Rize Halkevi Teşkilatı

Halkevleri, farklı çalışma alanları olan dokuz şubeden oluşmaktaydı.747 1932 Halkevi talimatnamesine göre, bir yerde halkevi açabilmek için ilk etapta bu dokuz

742 Rize (30 Haziran 1932), sayı: 46.

743 Rize (30 Haziran 1932), sayı: 46.

744 Rize (30 Haziran 1932), sayı: 46.

745 Bilet fiyatları mevkiye göre değişmekteydi. Birinci mevki 30, ikinci mevki 20, alt localar 100, üst localar 150 ve balkon hanımlara mahsus olmak üzere otuzar kuruştandı. Rize (16 Haziran 1932), sayı: 44

746 Rize (16 Haziran 1932), sayı: 44, Rize (23 Haziran 1932) sayı: 45, Rize (30 Haziran 1932), sayı: 46.

747 Bu şubeler; Dil, Tarih ve Edebiyat, Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, İçtimaî (Sosyal) Yardım, Halk Dershaneleri ve Kurslar, Kütüphane ve Neşriyat, Köycüler ile Müze ve Sergi şubeleridir. CHF, Halkevleri

Talimatnamesi, s.6. 1940 talimatnamesiyle şubelerin bazılarının isimlerinde ve çalışma alanlarında

141

şubeden en az üç şubenin açılmış olması gerekliydi.748 Rize Halkevinin açılabilmesi için 1932 yılının Şubat ayı içerisinde ilk olarak dört şube oluşturuldu. Bunlar; Halk Dershaneleri ve Kurslar, Güzel Sanatlar, Spor, Temsil şubeleriydi. Şube yönetimleri de şu kişilerden oluşmuştu:

Güzel Sanatlar Şubesi: Başkan, Kurtuluş Okulu Başöğretmeni Reşit Bey. Üyeler; Öğretmen Cemil ve Kenan Beyler.

Temsil Şubesi: Başkan, Ortaokul Öğretmeni Sıtkı Bey. Üyeler; Ortaokul Öğretmeni Niyazi Bey, Eczacı Tevfik Bey.

Spor Şubesi: Başkan, Ortaokul Beden Eğitimi Öğretmeni Mahmut Bey. Üyeler; Zabıt Kâtibi Bedri Bey ve Tahrir Komisyon Kâtibi Rıfkı Bey.

Halk Dershaneleri ve Kursları Şubesi: Başkan, Ortaokulu Müdürü Uğuz Bey. Üyeler; Başöğretmen Kasım Bey, Öğretmen Seniha Hanım.749

Şube başkanları aynı zamanda Halkevinin idare heyetini de oluşturmuşlardır.750 Komite seçimleri için izlenecek yola dair 1 Mart 1932 tarihinde bir genelge yayımlandı. Genelgede seçimle ilgili şu bilgiler yer almaktadır: Her şube kendi içinde gizli oylamayla komite üyelerini seçer. Komite üyeliği, komite başkanlığı ya da Halkevi idare heyeti üyeliği için kimse aday gösterilmez. Komite üyeliği için en az oyların üçte birinin alınması gereklidir. Sona kalan kişilerin oylarında eşitlik varsa aralarında kura çekilir.751

Komite başkanlığı için oyların yarısının alınması icap eder. En yüksek oyu alanlar komite üyeliğine seçilir.752 Üye sayısı 10’dan 50’ye kadar olan şubeler 3, 50’den fazla üyesi olanlar 5 kişilik komite üyesi seçer. Üye sayısı 10’dan az olan şubelerin komiteleri

748 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, s.6.

749 Rize (18 Şubat 1932), sayı: 28.

750 Rize (18 Şubat 1932), sayı: 28.

751 1932 yılı Aralık ayında Dil, Tarih ve Edebiyat şubesi komite seçiminde Öğretmen Sıtkı Bey’le İstiklâl Okulu Başöğretmeni Bahtiyar Bey eşit oy aldıklarından aralarında kura çekildi. Kura neticesinde şubenin yönetimine Sıtkı Bey seçildi. Rize (22 Kânunievvel 1932), sayı: 71.

