Rize Halkevi Bütçesi

Halkevleri faaliyetlerinde en önemli faktör şüphesiz maddiyattı. Talimatnameye göre halkevleri için gerekli bütçeyi temin etmek yine CHP il idare heyetinin göreviydi.814

Rize Halkevinin faaliyetlerini yürüttüğü tüm zamanlardaki en önemli sıkıntısı maddiyat oldu. Bu yüzden parti il idare heyetinin halkevinden maddiyat gerektirmeyen faaliyetlere yönelmelerini istediği de olmuştu.815

Halkevinin gelir getirici faaliyetlerde bulunması, üyelerden aidat toplanması yasaktı. Yalnızca sosyal yardım menfaatine katkı sağlamak amacıyla halkevleri balo, müsamere ve gezi düzenleyebilir; dergi çıkarırsa bundan gelir elde edebilirdi.816 Ancak halkevlerinin çalışma alanlarının gün geçtikçe genişlemesi ve faaliyetlerinin artmasıyla maddi sıkıntılar ciddi boyutlara ulaştı. Bunun üzerine CHP Genel Merkezi 2 Nisan 1933 tarihinde CHP İdare Heyetlerinden ve halkevlerinden, halka bir baskı hissi vermeksizin, halkevi için daimi ve yıllık hangi kaynaktan ve ne kadar bir gelir temin edilebilir diye araştırma yapmalarını istemişti.817

Halkevlerinin bütçesini destekleyen başlıca iki kurum il özel idare ve belediyelerdi. Bu kurumlar her yıl bütçelerinde halkevlerine verilmek üzere bir miktar ödenek ayırırdı. Bunların Rize Halkevine verilmek üzere bütçelerinde gösterdikleri tutar şu şekildedir:

1936’da belediye tarafından Halkevine ayrılan ödenek 300 liradır.818 1939’da İl Özel İdareden ayrılan bütçe 2.800 liraydı.819 1940 yılı ise belediyenin payı 1.000 lirayı bulurken, İl Özel İdarenin payı ise 1.500 lira oldu. Ayrıca belediye o yılki spor faaliyetleri için 50 lira verdi. Zaten kanunen spor faaliyetlerine belli bir miktar para ayırması gerekiyordu. 1941, 1942 ve 1943 yıllarında İl Özel İdare tarafından Parti ve Halkevine toplamda her yıl için üçer bin lira ayrıldı. 1942 ve 1943 yıllarında da Belediye; Parti ve Halkevine ayrı olarak 1.000 lira ödenek ayırdı.820 1947 yılına gelindiğinde bütçeyle ilgili

814 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, s.7.

815 Rize (20 Teşrinievvel 1932), sayı: 62.

816 CHP, Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi, s.8.

817 CHF Kâtibiumumiliğinin Fırka Teşkilâtına Umumi Tebliğatından Halkevlerini Alakadar Eden

Kısım, s.47.

818 BCA, 490.01/1521.191.1.

819 BCA, 490.01/698.375.1.

154

şöyle bir durum yaşandı: 1947 yılı bütçesi hazırlanırken Halkevi için CHP İl Başkanlığına İl Özel İdarenin verdiği 4.000 lira ile belediyenin verdiği 1.000 lira bütçede gösterilmemiş, Halkevi için de başka bir ödenek ayrılmamıştı. Genel Merkez durumu fark edince, CHP İl yönetimini uyarmış ve gerekli düzeltmenin yapılmasını istemiştir. İçişleri Bakanlığının valiliklere en son gönderdiği 4 Ocak 1947 tarih ve 612-214/1124 sayılı genelgesiyle İl Özel İdare ve Belediye bütçelerine, halkevleri ve halkodalarına yardım parası olarak ayrılan ödeneklerin, sadece buralara harcanacağı kaydını taşıyan makbuz karşılığında CHP İl İdare Kurulu Başkanlıklarına verilmesini bildirmişti. İl İdare Kurulu gerekli düzeltmeyi yaptıktan sonra bütçeye Halkevi ve halkodaları için 5.000 lira koymuştur.821 Ancak 1947 kesin bilançosunda belediyenin, Halkevi için bütçesinden ayırdığı 1.000 lirayı göndermediği ve İl Özel İdarenin de 4.000 lira yerine 1.000 lira gönderdiği görülmüştür. 1949 yılında İl Özel İdare ve Belediye Halkevi için her biri 2.000 lira olmak üzere toplam 4.000 lira bütçe ayırdı. 1950’de İl Özel İdare ve belediyenin yine aynı tutarda yaptığı yardım sonucu merkez Halkevi için 4.000 liralık bir ödenek oluşturuldu.822

