Rize Halkevinin Açılışı

Halkevi açabilmek için bazı şartların sağlanması gerekmekteydi. En az üç şube oluşturacak kadar üyeye, şubelerin çalışması için uygun şekilde döşenmiş bir binaya, bir kütüphane ve okuma odasına, bir de faaliyetlerin yürütülmesi için maddi desteğe ihtiyaç vardı.730

724 Nurcan Toksoy, Halkevleri, Ankara: Orion Yayınevi, 2007, s.32

725 CHP, Halkevleri ve Halkodaları 1932-1942, İstanbul-Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi, (t.y.), s.3.

726 CHP, 1939’da Halkevleri, Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi, 1939, s.28.

727 1942’de Londra’da bir halkevi açılmıştır. CHP, Halkevleri ve Halkodaları 1943, Ankara, 1944, s.19.

728 CHP, XVIII. Yıl Dönümünde Halkevleri ve Halkodaları, Ankara: Ulus Basımevi, 1950, s.3; CHP,

Halkevleri Hakkında Genel İdare Kurulunun Açıklaması, Ankara: Ulus Basımevi, 1951, s.3. Halkevi

sayısını 479 olarak belirtenler de vardır. Bk. Şerafettin Zeyrek, Türkiye’de Halkevleri ve Halkodaları, Ankara: Anı Yayıncılık, 2006, s.25. Halkevleri, tekrar 1963’te açılacaktır. Halkevleri ikinci dönem faaliyetleri için bk. Anıl Çeçen, Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri, 2. Baskı, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 2000, s.218-220.

729 Halkevlerinin kuruluş nedenleri ile ilgili bk. Çeçen, a.g.e., s.75-109; Zeyrek, a.g.e., s.9-17.

730 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası, 1932, s.6, 17. 1940 yılı halkevi çalışma talimatnamesiyle bu şartlara yukarıdakilere ek olarak en az 200 kişilik bir salona ve açık havada jimnastik yapmaya müsait bir bahçeye sahip olma da eklenmiştir. CHF, Halkevleri İdare ve Teşkilat

138

İlk halkevlerinin açıldığı 14 il731 içerisinde Rize bulunmuyordu. Ancak hemen çalışmalara başlandı. 31 Ocak 1932 tarihinde yapılan Rize İl Genel Meclisi toplantısında CHP’nin talebi üzerine, açılacak olan halkevi için ödenek ayrılmasına karar verildi.732

Şubat ayı içerisinde CHP binasında Vali Ekrem Bey’in başkanlığında parti idare heyetince davet edilen gençlerle bir toplantı yapıldı. Toplantıda ilk etapta dört şubenin kurulmasına karar verildi. Bu dört şube; Güzel Sanatlar, Spor, Halk Dershaneleri ve Kurslar ile Temsil şubeleriydi. Kurulan şubelerin yönetim kurulları da o toplantıda oluşturuldu.733

Faaliyetlerin yapılacağı yer olarak CHP binasının üst katı düşünüldü. Başkanlık ve şubelere oda tahsis edebilmek için bina dâhilinde tadilat yapıldı. Yapılan bu masraflar zaten maddi sıkıntı içinde bulunan partiyi iyice sıkıntıya soktu. Bu yüzden masrafların bir bölümü Valiliğin verdiği resmi izinle Ramazan ayında oynatılan tombala geliriyle karşılandı.734 Ayrıca kapatılan Türk Ocağı mefruşatının bir bölümü Halkevi için kullanıldı.735 Böylece açılış için gerekli şartlar sağlanmış oldu.

Rize Halkevinin resmi açılışı, 20 halkeviyle birlikte736 24 Haziran 1932 Cuma günü gerçekleşti.737 Aslında açılış tarihi 17 Haziran olarak plânlanmıştı. Fakat yeni açılacak halkevleri için Ankara Halkevinde bir merasim düşünülmesi ve bu merasimin Gazi koşularının olacağı güne denk getirilmek istenmesi, halkevlerinin açılışlarının 24 Haziran 1932’ye ertelenmesine neden oldu.738

731 Halkevinin açıldığı bu iller, Afyon, Ankara, Aydın, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Konya, Malatya ve Samsun’dur. Toksoy, a.g.e., s.42; Rize (30 Haziran 1932), sayı: 46.

732 Rize (4 Şubat 1932), sayı: 27.

733 Rize (18 Şubat 1932), sayı: 28.

734 CHP il binasında akşamları parti idare heyeti arasından seçilen kişilerce yapılan tombala çekilişinde hediye olarak çeşitli eşyalar verilmekteydi. BCA, 490.01/65.246.1.

735 BCA, 490.01/65.246.1.

736 Rize’den başka aynı tarihte açılan diğer halkevleri, Trabzon, Giresun, Antalya, Bilecik, Edirne, Gaziantep, Silifke, Kastamonu, Kayseri, Kırklareli, Kocaeli, Kütahya, Ordu, Sinop, Şebinkarahisar, Tekirdağ, Van, Yozgat ve Zonguldak’tır. Rize (30 Haziran 1932), sayı: 46.

737 İlk halkevleri 19 Şubat 1932, ikinci grup halkevleri ise aynı yılın 24 Haziranında açıldı. Sonrasında halkevleri açılış tarihi 19 Şubat olarak kararlaştırıldı. CHF Kâtibiumumiliğinin Fırka Teşkilâtına Umumi

Tebliğatından Halkevlerini Alakadar Eden Kısım, s.18.