752 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, s.27. Halkevi şube ve idare heyeti görevleri ve çalışma usulleriyle ilgili geniş bilgi için bk. CHF, Halkevleri Talimatnamesi; CHF, Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi.

142

bulunmaz. Bunların seçtikleri bir kişi hem şube işlerini yürütür hem de halkevi idare heyeti üyeliğinde bulunur.753

Rize Halkevinin 24 Haziran 1932 tarihindeki resmi açılışıyla birlikte şube sayısı yediye çıktı. 1 Temmuz’da şube komiteleri oluşturuldu. Bu seçimde daha önce kurulan şube komitelerinin önemli bir kısmında da değişiklikler oldu. Şube komiteleri şu isimlerden oluştu:

Güzel Sanatlar Şubesi: Başkan, Öğretmen Cemil Bey. Üyeler; Kurtuluş Okulu Başöğretmeni Reşit Bey ve Öğretmen Kenan Bey.

Temsil Şubesi: Başkan, Öğretmen Hamdullah Bey. Üyeler; Eski Maarif Sicil Kâtibi Adil Bey ve esnaftan Cemil Bey.

Spor Şubesi: Başkan, Zabıt Kâtibi Bedri Bey. Üyeler; Ortaokul Beden Eğitimi Öğretmeni Mahmut, Tuzcuzade Münür, Marşalzade Yusuf ve Maliye Muamelat Memuru Naim Beyler.

Halk Dershaneleri ve Kursları Şubesi: Başkan, Doktor İsmail Ferit. Üyeler; Maarif Müdürü Necati ve İlköğretim754 Müfettişi Nazif Beyler.

Sosyal Yardım Şubesi: Başkan, Operatör Doktor Sedat Bey. Üyeler; Eczacı Murat Bey ve Vakıflar Müdürü Tahir Bey.

Köycüler Şubesi: Başkan, Mektupçu Behçet Bey. Üyeler; Belediye Reisi Hakkı Bey ve İl Genel Meclis üyelerinden İsmail Bey.

Müze ve Sergi Şubesi: Başkan, Mataracı Mustafa Bey. Üyeler; Velizade Mehmet ve Belediye memurlarından Akif Beyler.755

Kütüphane ve Yayın ile Tarih, Dil ve Edebiyat şubelerinin üye sayısı 10’u bulmadığından bunların açılışının sonraki bir zamana bırakılmasına karar verildi.756

753 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, s.6.

754 Rize (24 Teşrinisani 1932), sayı: 67.

143

Şube komitelerinin kendi içinde seçtikleri birer temsilci -ki bu aynı zamanda komite başkanı olur- halkevi idare heyetini oluştururdu. Mevcut sisteme göre Halkevi İdare Heyeti de şu isimlerden oluştu: Mektupçu Behçet, Öğretmen Cemil Bey, Öğretmen Hamdullah Bey, Zabıt Kâtibi Bedri Bey, Doktor İsmail Ferit, Operatör Doktor Sedat Bey, Mataracı Mustafa Bey.757

Talimatnameye göre, Halkevi başkanı, CHP il idare heyeti üyelerinden seçilirdi.758

Bu şekilde Ortaokul müdürü Uğuz Bey idare heyetine başkan olarak seçildi.759

Partiye üye olsun veya olmasın herkes halkevinden yararlanabilmekteydi. Sadece, halkevi idare heyetiyle şube komitelerine üye olabilmek için parti üyesi olma mecburiyeti vardı. Bu mecburiyet devlet memurları için geçerli değildi.760

Açılan şubelerden yalnızca spor şubesinin komite sayısı beş kişi idi. Bu da üye sayısının elliden fazla olduğunu göstermektedir. Açılamayan iki şubeden biri olan Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi de yeterli üye kaydı yapıldıktan sonra yılın son ayında açıldı.761

