DP’nin Rize’de kurulmasının ardından, CHP Rize teşkilatı, parti kademlerinde ciddi bir artışa gitmişti. Ancak partiye üye kazandırılması ve parti prensiplerinin halka anlatılması gibi standart işlerin yanında artık rakip partinin hareketlerinin de yakından takip edilmesi gerekiyordu. Nitekim CHP Genel Merkezi, il teşkilatlarına gönderdiği 10 Temmuz 1947 tarihli bir yazıda; illerdeki DP il idare kurulu başkan ve üyeleriyle ilçe idare kurulu başkanlarının adlarının ve mesleklerinin bildirilmesini, bunun yanında DP milletvekillerinden vilayete gelen olursa tüm yaptıkları faaliyetler ve gittikleri yerleşim yerleri hakkında sürekli rapor verilmesini istemişti.468 Bunlara ek olarak DP teşkilatlanmasını yavaşlatmak için parti kademelerinde görev alanların eksikleri de aranıyordu. Örneğin Valilik, Rize DP teşkilatına gönderdiği 20 Aralık 1947 tarihli bir yazıda Ardeşen bucağına bağlı Ziğamisüfla köyü DP Geçici İdare Kurulu Başkanı Mustafa Kulaber’in 17 yıl önce babasını öldürmekten mahkûm edildiğini ve bu kişinin Parti Tüzüğü’nün 3/c maddesine göre469 görevden alınması gerektiğini belirtmişti. Rize DP teşkilatı gereğini yapacağını bildirerek, Valiliğin vilayetin en uzak köşesindeki partinin müteşebbis ocak idare kurulunun başına geçen kişinin geçmişteki halini incelerken, CHP il idare kurulundakileri incelemediğinden bahisle eleştirmişti. Devamında, İl idare kurulu üyelerinden Fikri Kumbasar’ı örnek göstererek bu şahsın, devlet teşkilatında memur iken 35 gün için getirildiği İl Özel İdare müdür vekilliği zamanında bu dairenin binlerce lirasını evrakta tahrifat ve sahtekârlık yaparak zimmetine geçirmesinden dolayı beş yıl üç ay ağır hapisle cezalandırıldığını, devlet memuriyetine girme hakkından mahrum bırakıldığını, ancak TCK’nin değiştirilen lehteki hükümlerinden istifade ederek suçun zaman aşımına uğramasıyla kurtulduğunu ve buna rağmen devlet memuriyetine dönme hakkının
465 BCA, 490.01/485.1963.1.
466 BCA, 490.01/445.1836.2.
467 Rize, (15 Aralık 1950), sayı: 12.
468 BCA, 490.01/7.39.7.
469 Partiye üye olunabilmesi için Tüzüğün 3/c maddesine göre; ağır hapis, şeref veya haysiyet kırıcı bir suç yüzünden hapis cezasıyla mahkûm olmamış ya da ağır hapisle mahkûm olup da memnu hakları iade edilmiş ve medeni haklarını kullanmaya ehliyetli ve halkça kötü tanınmamış olmak. Demokrat Parti Tüzük ve
99
bulunmadığını belirtmişti. Yazının devamında bahsi geçen kişiye tüm bu olanlara rağmen CHP il idare kurulunda görev verildiği, hıyanet ettiği dairenin genel meclis üyeliğine ve iki seneden beri de daimi encümen üyeliğine seçilmesi suretiyle 300 lira maaş alınmasına göz yumulduğu bildiriliyordu. DP Rize il yönetimi, kendi parti üyelerinden Tüzüğe uygun olmayanların ihraç edilmesi gerektiğini söyleyen valilik makamına, CHP teşkilatında aynı durumda bulunan pek çok kişi olduğunu belirterek partiler arasında eşit muamele yapılmamasını eleştirmişti. CHP Genel Merkezine 19 Ocak 1948 tarihli bir yazıyla da iletilen bu durumla ilgili, DP’den istenen işlemin Fikri Kumbasar için hâlâ yapılmadığına dikkat çekilmişti.470 DP Rize yönetiminin CHP merkezine durumu bildirmesinin ardından CHP bölge müfettişliği, CHP Rize İl İdare Kurulu Başkanı Saadettin Türüt’e hitaben bir yazı göndererek durum hakkında bilgi istemişti.471