738 İbrahim Azcan, Türk Modernleşme Sürecinde Trabzon Halkevi, Trabzon: Serander Yayınları, 2003, s.55.

139

Parti sekreterliğince genel hatları belirlenen açılış programı şu şekilde tespit edilmişti:739

1. Parti Genel Merkezinin halkevi açma kararını kapsayan konuşmasının radyodan dinlenilmesi

2. İstiklâl Marşı 3. Cumhuriyet Yemini

4. Açılış konuşması ve halkevi talimatnamesinin izahı 5. Şiirler

Açılış çok canlı ve neşeli bir şekilde gerçekleşti. Açılışa tüm Rize halkı davet edilmişti. Hatta gazetede davet; “Halkevi olduğu için kimse özel olarak davetli değildir. Herkes gelebilir” ifadeleriyle yapılmıştı. Açılışın yapılacağı saat 15.00’ten önce Halk Partisi binasında memurlardan ve ahaliden pek çok kimse toplanmıştı. Parti binası baştan başa donatılmış, salonun duvarları Halkevi şubelerinin isimlerini ve gençler için yazılan çok güzel cümleleri içeren renkli levhalarla döşenmişti. Parti Genel Sekreteri Recep Peker saat 15.00’te radyodan 20 halkevinin açılışına özel bir konuşma yapacaktı. Konuşmayı halka dinletmek için salona radyo kurulmuştu. Ancak parazit yüzünden Recep Peker’in konuşması dinlenemedi.740

Saat 15.30’da Kurtuluş İlkokulu Başöğretmeni Reşit Bey’in idaresindeki okul öğrencilerinin söylediği İstiklâl Marşı ile merasime başlandı. Ardından ayakta cumhuriyet yemini yapıldı. Bunu Valinin konuşması izledi. Vali, konuşmasında halkevinin önemini şu cümlelerle dile getirdi: 741

Muhterem Efendiler,

Vilayetin Halkevi de yirmi vilayet halkevleri arasında Cumhuriyet Halk Fırkası merkezinin kararıyla ve Genel Sekreter Kütahya Mebusu Recep Beyefendi’nin nutuklarıyla şimdi açıldı. Maalesef bu nutkun radyo ile dinlenmesi mümkün olmadı. Bu nutuk geldiğinde aynen sizlere aktarılacaktır.

Efendiler,

Halkevleri demek;

Halkın kendi evi gibi serbestçe içine gireceği, Halkın kendi evi gibi içinde oturup eğleneceği bir yer, Halk işlerinin içinde düşünüp konuşulacağı bir mahal,

Halkın görgüsünü, bilgisini, servetini [ve] sıhhatini artıracak bir kaynak,

739 Rize (16 Haziran 1932), sayı: 44.

740 Trabzon Halkevinin açılışının gerçekleştiği o gün aynı sıkıntı orada da yaşandı. Azcan, a.g.e., s.56.

140

Halkın asıl neslini iyi bilmeyenlere, halkın istikbaldeki mevkiini iyi anlamayanlara öğretecek birer kültür ve kuvvet kaynağı demektir.

Beyler,

Siyasi inkılaplar; sosyal, iktisadi, kültürel bağlarla perçinlenmezse sallanır. Dipten çürür yıkılır ki bunun için döktüğümüz kanlar verdiğimiz canlar heder olur gider. Büyük inkılapçı Gazi Mustafa Kemal eserini sağlamlaştırmak için cumhuriyetin muhafazasını gençlere, gençlerin omuzlarına bırakıyor. Bunun açılmasını uygun gördüğü kültür evlerinde nasıl çalışılması lâzım geldiğini de halkevleri talimatıyla milletine anlatıyor. Her doğru sözü tutan ve usanmayan ve yaptığı işlerden zevk duyan Rizeliler sizi yuvalarda yerleşmeye ve çalışmaya davet diyorum. (…)

Vali’den sonra öğretmenlerden Sıtkı Bey, Reşit Galip Bey’in Ankara’da ilk halkevlerinin açılışında yaptığı konuşmayı içeren metni okudu. Onu ortaokul öğrencilerinin okuduğu Behçet Kemal Çağlar’ın “Açılırken” ve Feyzullah Sacit Ülkü’nün “Türklük” şiirleri takip etti.742

Konuşmaların bitiminden sonra davetlilere dondurma ikram edildi. İkram sırasında gençlerin oluşturduğu müzik grubu çeşitli şarkılar söyledi. Bir yandan da davetlilere önceden hazırlanan Halkevi üyelik formları dağıtıldı. Gerek memurlardan gerekse halkın diğer kesimlerinden Halkevi şubelerine yapılan kayıtlar, memnuniyet verici düzeydeydi.743

O gün açılışı olan diğer Halkevlerinden gelen kutlama telgrafları da Vali Bey tarafından cevaplandı.744

Akşamleyin açılış şerefine, hasılatı Rize-İspir yolunda çalışanların iaşesine sarf

edilmek üzere Cumhuriyet Sinemasında bir müsamere verildi.⁷⁴⁵ Salon tıka basa doldu. Müsamere öncesinde saz heyeti parçalar çaldı. Sonrasında Faruk Nafiz Çamlıbel’in Canavar adlı oyunu sahnelendi.⁷⁴⁶