1933’e gelindiğinde Halkevinde açılmayan şube kalmamıştı.762

Şube komiteleri ve halkevi idare heyeti üyeleri 2 yıllığına seçilmekte, süre sonunda kişiler tekrar aday olabilmekteydi.763 Ancak komite üyelerinin sık sık değiştiği görülmektedir. Bunda üyelerin ağırlıkla memur olmaları önemli bir etkendir. Zaman zaman tayinler dolayısıyla görevinden ayrılanlar oluyordu. Komitelerde oluşan bu tür boşluklar genelde yine tayin yoluyla gelenlerle dolduruluyordu. Ya da ilgili şube kendi içinde yeniden seçime gidiyordu. Askerlik, istifa gibi farklı nedenlerle de görevinden ayrılanlar olmaktaydı. Halk dershanelerinin yönetiminde olan ilköğretim müfettişi Nazif Bey’in yerine yeni gelen ilköğretim müfettişi Cavit Bey’in seçilmesi, Temsil Şubesi yönetiminde bulunan ve sonrasında köy öğretmenliğine tayin edilen Hamdullah Bey’in yerine Rize’ye tayin edilen Tekel muhasebecisi Ömer Bey’in getirilmesi; Temsil Şubesi Başkanı Şair 756 Rize (7 Temmuz 1932), sayı: 47. Hâlbuki –yukarıda da belirttiğimiz gibi- halkevi talimatnamesine göre üye sayısı 10’u bulmayan şubeler de açılabilmektedir. CHF, Halkevi Talimatnamesi, s.6.

757 Rize (7 Temmuz 1932), sayı: 47.

758 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, s.6.

759 Rize, (21 Temmuz 1932), sayı:49.

760 CHF, Halkevleri Talimatnamesi, s.5.

761 Rize ( 8 Kânunievvel 1932), sayı: 69.

762 Halkevlerinin 1934 Senesi Faaliyet Raporları Hülâsası, s.204.

144

Celil Bey’in askere gidişiyle boşalan yere Tekel Müdürü Hilmi Bey’in alınması; yine tayin yoluyla il dışına giden Güzel Sanatlar Şubesinin yönetimine matbaa dizgicisi Hüseyin Avni, Telgraf Muhabere Memuru Fuat ve Koli Memuru İbrahim Beyler’in seçilmesi buna örnek olarak verilebilir.764

Halkevi Başkanı Uğuz Bey, resmi işlerinin çokluğu gerekçesiyle özür dileyerek 1933 yılı Mayıs ayının ilk haftası başkanlıktan çekildi. Yerine CHP idare heyetince Avukat Cemil Orhan Bey seçildi.765

1933 yıl sonu itibariyle açık bulunan 55 Halkevinin toplam üye sayısı 34.541 idi.766

Rize Halkevinin üye sayısı ise 252’ydi.⁷⁶⁷ Ortalama üye sayısının 628 olduğu gözönüne alınırsa Rize Halkevi bu hususta çok gerilerdeydi. Üyelerin şubelere göre dağılımlarında da dengesizlik görülüyordu. Örneğin 252 üyenin olduğu bu dönem de Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi, tamamı öğretmen olan 9 üyeden; Müze ve Sergi Şubesi ise sadece 2 doktor üyeden oluşmaktaydı.768

1934 yıl sonu itibariyle üye sayısı 269 oldu.769 Halkevi başkanlığında da Eczacı Tevfik Tuna bulunmaktaydı.770

22 Şubat 1935’te halkevlerinin kuruluşunun üçüncü yıldönümü münasebetiyle yapılan toplantı aynı zamanda şube komiteleriyle il idare heyeti üyeliklerinin yenilenmesi toplantısıydı. Talimatnameye göre şube komitelerinin 2 yıl olan görev süreleri dolmuştu ve geçen yılın Haziran ayında komiteler için yeniden seçim yapılması gerekiyordu. Bu iş için altı aydan fazla gecikilmişti. Toplantıda Köycü Şubesi üyelerinden Avukat Cemil Orhan Bey, mevcut şube komitelerinin ve Halkevi idare heyetinin devamını teklif ettiyse de bu teklif kabul görmedi. Her şubenin farklı bir günde toplanarak komitelerini seçme kararı