Sonuç olarak Fikri Kumbasar hakkında herhangi bir yaptırımda bulunulmadı. 1948 yılı kongresinde asil üye olarak bulunduğu il idare kuruluna bu sefer yedek üye olarak seçildi. İl daimi encümen üyeliği ise devam etti. Bir yıl sonra yapılan parti kongresinde il daimi encümen üyeliğine ek olarak CHP Merkez İlçe Başkanlığına getirildi.472
Rize’de DP’ye karşı özellikle köylerdeki ocak sayısını artırmak için çalışan CHP teşkilatının en büyük sorunu her zamanki gibi maddiyat oldu. Yeni ocaklar açılmakla birlikte eskileri de dâhil olmak üzere pek çoğunun toplantı ve oturma yerleri dahi yoktu.473
1.6. 1946 Seçimlerinde Rize
Çok partili sistemin ilk genel seçimi 1946’da gerçekleşti. Normalde 1947’de olması gereken seçim, CHP tarafından bir yıl öne çekildi. Erken seçime gidilme sebebi DP’nin iyice teşkilatlanmasına fırsat vermemek,474 dolayısıyla hem iktidarı ele geçirmesini hem de fazla vekil çıkarmasını engellemekti. Nitekim öyle de oldu. DP, teşkilatlanmasını tamamlayamadığı 16 ilde seçime katılmadı. Bu illerden birisi de Rize’ydi.475
470 BCA, 490.01/182.728.1.
471 BCA, 490.01/182.728.1.
472 BCA, 490.01/182.728.1.
473 BCA, 490.01/1521.193.1.
474 Kemal H. Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, 5. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014, s.242.
475 Süleyman Kocabaş, İnönü Dönemi Millî Şef Dönemi ve Demokrasiye Geçiş 1938-1950, İstanbul: Bayrak Matbaacılık-Yayıncılık, 2009, s.431; Mahmut Goloğlu, Demokrasiye Geçiş 1946-1950, İstanbul: Kaynak Yayınları, 1982, s.65; Koçak, İktidar ve Demokratlar, c.2, s.495.
100
21 Temmuz 1946’da gerçekleşecek olan seçimlerden önce seçim kanununda bazı değişiklikler yapıldı. Bunlardan en önemlisi iki dereceli seçim sistemi yerine tek dereceli seçim sisteminin getirilmesidir.476 Zira ikinci seçmenlerin olduğu bir seçimde DP’nin vekil çıkarma şansı neredeyse yok gibiydi. Çünkü ikinci seçmenliğe seçilen kişiler ağırlıklı memur ve eşraftan oluşacaktı ve bunların çoğu CHP’liydi. Yapılacak bir seçimde de kendi parti adaylarına oy vereceklerdi. Partinin İstanbul İdare Heyeti Başkanı Tevfik Fikret Sılay, ikinci seçmenlerin dilediklerini seçme haklarının olmasına rağmen, kendisinin bir partili sıfatıyla sadece kendi partisinden olana oyunu vereceğini söylemesi, seçimin ne şekilde olacağını gösteriyordu.477 Sonuç olarak, CHP 10 Mayıs 1946 tarihinde yaptığı Büyük Kurulun olağanüstü toplantısında iki dereceli seçim sistemi yerine tek dereceli seçim sisteminin benimsenmesine karar verdi.478 Düzenleme, 6 Haziran 1946 tarihinde yürürlüğe girdi.479