Burada belirtilmesi gereken önemli bir husus, İl Özel İdare ve belediyenin yukarıda yazılı paraların tamamını çoğu zaman Halkevine aktarmadıklarıdır. Her yıl bütçede Halkevine aktarılacak diye gösterilen bu paraların önemli bir bölümü imkânsızlıklar nedeniyle ödenememiş ve kâğıt üzerinde kalmıştır.823

Sadece Rize değil, tüm ülkede halkevlerine en çok yardım il özel idarelerden ve belediyelerden yapılmakta idi. Yine bu iki kurum dışında Genel Merkezden gelen yardımlar da bütçede önemli bir yer tutmuştur. İlden ayrılan ödenekler hiçbir zaman yeterli gelmemiştir. Bu yüzden sık sık Genel Merkezden yardım talebinde bulunulmuştur.824

Bunlara ek olarak azda olsa yapılan bağışlar da vardı. Mesela, 1933 yılında Hacışeyh köyü ahalisi, aralarında elli lira toplayarak Halkevine bağışta bulunmuştu.825

821 İlk hazırlanan bütçenin Genel Merkezce reddedilmesi ve yeni bütçenin hazırlanarak gönderilmesinde göze çarpan bir detay Rize İl Başkanı’nın bu olayın ardından değişmesidir. İl Başkanı Fehmi Biber iken yerine Saadettin Türüt geçmiştir ve yeni bütçe Saadettin Türüt imzasıyla gönderilmiştir. Tesadüf gibi görünmeyen bu duruma bütçede yaşanan bu hatanın neden olduğuna dair herhangi bir kanıtta açıkçası yoktur.

822 BCA, 490.01/1521.193.1.

823 BCA, 490.01/699.378.1; BCA, 490.01/1579.435.3.

824 BCA, 490.01/1521.193.1.

155

Yine Halkevinin tadilatında bir kısım malzeme bağış yoluyla tedarik edilmişti.⁸²⁶ Diğer gelir getirici faaliyetler ise piyango ve tombala çekilişi ile müsamerelerden elde edilen gelirlerdi. Halkevindeki bazı şubelerin faaliyetlerine maddi imkân sağlamak ya da ildeki cemiyetlere destek olmak için bu tür çalışmalar yapılıyordu.827 Özellikle bazı yıllar Temsil Şubesinin müsamerelerden gelir elde etmek için ciddi çalışmaları olmuştur.828

Ayrılan bütçeler ve diğer elde edilen gelirler halkevlerinin masraflarına yeterli gelmiyordu. Evlerin çalışma alanlarının genişlemesi ve faaliyetlerinin artması beraberinde maddi sıkıntıların çok daha ciddi boyutlara çıkmasına neden oldu. Bunun üzerine 1946’da talimatnamede yapılan bir değişiklikle halkevlerinin gelir sağlamak için müsamere, balo, gezi, konser, temsil ve spor gösterileri düzenlemelerine; film gösterimleri yapmalarına izin verildi.⁸²⁹ Böylece bütçeye azda olsa ek bir gelir gelmeye başladı. Bu sayede, 1948’de balo ve müsamerelerden 150 lira, 1950’de ise 50 lira gelir kaydedildi.830

Halkevinin giderlerine bakacak olursak bunları basit bir şekilde şube giderleri ve kurum giderleri diye ikiye ayırabiliriz. Halkevinin gelir ve giderlerini daha iyi görebilmek için 1939 ve 1940 yıllarına ait bütçeleri aşağıda verilmiştir.

1939 Yılı Öngörülen Bütçesi831

1939 Yılı Gelir Lira

İl Özel İdare 2.300

Belediye 500

Parti

Sosyal Yardım Müsamereleri 800

Geçen Yıldan Devir 80

Toplam 3.680

826 Halkevi Binası başlığı altında buna değinilmiştir.

827 1936 yılında Halkevi yararına hediye olarak çeşitli eşyaların verileceği bir piyango çekilişi yapılması kararlaştırıldı. Rize (29 Şubat 1936), sayı: 232; Rize (13 Haziran 1936), sayı: 246; Rize (20 Haziran 1936), sayı: 247.