764 Rize (24 Teşrinisani 1932), sayı: 67; Rize (1 Kânunievvel 1932), sayı: 68; Rize ( 8 Kânunievvel 1932), sayı: 69; Rize (27 Nisan 1933), sayı: 89. Görevinden ayrılan ve yerlerine seçilen diğer bazı komite üyeleriyle ilgili bk. Rize (22 Kânunievvel 1932), sayı: 71; Çoruh (10 Ağustos 1933), sayı: 104; Çoruh (28 İkinciteşrin 1935), sayı: 220; Rize (25 İkincikânun 1936), sayı: 227; Rize (8 Şubat 1936), sayı: 229; BCA, 490.01/946.669.1.

765 Rize (11 Mayıs 1933), sayı: 91.

766 Halkevlerinin 1934 Senesi Faaliyet Raporları Hülâsası, s.194.

767 Halkevlerinin 1933 Senesi Faaliyetleri Raporları Hülâsaları, s.118-119.

768 Halkevlerinin 1933 Senesi Faaliyetleri Raporları Hülâsaları, s.84, 104.

769 Halkevlerinin 1934 Senesi Faaliyet Raporları Hülâsası, s.136.

770 Çoruh (28 Şubat 1935), sayı: 182. Tevfik Bey’in başkanlığa tam olarak hangi tarihte geldiği tespit edilememiştir.

145

alındı.771 Yapılan seçim sonrası Halkevi başkanlığına tekrar Tevfik Bey geçti. Ancak Tevfik Bey, kısa bir süre sonra hem Halkevi başkanlığından hem de İl Parti İdare Heyeti görevlerinden istifa etti. İstifasıyla boşalan Halkevi başkanlığına Nisan ayında bu sefer İl Genel Meclis İkinci Başkanı Avukat Galip Tolan seçildi.772 Bu yeni dönemde Halkevi İdare Heyeti de şu kişilerden meydana geldi:

Saymanlığa Köycülük Şubesi Başkanı Behçet Ertan, kâtipliğe Kütüphane ve Yayın Şubesi Başkanı Ziya Işıkdemir, kütüphane sorumluluğuna Güzel Sanatlar Şubesi Başkanı Süleyman Rona, demirbaş eşya sorumluluğuna Spor Şubesi Başkanı Tevfik Beygo, Halkevi hatipliğine Kütüphane ve Yayın Şubesi Başkanı Sıtkı Can. Diğer üyeler; Temsil Şubesi Başkanı Ömer Levent ve Sosyal Yardım Şubesi Başkanı Rıfat Bey.773

Şube komiteleri de şu isimlerden oluştu:

Köycülük Şubesi: Başkan, Mektupçu Behçet Ertan. Üyeler; Tapu Müdürü Bilâl Keçeci, Mahkeme Başkâtibi Mehmet Mete, Belediye Saymanı Ahmet Köseli, ve Fikri Kumbasar.

Spor Şubesi: Başkan, Matematik Öğretmeni Tevfik Beygo. Üyeler; Asliye Mahkemesi Memuru Saim Bey, Hukuk Mahkemesi Kâtibi Fehmi Kolçak, Gümrük Veznedarı Behçet Bey ve Dursun Kazmaz.

Temsil Şubesi: Başkan Tekel Saymanı Ömer Levent. Üyeler; Münür Tuzcuoğlu, Hukuk Mahkemesi Kâtibi Rıfkı Ertan.

Kütüphane ve Yayın Şubesi: Başkan, Başöğretmen Ziya Işıkdemir. Üyeler; Öğretmenler Sıtkı Can ve Niyazi Beyler.

Sosyal Yardım Şubesi: Başkan, Doktor Rıfat Bey. Üyeler; Eczacı Murat Arayıcı ve Sabri Kolçak.

771 Çoruh (28 Şubat 1935), sayı: 182.

772 Çoruh (4 Nisan 1935), sayı: 187.