İkinci seçmenlerin olmayacağı bu yeni seçim sisteminin gelmesiyle birlikte CHP’de vekillerin mevcut aday oldukları yerden seçilip seçilememe sorunu gündeme geldi. Çünkü ikinci seçmenlerin hepsi partinin birebir adamlarıydı ve partiden kim aday olursa olsun o kişiyi seçiyorlardı. Ancak şimdi seçimi doğrudan halk yapacaktı ve vekillerin halk tarafından tanınıyor daha doğrusu tutuluyor olması gerekiyordu. Bu sorun nedeniyle Halk Partisi, milletvekillerine birer tebliğ göndererek seçilme ihtimallerinin bilhassa nerelerde toplandığını sormak zorunda kaldı. Bu durum vekillerin seçim bölgelerinden ne kadar kopuk olduklarını gösteren bir itiraftı. Nitekim dönemin bazı yayımlarında sekiz senedir seçim bölgesine sadece iki kez giden hatta seçim dairelerini haritadan bilen vekillerin olduğu belirtilmektedir.480
Bu yeni kıstas, 1946 seçimleri için CHP’den adaylık başvurusunda bulunanlarda bir artışa neden oldu. Rize’de, sadece yerlisi olanlar değil vilayete hizmet etmiş ve bu nedenle seçilme şansını yüksek gören kişiler de milletvekilliği aday adaylığı başvurusunda bulundular. Eldeki bilgilere göre, 1946 seçimleri için Rize’den CHP milletvekilliği
476 Hazırlanan yeni seçim kanunu için bk. 05.06.1946 tarih ve 4918 Sayılı Kanun, Resmi Gazete, (6 Haziran 1946), sayı: 6326.
477 “Partilerde Büyük Hazırlık Var”, Millet, 5, (1946), s.3.
478 CHP Büyük Kurultayının Olağanüstü Toplantısı, 1946, s.7; 1923-1948 CHP 25 YIL, s.28.
479 05.06.1946 tarih ve 4918 Sayılı Kanun, Resmi Gazete, (6 Haziran 1946), sayı: 6326.
101
adaylığı başvurusunda bulunan kişiler şunlardır: Ahmet Fahri Kurtuluş,481 Ahmet Fehmi Baldaş,482 Yakup Şekip Musluoğlu,483 Zeki Bagatur,484 Yunus Vasfi Yücel,485 Necati Topçuoğlu,486 Reşit Aksoy,487 Mehmet Hurşit Akkaya,488 Zekeriya Suyabatmaz,489 Ahmet
481 Kısa biyografisi için bu çalışmanın “Ahmet Fahri Kurtuluş” başlığına bk.
482 Ahmet Fehmi Baldaş. Rize’de doğdu. Babası Hüseyin Hüsnü’dür. 1931-32 dönemi Trabzon Erkek Lisesinden pekiyi derece ile mezun oldu. Ardından yurtdışı eğitimi için açılan sınavı kazanarak Fransa’da Fransız Dili ve Edebiyatı eğitimi aldı. 1935-36 dönemi Fransa’daki okulundan mezun oldu. Fransızca öğretmeni olarak Yüksek Öğretmen Okulu’na atandı. 1939-41 arası askerliğini yaptıktan sonra Gazi Eğitim Enstitüsü ve Siyasal Bilgiler Okulu Fransızca öğretmenliğine getirildi. 10’dan fazla tanınmış yazarın Fransızca kitaplarını Türkçeye çevirdi. Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca ve Edebiyat Bölümünde öğretmen ve bölüm başkanı olanı olarak görev yaptı. Siyasal Bilgilerde de Fransızca öğretmeni olarak bulundu. BCA, 490.01/316.1296.1.
483 Yakup Şekip Musluoğlu, 1905/1906’da (R.1321) Hemşin’de doğdu. İlk ve orta eğitimini İstanbul’da tamamladı. 1927-1928 döneminde Tıp Fakültesi Dişçilik Bölümünden pekiyi derece ile mezun oldu. Ardından Gülhane Askeri Tıbbiyye Uygulama Okulunda göreve başladı. 1929-31 arası Rize’de dişçilik yaptı. 1932’de Ankara Hukuk Fakültesine girdi ve buradan 1935’te mezun oldu. Menemen, İstanbul, Amasya, Çorum, Antalya il ve ilçelerinde savcı ve hâkim olarak görev yaptı. 1937’de CHP’ye üye oldu. 20 Mart 1973’te vefat etti. Son içtihatlar adlı bir eseri vardır. BCA, 490.01/316.1296.1; Cumhuriyet, (21 Mart 1973), sayı: 17466.
