci başlamış oldu. Rize’deki Türk Ocaklarının

699 BCA, 490.01/79.293.2; BCA, 490.01/65.246.1.

700 Küçükuğurlu, a.g.e., s.145.

701 Türk Ocaklarının kapanmasının diğer nedenleri için bk. Sarınay, a.g.e., s.320-329; Akyüz, a.g.e. 208-219.

702 Akyüz, a.g.e., s.210-211.

135

kendilerine ait bir binaları yoktu. Hepsi kiralık binalarda faaliyet göstermekteydi.704 Rize Merkez Türk Ocağının parti tarafından teslim alınan başlıca eşyaları Baltık marka bozuk bir radyo, bir tenis takımı, gramofon, yazıhane, Mustafa Kemal’in büyütülmüş bir fotoğrafı, abajurlu iki adet asma lamba, hazeran705 sandalye, saat, masa ve perde olup tüm bu eşyaların tahmini bedelleri 366 liraydı. Eşyaların da Rize CHP binasında kullanılması talep edildi. Ocağın mevcut parası ise 56 liraydı.706 Kapatılan Ocakların -varsa- hesaplarındaki paranın parti hesabına karıştırılmamasına ve CHP Merkez İdare Heyeti Başkanlığına gönderilmesine dair vilayetlere genelge yazılmışsa da707 mevcuttaki 56 lira Rize CHP İdare Heyeti tarafından merkez parti binasının inşasında kullanıldı.708

Hopa Türk Ocağında ise teslim alınan eşyanın bedeli 1.270 lira olarak tespit edilmişti. Ancak parti idare başkanlığı biçilen bu değerin, eşyaların bugünkü karşılığının olmadığını, eşyaları gerçek değerinin 270 lira civarında olduğunu belirtti. Bunlar bozuk bir radyo, 14 takım sinema filmi ve makinesi, yazıhane, sandalye, masa, asma saat, kumaş, perde gibi eşyalardı. 54 lira kıymetinde kitap ve bir de kütüphanesi bulunmaktaydı.709 Bu eşyaların hepsi Hopa CHP teşkilatına devredildi.710 Devredilen eşyaların bir kısmı zayi oldu, bir kısmı satıldı. Satılan eşyaların parası da kapatılan Ocağın başkanı Nuri Bey’in söylemesine göre tahsil edilemedi.711 Ocağın bozuk olan radyosu, daha sonra parti tarafından Hopa İlkokulunun müzesine bağışlandı.712 Ocağın toplanmasına imkân görülmeyen 706 lira üye alacağına karşılık 456 lira borcu vardı. Bu borcun, 283 lirası bina kirası, 105 lirası hademe ücreti ve 68 lirası dinamo bedeliydi.713

Pazar Türk Ocağının teslim alınan eşyalarının tahmini bedeli de 92 liraydı ve başlıca eşyaları gramofon, yazıhane, sandalye, masa, saat, yazı takımı ve perdeden ibaretti.

704 BCA, 490.01/65.246.1. Binanın, 1924 yılında hükümetin aldığı “Bazı yerlerde terk edilmiş Rum emlâkından bir kısmının uygun bir bedel mukabilinde Türk Ocaklarına verilmesi” kararına istinaden Ocaklara verilen bir yapı olma ihtimali kuvvetle muhtemeldir. 1924 yılında hükümetin aldığı bu kararla ilgili bk. BCA, 30.18.1.1/10.33.16.

705 Sandalye yapımında kullanılan bir tür kamış.

706 BCA, 490.01/65.246.1. 707 BCA, 490.01/76.282.1. 708 BCA, 490.01/65.246.1. 709 BCA, 490.01/65.246.1. 710 BCA, 490.01/67.255.2. 711 BCA, 490.01/636.99.1. 712 BCA, 490.01/67.255.2.

713 BCA, 490.01/65.246.1. Dinamo bedeli olarak belirtilen 68 lira bir başka belgede; sinema bedeli 50 lira, tamir bedeli de 18 lira 25 kuruş olmak üzere toplam 68 lira 25 kuruş olarak belirtilmektedir. BCA, 490.01/67.255.2.

136

Aynı şekilde eşyaların parti binasında kullanılması istenmişti. Ayrıca Ocağın 160 lira borcu vardı. Bunun 75 lirası kira ve 85 lirası da hademe ücretiydi. Buna karşılık 548 lirası üyelerden tahsil edilemeyen ve 125 lirası özel idarenin yardım amaçlı koyduğu ödenek olmak üzere toplam 673 lira alacağı bulunmaktaydı.714

CHP genel merkez heyeti vilayetlerdeki Ocaklardan topladığı paralarla borçlu olan Ocakların borçlarını kapatmayı düşünüyordu.715 1934 yılına gelindiğinde Hopa Türk Ocağının merkeze 180 lirası kira ve 60 lirası da eşya bedelinden olan toplam 240 lira borcu kaldığı bildirilmişse de,716 19 Mayıs 1935 tarihli komisyon tutanağına göre Hopa’nın yukarıda daha önce de belirttiğimiz 283 lira kira borcu gözüküyordu. Bu meblağla birlikte Hopa Türk Ocağının 68 lira olan dinamo borcunun ve Pazar Türk Ocağının 75 lira olan kira borcunun ödenmesine karar verildi.717

Tüm bunların yanında İl Özel İdare tarafından yarısı CHP Hopa Teşkilatı’na yarısı da Hopa Türk Ocağına ait olmak üzere bedeli 500 liralık bir arsa bağışlanmıştı.718 30 metre uzunluğunda 20 metre genişliğinde ve iskeleye yakın şose üzerindeki bu arsa 1930 yılında Halk Partisi ile Türk Ocağını içine alacak bir bina yapılması için yarı yarıya bu iki kuruma verilmişti.719 Parti merkezi bu arsanın satılmasını, Ocağın hissesine düşen 250 liralık kısmın merkeze gönderilmesini istedi.720 Ancak hukuki bir durum yüzünden arsa partiye devredilemedi.⁷²¹ Daha sonra İl Özel İdare bu bağıştan vazgeçmeyi düşündü. Özel İdarenin bu tutumu, CHP Merkez İdare Kurulunda memnuniyetsizlik yarattı.⁷²² Sonuç olarak merkezin talep ettiği şekilde satış gerçekleştirilmemiş olmakla birlikte, 31 Ocak 1932 tarihli İl Genel Meclis toplantısında Türk Ocağının hissesi Hopa’da yeni bir parti binası yapılmak üzere CHP’ye bağışlandı.723

714 BCA, 490.01/65.246.1. 715 BCA, 490.01/107.426.1. 716 BCA, 490.01/67.254.2. 717 BCA, 490.01/83.308.1. 718 BCA, 490.01/65.246.1.

719 Rize, (4 Şubat 1932), sayı: 27.

720 BCA, 490.01/65.246.1.

721 Hukuki durum şuydu: Tapu memuru huzurunda vazgeçme işlemi yapılmadan Türk Ocağı lağvedilmişti. Bu yüzden İl Daimi Encümeni arsanın fırkaya ait kısmı için ferağ muamelesinin yapılmasını ve Ocağa ait işlemin de ertelenmesine karar verdi. Rize, (4 Şubat 1932), sayı: 27.

722 BCA, 490.01/65.246.1.

137