146

Güzel Sanatlar Şubesi: Başkan, Encümen Kâtibi Süleyman Rona. Üyeler; Hikmet Genç ve Emekli Subay Sabri Beyler.774

1935’te yıl sonu itibariyle üye sayısı 278 idi. Bunun üç tanesi kadındı.775 1933’te açık olan dokuz şubeden bu dönem sadece beş tanesi açıktı. Dil, Tarih ve Edebiyat, Halkdersaneleri ve Kurslar, Kütüphane ve Yayın ile Müze ve Sergi şubeleri kapalıydı.776

Parti müfettişi İçel Milletvekili Hamdi Ongun’un raporunda durumun nedenine dair şunlar yazılıydı:

Halkevi başkanı Rize’ye göre iyi bir başkandır. Şube yönetim kurulları da nispeten iyidir. Bununla beraber ödevlerini yapamıyorlar. Kâfi eleman yoktur. En ziyade istifade edebilecekleri muallim ve memur kütlesi olduğu halde bazı memurlarla, kültür direktörü ve bazı muallimler gücengendir. Sebebi Parti başkanı Mehmet Mataracı’nın basit olması ve sert konuşmasıdır.777

Bu dönemde üye eksikliğini gidermek için yapılan konferanslarda katılımcılara çağrıda bulunulmaya başlandı.778

Üyelerin 1935 yılı verilerine göre meslek dağılımları şu şekildedir:

Sanat Şubesi üyeleri 1 avukat, 3 öğretmen ve 4 tüccar olmak üzere 8 kişiden oluşmakta idi.779

Gösteri Şubesi 2 öğretmen, 31 işçi ve 2 de güzel sanatlar alanından olmak üzere toplam 35 üyeye sahipti.780

Spor Şubesi ise, 6 öğretmen, 6 tüccar, 15 işçi olmak üzere 27 üyeden oluşuyordu.781

Sosyal Yardım Şubesinin üyesi sayısı 62 idi. Bunların 61’i işçi ve bir kişi de çiftçiydi.782

774 BCA, 490.01/973.766.2.; Çoruh (11 Nisan 1935), sayı: 188.

775 Belgede kadın üye sayısı üçe düştü demektedir. Ancak öncesindeki kadın üye sayısı tespit edilememiştir. Bk. BCA, 490.01/990.831.3.

776 Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hülasası, Ankara: Ulus Basımevi, 1936, s.93.

777 BCA, 490.01/698.375.1.

778 Çoruh (11 Nisan 1935), sayı: 188.

779 Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hülasası, s.136-137.

780 Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hülasası, s.144-145.

147

Köycüler Şubesi en kalabalık üyeye sahip gruptu. 146 üyesi vardı. Bunların 6’sı avukat, 7’si doktor, 30’u öğretmen, 27’si tüccar, 51’i işçi, 25’i çiftçiydi.783

Bir kişi aynı anda birden fazla şubeye üye olabilmekteydi. Ancak tek bir şubenin komitesinde görev alabilir ve oy kullanabilirdi.784

1936 Şubat ayı itibariyle üye sayısı 291’di. Bu dönem Dil, Tarih ve Edebiyat, Sanat, Temsil, Spor, Sosyal Yardım, Kütüphane ve Yayın ile Köycülük şubeleri olmak üzere sadece yedi şube aktifti.785

1937’de Ahmet Galip Tolan’ın istifasıyla boşalan Halkevi başkanlığına Vali ve CHP Başkanı Nuri Türkkan, parti il idare heyetinde bu görevi yapacak yetenekte birinin olmadığı düşüncesiyle Kütüphane ve Yayın Şubesi Başkanı Ortaokul Direktörü Cemal Arda’yı bu göreve vekâleten atadı. Asil olarak atanmasını Genel Merkezden talep etti. Ancak Genel Merkez Cemal Bey’in CHP il idare heyeti üyesi olmaması nedeniyle atamasını gerçekleştirmedi ve ilden talimatname kapsamında hareket edilmesini istedi. Bu gelişmeden sonra Vali Bey göreve kimseyi atamadı. Ahmet Galip Tolan’ın yeniden Halkevi başkanı olduğu 1939 yılı Şubat ayına kadar bu görevi Vali vekâleten yürüttü.786