484 Zeki Bagatur. İstanbul doğumludur. Sultaniden mezun oldu. 1938-45 dönemi Rize Özel İdare Müdürü olarak görev yaptı. Sonrasında Devlet Demiryolları ve Limanları İşletmesi Trabzon şubesinde sayman olarak bulundu. Bu görevde iken CHP’den Rize milletvekilliğine adaylığını koydu. 1939 ve 1943 seçimlerinde Rize’deki ikinci seçmenler arasında yer almıştır. BCA, 490.01/316.1296.1.
485 Yunus Vasfi Yücel, 1879’da Hemşin’de doğdu. Sağlık müdürü ve müfettişi olarak görev yaptıktan sonra emekli oldu. Partinin Balıkesir ili Yıldırım nahiyesi ocağına kayıtlıdır. BCA, 490.01/316.1296.1.
486 Necati Topçuoğlu, 1905/1906 (R.1321) yılında Çayeli’nin Yeşiltepe köyünde doğdu. Babası Mehmet Nazif Bey ve annesi Fatma Hanım’dır. Çayeli’nin Kaptanpaşa bucağı nüfusuna kayıtlıdır. 1924’te Sivas Lisesinden, 1927’de Mülkiye Mektebinden ve 1932’de Viyana Konsular Akademie’den mezun oldu. Kısa bir süre kaymakamlık yaptıktan sonra 1935 yılında Sınaî Mülkiye Şubesi Müdürü olarak Ekonomi Bakanlığına geçti. Bu bakanlıkta sırasıyla Küçük Sanatlar Müdürlüğü, Sanayi Umum Müdür Yardımcılığı, Sanayi Umum Müdür Vekilliği ve İş Dairesi Başkan Yardımcılığı görevlerinde bulundu. 1945’te Araştırma ve Danışma Kurulu Üyesi olarak Çalışma Bakanlığı emrine alındı. 1946 yılında Çalışma Bakanlığında Çalışma Genel Müdürlüğüne getirildi. Askerliğini 1935’de Ankara TBMM Muhafız Alayında yaptı. İş hayatı dışında Mekâtib-i Aliye Talebe Birliği genel kâtipliği, Eskişehir Türk Işığı Spor Kulübü Başkanlığı, Türkiye Kooperatifçilik Derneği İdare Heyeti Üyeliği, Rize Yüksek Tahsil Gençliği Yardım Derneği Başkanlığı görevlerinde bulundu. 1949’da Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü olarak atanacak olan Topcuoğlu bu görevde iken 1950 seçimleri için CHP’den milletvekili aday adaylığını koyacaktır. Ancak ne 1946’da ne de 1950’de aday gösterilecektir. 1957 seçimlerinde DP’den Afyonkarahisar milletvekili olarak Meclis’te yer alacaktır. BCA, 490.01/316.1298.1; BCA, 490.01/316.1296.1; Sema Yıldırım ve Behçet Kemal Zeynel (Ed.),
TBMM Albümü (1920-2010), c.2, 2. Basım, No:1 Ankara: TBMM Basım ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
Yayınları, 2010, s.690. Ayrıca bk. Zühtü Arslan, a.g.e., s.86-87.