828 Bu yöndeki faaliyetlerle ilgili, bu çalışmanın “1941 Yılı Faaliyetleri”ne bakabilirsiniz.

829 CHP, XV. Yıldönümünde Yılında Halkevleri ve Halkodaları, Ankara, 1947, s.4.

830 BCA, 490.01/1521.193.1.

156

1939 Yılı Gider

Sabit Masraflar832 660

Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi 100

Güzel Sanatlar Şubesi 2.000

Temsil Şubesi 100

Spor Şubesi 10

Sosyal Yardım Şubesi 660

Halk Dershaneleri ve Kursları Şubesi 100

Köycülük Şubesi 10

Kütüphane ve Yayın Şubesi 10

Müze ve Sergi Şubesi 30

Toplam 3.680

Bunlardan Güzel Sanatlar Şubesine 2.000 lira verilmesi, bu şubede maaşlı sekiz kişilik bando takımının bulunmasından kaynaklanıyordu. 660 lira alan Sosyal Yardım Şubesi de fakir öğrenci pansiyonlarına yardım yapmaktaydı.833 Bu ödeneklerin dışında belediye, spor faaliyetleri için ayrıca 50 TL’lik bir ödenek daha ayırmıştı.834

1940 Yılı Öngörülen Bütçesi

1940 Yılı Gelir835 Lira

İl Özel İdare 1.500

Belediye 1.000

Muhtelif Gelirler 400

Geçen Yıldan Devir 112

Toplam 3.012

832 Sabit Masraflar, 1940 yılı gider bölümünde detaylı olarak gösterilmektedir.

833 BCA, 490.01/698.375.1.

834 BCA, 490.01/1521.191.1.

157 1940 Yılı Gider836 Sekreter Aylığı 420 Odacı Ücreti 360 Borçlar 400 Çeşitli Giderler 200 Döşeme ve Demirbaş 100 Işık ve Isınma 75 Kırtasiye 25 Posta - Telgraf 25 Millî Günler 25 Şubelerin Gideri;

Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi 50

Güzel Sanatlar Şubesi 360

Temsil Şubesi 150

Spor Şubesi 22

Sosyal Yardım Şubesi 600

Halk Dershaneleri ve Kursları Şubesi 25

Köycülük Şubesi 50

Kütüphane ve Yayın Şubesi 100

Tarih ve Müze Şubesi 25

Toplam 3.012

Görüldüğü üzere 1940 bütçe giderlerinin 1.630 TL’si kurum giderleri 1.382 TL’si şube giderleridir. 1939 yılında önemli bir gider bandodaki kişilere verilen maaşlardı. 1940 yılında bando takımının dağıtılmasıyla bu paradan tasarruf edildi.837 Yine bu dönem belediye spor faaliyetleri için 50 TL ayırmıştır.838

836 BCA, 490.01/699.376.1.

837 BCA, 490.01/1042.1007.1. Konuyla ilgili bu çalışmanın “Bandonun Faaliyetleri” bölümüne bk.

158

Yukarıda da belirttiğimiz gibi gelir kısmında belirtilen miktar çoğu kez Halkevine tam olarak aktarılmıyordu. Örneğin Halkevinin 1940 yılındaki 3.012 TL’lik bütçesiyle ilgili müfettiş raporunda, ilk yedi aydaki masrafın 1.424 lira 75 kuruş olduğu, geriye kalan beş aylık zaman için de 1.555 lira 52 kuruş daha gerektiği, ancak elde 32 liranın bulunduğu belirtiliyordu.⁸³⁹ 1939 bütçesinde belediye 500 lira olarak gösterdiği ödeneğin sadece 15 lira 11 kuruşunu Halkevine ödemişti.840 Yine 1942 bütçesi, vilayet bütçesinden alınan 2.500 lira ile belediyeden alınan 1.000 liradan ibaretti. Ancak müfettiş raporuna göre bu paralar tamamen verilmedi.⁸⁴¹

1944 yılı bütçesine baktığımızda Halkevinin yıllık gideri 713 lira olarak görünmekteydi. Bunun 297 lirası Halkevi memurunun ücretiydi. 170 lirayı; kitap, gazete ve mecmua gideri oluşturmaktaydı. Geriye kalan 246 lira da kurumun diğer masraflarına harcanmıştı.842

Sonuç olarak Rize Halkevi, bütçe konusunda her dönem çok ciddi sıkıntılarla karşılaştı. En temel giderlerini bile karşılamakta zorluk çektiği, buna rağmen bütçeye konan ödeneklerin dahi Halkevine tam olarak aktarılmadığı raporlara sıkça yansımıştır. Raporlarda bütçeyle ilgili belirtilen en olumlu husus, hesapların düzgün ve usulüne uygun tutulduğudur.843