Valilerin 1936-1939 arası 2,5 yıllık dönem zarfında parti başkanlığının yanı sıra bazı yerlerde halkevi başkanlıklarını yürüttükleri görülmekteydi. Bu durum Genel Merkez tarafından hoş karşılanmadığı için 21 Eylül 1936’da bir genelge yayımlanmıştı. Genelgeyle valilerin halkevi başkanlığı yapmaması istenmişti.787 Ancak Vali Nuri Türkkan’ın genelgeye rağmen Halkevi başkanlığını yürüttüğü görülmektedir.

26 Ekim 1938’de Vali Nuri Bey, vilayet erkânı ile tüm memur, öğretmen, CHP Partisi ve farklı kurum üyelerini Halkevinde toplayarak bir toplantı yaptı. Bu toplantıda Halkevinin daha etkili çalışması için tüm şube komiteleri yeniden oluşturuldu.788

782 Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hülasası, s.160-161.

783 Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hülasası, s.184-185. Buradaki üye sayısı ile yukarıda 1935 yılı üye sayısı tutmamaktadır. Nedeni büyük ihtimalle her iki kaynağın verileri aynı yılın farklı tarihlerinde olmasından dolayıdır.

784 CHF, Halkevleri Çalışma Talimatnamesi, s.26.

785 BCA, 490.01/698.375.1.

786 BCA, 490.01/946.669.1.

787 BCA, 490.01/3.13.24.

148

1939’da Avukat Ahmet Galip Bey’in Halkevi başkanlığına atanmasıyla idare heyeti yeniden belirlendi.⁷⁸⁹

Buna göre yeni üyeler; Sosyal yardımdan Sıhhiye Müdürü Doktor Vahap Önemli, Spordan Ortaokul Matematik öğretmeni Tevfik Beygo, Kütüphaneden Ortaokul Müdürü Cemal Arda, Halkdersanelerinden Maarif Müdürü Hüsnü Söylemez, Güzel Sanatlardan İstikbal Başöğretmeni Nevzat Birkan, Temsilden İlköğretim Müfettişi Arslan Erer, Dil, Edebiyat ve Tarih’ten Ortaokul Müdür Yardımcısı Enver Kayadeniz, Köycülükten Fidanlık Fen Memuru Rauf Başar, Müze ve Sergiden Fidanlık Müdürü Kemal Atilla’dır. Katipliğe de Nevzat Birkan seçilmiştir.790

1939’da üye sayısı 380’dir.791 Üyelerin şubelere göre dağılımı da şu şekildedir: ⁷⁹²

Kitapsaray Şubesi : 31 Sosyal Yardım Şubesi : 34

Köycülük Şubesi :157 Halk Dershaneleri Şubesi : 18

Spor Şubesi : 89 Dil, Edebiyat ve Tarih Şubesi : 17

Temsil Şubesi : 24 Güzel Sanatlar Şubesi : 41

Müze ve Sergi Şubesi : 19

Şubelere kayıtlı üye sayısı 430’dur. Hâlbuki toplam üye sayısı 380’dir. Bu da bir kişinin birden fazla şubeye üye olduğunu göstermektedir.

1940 yılı ilk altı aylık dönemde Halkevi idare heyeti birkaç kişi haricinde aynı kişilerden oluşmuştur. Güzel Sanatlar Şubesi Başkanı Nevzat Birkan bu görevi Ziya Işık Demir’e devretmiş ve kendisi aynı şubede üye kalmıştır. Köycülük Şubesi Başkanı Rauf Başar da bu görevi Dava Vekili Ahmet Talha’ya devretmiş ve kendisi bu şubede üye kalmıştır.793 789 BCA, 490.01/698.375.1. 790 BCA, 490.01/698.375.1 791 BCA, 490.01/698.375.1. 792 BCA, 490.01/699.376.1. 793 BCA, 490.01/699.376.1.