487 Reşit Aksoy, 1900/1901 (R. 1316) yılında İstanbul’da doğdu. Aslen Rizelidir. İstanbul Erkek Öğretmen Okulundan 1922’de mezun oldu. I. Dünya Savaşında iki yıl kadar yedek subaylık yaptı. İstanbul Darüleytam, Rize İdadisi Tabii ilimler öğretmenliği, Hopa Yatılı Okulu, Rize Kurtuluş Okulu Başöğretmenliği, Van İlköğretim Müfettişliği ve Ortaokul öğretmenliği görevlerinde bulundu. 1932’de Rize Halkevi açıldığında mevcut şubelerinden Güzel Sanatlar şubesinin yönetim kurulu başkanlığı ve üyeliği görevlerinde bulundu. 1935 sonrası MEB merkez kadrosunda çalıştı. BCA, 490.01/316.1296.1; Rize (18 Şubat 1932), sayı: 28;
Rize (7 Temmuz 1932), sayı: 47.
488 Mehmet Hurşit Akkaya, 1897’de Van’da doğdu. Memuriyet hayatına 12 Haziran 1916’da - o dönem Urfa’ya bağlı olan ve şuan Suriye’de yer alan - Cerablus’ta Nahiye Müdürü olarak başladı. Sonrasında sırasıyla Nizip Nahiye Müdürlüğü, Harran, Suruç ve Beypazarı kaymakam vekilliği, Beypazarı, Ayaş, Düzce, Akdağmadeni, Göynük ve Şile kaymakamlığı görevlerinde bulundu. 13 Eylül 1923-31 Ocak 1926 tarihleri arası Rize Valisi olarak görev yaptı. Sonrasında atandığı Ardahan Valiliğinin lağvı üzerine 28 Temmuz 1926’da bu görevi sona erdi. Ardından memuriyetten ayrılan Akkaya serbest olarak çalıştı. 1928’de Partinin Beyoğlu Galata Ocağına bağlı Tophane bucağına 16 numara ile kaydoldu. 7 Temmuz 1953’te vefat etti.
102
Sabri Karaer,490 Yusuf İzzet Akçal,491 Muhsin Güloğlu,492 Cezmi Selcen,493 Süleyman Kalkavanoğlu,494 Mehmet Ali Selgur,495 Halim Bilsel, Ahmet Gürkan,496 Rıfat Telatar,497 Behçet Ongay,498 Esat Özoğuz, Zihni Derin,499 Mazhar Basa,500 Cenap Nuh Aksu,501 489 Zekeriya Suyabatmaz, 1898/1899’da (R.1314) Rize’de doğdu. İstanbul Hukuk Fakültesinden mezun oldu. I. Dünya Savaşı’nda ve Milli Mücadele dönemlerinde subay olarak cephede yer aldı. İstiklal madalyası sahibidir. Savaş sonrası Trabzon’da ticaretle meşgul oldu. Partiye Trabzon’da kaydoldu. 8 yıl Trabzon Belediye Meclisi üyeliğinde bulundu. 14 yıl Halkevi, Tayyare Cemiyeti ve Çocuk Esirgeme Kurumu idare heyetlerinde görev aldı. Sonrasında İstanbul’a yerleşti ve ticari hayatına burada devam etti. BCA, 490.01/316.1296.1.
490 Ahmet Sabri Karaer, 1904/1905 (R.1320) İstanbul doğumlu olup aslen Rizelidir. Pek çok farklı memuriyetlerde görev aldı. Öğretmenlik, mahkeme zabıt ve başkâtipliği yaptı. Tunceli’nin Sin bucağı, Rize’nin İyidere, Gündoğdu ve İkizdere bucakları ile Ordu’nun Gölköy ve Ulubey bucakları müdürlüklerinde bulundu. Ordu, Gümüşhane ve Sinop illerinin nüfus müdürlüklerini yürüttü. BCA, 490.01/316.1296.1.
491 Kısa biyografisi için bu çalışmanın “Yusuf İzzet Akçal” başlığına bk.
492 Muhsin Güloğlu, 1902/1903’de (R. 1318) Rize’de doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 1918’de devlet memurluğuna girdi. 6 yıl öğretmenlik yaptıktan sonra 17 yıl idare kurulu başkâtipliği, bucak müdürlüğü ve kaymakamlık görevlerinde bulundu. Milletvekilliği için başvuru yaptığı dönem Şili Kaymakamı olarak görev yapmaktaydı. Şırnak’ın İdil ilçesinde görevli iken burada halkodası başkanlığı görevinde bulundu. Muhsin Bey, 1950 seçimlerinde Çankırı vali yardımcılığı görevde iken Rize’den CHP milletvekili adaylığı için yeniden başvuruda bulunacaktır. BCA, 490.01/316.1296.1; BCA, 490.01/359.1505.1.
493 Cezmi Selcen, 1905/1906’da (R. 1321) -günümüzde Yunanistan sınırları içerisinde yeralan- Kılkış’ta doğdu. Almanya’da mühendislik okudu. Üç buçuk yıl Devlet Demir Yollarında çalıştıktan sonra, 1930-33 yıllarında Konya Şirketler Komiserliği görevinde bulundu. Ardından Bayındırlık Bakanlığında Şirketler Fen Heyetinde elektrik mühendisi olarak görevine devam etti. Eski Trabzon valilerinden Cemal Azmi’nin oğludur. BCA, 490.01/316.1296.1.
494 Süleyman Kalkavanoğlu, 1886/1887’de (R.1302) Rize’de doğdu. 40 yıl devlet memurluğu yaptı. Vekillik için başvuruda bulunduğunda 12 yıldan beri bulunduğu Sayıştay denetçiliği ve İstanbul mutemetliği görevlerini yürütmekteydi. BCA, 490.01/316.1296.1.
495 Mehmet Ali Selgur, 1889/1890 (R.1305) İstanbul doğumlu olup Konya nüfusuna kayıtlıdır. Vekillik için başvuruda bulunduğunda Ankara Tekel Başmüdürü olarak görev yapmaktaydı. Partinin Ankara Merkez ilçesine bağlı İnkılap Ocağına kayıtlıdır. BCA, 490.01/316.1296.1.
496 Ahmet Gürkan, 1903’de (R.1319) Rize'nin Güneysu ilçesinde doğdu. Babası Süleyman Efendi, annesi Fethiye Hanımdır. İlahiyat Fakültesinden mezun oldu. Samsun'da Müdafaa-i Hukuk adına “Heyet-i Nasîha” da bulundu. 1925-1929 arası Samsun’da farklı köylerde vekil öğretmenlik yaptı. Bunun dışında Rize’de vekil öğretmenlik ve mahkeme kâtipliği, Samsun'da tütün ekiciliği, Taşova ve Erbaa ilçelerinde dava vekilliği işlerinde bulundu. 1930'da SCF’nin Samsun kurucuları arasında yer aldı. Vekillik için başvuru yaptığında gazetecilikle meşguldü. Gürkan, 1946 seçimlerinde CHP’den aday gösterilmeyecek ve seçimlere Rize’den bağımsız aday olarak girecektir. Bağımsız adaylar arasında en yüksek oyu almasına karşı seçimi kazanamayacaktır. 1947'de DP’ye geçecek ve Partinin Amasya’ya bağlı Taşova ilçesi başkanlığına seçilecektir. DP’den IX. ve X. dönemler Tokat milletvekili, XII. (1.) dönem Konya milletvekili olarak Mecliste yer alacaktır. Geniş bilgi için bk. Bu çalışmada “1946 Seçimleri (VIII. Dönem) ve Rize Milletvekilleri”; BCA, 490.01/316.1296.1; Kâzım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi TBMM-IX. Dönem
1950-1954, c.7, No:18, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları, 1998, s.1061-1062. Geniş bilgi için bk. Öztürk, TPT TBMM IX. Dönem 1950-1954, s.1061-1062.
497 Rıfat Telatar, 1912/1913 (R. 1328) yılında doğdu. Rize’nin Pazar ilçesindendir. Adaylık başvurusu yaptığında Tekel İstanbul Bira Fabrikasında memurluk yapmakta idi. BCA, 490.01/316.1296.1.
498 Behçet Ongay, 1914/1915’de (R. 1330) Hopa’da doğdu. 1935’te İstanbul Amerikan Kolejinden ve 1938’de Ankara Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Askerlikten sonra Başbakanlık Umumi Murakabe heyetinde görev aldı. Adaylık başvurusu yaptığında Ankara’da Toprak Mahsulleri Ofisinde Organizasyon Şube Müdürlüğü görevini yürütmekteydi. Başvuru evrakında iyi derecede Fransızca ve İngilizce bildiğini yazılıdır. BCA, 490.01/316.1296.1.
499 Zihni Derin, 1880/1881’de (R.1296) Muğla doğdu. Sırasıyla 1897/1898’de (R.1313) Muğla İdadisinden, 1900/1901’de (R.1316) Selânik Ziraat Mektebinden, 1904/1905’te (R.1320) Halkalı Ziraat Mektebi Alisinden mezun oldu. 1905/1906-1909/1910 (R.1321-1325) yılları arasında farklı vilayetlerde orman kâtibi ve daha sonra orman müfettişi olarak çalıştı. 1909/1910-1912/1913 (R.1325-1328) döneminde Selânik Ziraat
103
Mustafa Fahri Balta,502 Osman Kavrakoğlu,503 Şahap Denizer,504 Ekrem Engür, Salih Yılmaz,505 Fazıl Sağlam, Tevfik İleri,506 Abdullah Baydar ve A. Kemal Atilâ.507
Mektebinde Kimya ve Ziraat Sanatları Öğretmenliği, 1914/1915-1920 (R.1330-1336) yılları arasında Bursa’da Sultani ve Darülmuallimatta Tabiiye Öğretmenliği, 1920-1924 arası Ankara’da Ziraat Umum Müdürü, 1927-1932 arası İstanbul Erkek Muallim Mektebinde Kimya Öğretmenliği, 1932-1936 arası Ankara Gazi Terbiye Enstitüsünde Tabiiye Öğretmenliği, 1936-1937 dönemi Edirne’de İkinci Umum Müfettişliği’nde Ziraat Müşaviri ve 1937-1939 arası Ankara’da Ziraat Vekâletinde Mütehassıs Müşaviri olarak görev yaptı. 1939-1945 arası Ankara’da Ziraat Vekâleti Başmüşaviri iken Rize’deki çay çalışmaları için görevlendirildi. Derin, 1946 seçimlerinde vekilliğe aday gösterilmeyecek ve seçimden bir ay sonra yaş haddinden emekliye sevkedilecektir. Ancak Tarım Bakanlığı kendisine bir kadro tahsis edecek ve Bakanlık Koordinatörü olarak görevlendirecektir. 1950 seçimlerinde Rize’den bağımsız aday olarak seçime girecek ve 355 oy alacaktır. Geniş bilgi için bk. Bu çalışmada “1946 Seçimleri (VIII. Dönem) ve Rize Milletvekilleri”; “1950 Seçimleri (IX. Dönem) ve Rize Milletvekilleri”; BCA, 490.01/316.1296.1; BCA, 490.01/376.1589.1; Zihnioğlu, a.g.e., s.103. Hayatı ve çalışmalarıyla ilgili bk. Zihnioğlu, a.g.e.; Ali Rıza Saklı, Türk Çayının
Dünü ve Bugünü, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2008; Recep Koyuncu, Bildiği Okuyan İmam Zihni, 2.
Baskı, No:13, Rize: Çınar Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Derneği, 2014.
500 Mazhar Basa, 1909’da (R. 1325) Rize’nin Pazar ilçesinde doğdu. 1930’da girdiği Tıp Fakültesinden 1937’de mezun oldu. Sırasıyla Tıp Fakültesi göz kliniği asistanı, Kayseri merkez hükümet doktorluğu, Hatay Devlet Hastanesi göz doktorluğu ve İstanbul Belediye Sağlık Kurulu Muayene Komisyonu göz doktoru olarak görev yaptı. CHP’ye 27 Haziran 1946’da girdi. İstanbul’un Fatih ilçesi Mafiy bucağı Sarıgüzel Ocağı’na 1837 numara ile kayıtlıdır. Partinin Fatih ocak, bucak ve ilçe idare kurullarında görev aldı. Basa, 1946 seçimlerinde milletvekilliğine aday gösterilmeyecek ve 1949’a kadar İstanbul’da farklı hastanelerde çalıştıktan sonra 1951’de politik nedenlerden ötürü mesleğinden ayrılacaktır. 1950’de Rize Büyük Kurultay delegeleri arasında yer alacaktır. 1961 seçimlerinde CHP’den milletvekili adayı olacak ancak seçimi kazanamayacaktır. 1965-69 dönemi milli bakiye oylarıyla CHP’den Rize milletvekili seçilecektir. Seçildikten bir süre sonra partisinden ayrılacak ve yeni kurulan Güven Partisi’ne geçecektir. Geniş bilgi için bk. BCA, 490.01/316.1298.1; Yıldırım ve Zeynel, TBMM Albümü (1920-2010), c.2, s.882; Menderes Çınar, Türk
Parlamento Tarihi TBMM-XIII. Dönem 1965-1969, c.4, Nr.147, Ankara: TSYK Yayınları, 2012, s.2092;
TBMM, “1961 genel seçimlerinde parti listelerinde yer alıp da seçimi kazanamıyan memurlar”, 1964, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/CS__/t03/c021/b080/cs__030210800166.pdf (20.11.2016).
501 Cenap Nuh Aksu, 1905/1906 (R.1321) yılında Maraş’ta doğdu. 1928’de Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 1925 yılında memuriyet hayatına başladı. Bir süre farklı memuriyetlerde görev aldıktan sonra sırasıyla Mecitözü, Sasun, Beytüşşebap, Aksaray, Kadıköy ve Edremit kaymakamlıklarını yürüttü. Seyhan vali yardımcılığı görevinin ardından İçişleri Bakanlığı Mahalli İşler Şube Müdürlüğüne getirildi. 29 Eylül 1945’te Rize Valiliği görevinde iken milletvekilliğine adaylığını koydu. Rize’den milletvekili adaylığı koyan Aksu, bu dönem Kocaeli’den CHP milletvekili olarak seçilecektir. Geniş bilgi için bk. BCA, 490.01/316.1296.1; Mustafa Çufalı, Türk Parlamento Tarihi TBMM-VIII. Dönem 1946-1950, c.3, No: 146, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2012, s.703-704; Yıldırım ve Zeynel (Ed.), TBMM Albümü
(1920-2010), c.1, 2. Basım, No:1 Ankara: TBMM Basım ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, 2010,
s.484.
502 Mustafa Fahri Balta, Rize’nin Pazar ilçesindendir. 1918’de İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesinden mezun oldu. Başvuru evrakında I. Dünya Savaşında Teşkilatı Mahsusa ile Doğu Cephesinde çalıştığı, Kuzey Kafkas harekatına katıldığı, mütareke dönemi Pazar ilçesinde ilk MHC teşkilatını kurduğu, Trabzon’daki genel kongreye iştirak ettiği ve Hopa’da milli teşkilatta çalıştığı yazılıdır. Adaylık başvurusu yaptığında İstanbul Sağlık Müdürlüğünde bulaşıcı hastalıklar doktoru olarak çalışmaktaydı. BCA, 490.01/316.1296.1.
503 Kısa biyografisi için bu çalışmanın “Osman Kavrakoğlu” başlığına bk.
504 Şahap Denizer, 1909/1910’da (R.1325) Rize’de doğdu. Yüksek Muallim Mektebi ve Âli Ticaretten mezun oldu. Hukuk, muhasebe, iktisat hocalıklarında, Maliye kontrollüklerinde ve Ticaret Bakanlığı müfettişliklerinde bulundu. Adaylık başvurusu yaptığında İstanbul’da ikamet etmekteydi. BCA,