149

1940 yılı son aylarında Halkevi başkanlığına Fehmi Biber’in geçmesiyle idare heyetinde yeniden bir değişme olmuştur.794 Sosyal Yardım Şubesi Başkanı Doktor Vahap Önemli dışında tüm başkanlar değiştirilmiştir. Diğer başkanlıklara şu kişiler geçmiştir:

Kütüphane ve Yayın Şubesi Başkanı, Ortaokul öğretmenlerinden Niyazi Agun, Köycülük Şubesi Başkanı, Ziraat Fidanlık Müdürü Asım Zihni,

Spor Şubesi Başkanı, tapu memurlarından Dursun Kazmaz,

Halkdersaneleri ve Kurslar Şubesi Başkanı Millî Eğitim Müdürü Zeki Ülke, Sosyal Yardım Şubesi Başkanı, Vahap Önemli,

Güzel Sanatlar Şubesi Başkanı, Ortaokul Müzik Öğretmeni Neşet Gürçay, Temsil Şubesi Başkanı, Öğretmen Fevziye Erk,

Dil, Edebiyat Şubesi Başkanı, Ortaokul Öğretmeni Ahmet Morgül, Tarih ve Müze Başkanı Ortaokul Öğretmeni Sabri Özdem795

Bu yeni dönemde Rize Halkevi üye sayısı üç ay zarfında 380’den 402’ye çıktı. Bu 402 üyenin 27’si kadındı. Şubelerdeki üye sayıları ise şu şekildeydi:796

Güzel Sanatlar Şubesi : 59 Sosyal Yardım Şubesi : 32

Köycülük Şubesi : 110 Halk Dershaneleri Şubesi : 18

Spor Şubesi : 89 Dil, Edebiyat ve Tarih Şubesi : 17

Temsil Şubesi : 27 Kütüphane ve Yayın Şubesi : 31

Müze ve Sergi Şubesi : 20

Bu dönemde yaşanan önemli bir gelişme 20 Nisan 1940’da yeni bir halkevi talimatnamesinin yayımlanmasıdır. Buna göre, bir şube açılabilmesi için en az 25 üye gerekliydi. Dolayısıyla bir şube açmak için en az 10 üye gerekliyken şimdi bu sayı 25’e yükseltilmiş oldu. Önceden bir üye, birden fazla şubeye kayıt yaptırabilirken artık tek şubeye kaydolabilmekteydi. 797

794 BCA, 490.01/906.539.1.

795 BCA, 490.01/699.376.1.

796 BCA, 490.01/699.376.1.

797 CHP, Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi, s.4-6. İdare, teşkilat ve çalışma usullerindeki diğer değişiklikler için bk. CHP, Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi; Halkevleri Çalışma

150

Yine bazı şubelerin isimlerinde ve çalışmalarında değişikliğe gidildi. Dil, Edebiyat ve Tarih şubesinin tarih çalışmaları müze şubesiyle birleştirildi. Müzeyle birlikte yürütülen sergi işi ayrı bir çalışma alanı olmaktan çıkarıldı. Bundan sonra her bir şube kendi sergisini kendisi açacaktı. Böylece bu iki şube Dil ve Edebiyat Şubesi ile Müze ve Tarih Şubesi adlarını almışlardır.798

1940 yılının sonlarına doğru yönetimde meydana gelen değişmeyle birlikte Halkevi yeniden bir yapılanmaya girmiştir. Bu kapsamda üyelikler tek tek gözden geçirilmiş ve 380 olan üye sayısı yapılan tasfiyelerden sonra 251’e düşmüştür. Son talimatnamede belirtilen şubelerin en az 25 üyesi olması hususu da dikkate alınarak yeniden bir dağılım yapılmıştır. Buna göre şubelerdeki üye sayıları şu şekilde belirlenmiştir:799

Güzel Sanatlar Şubesi : 30 Sosyal Yardım Şubesi : 30

Köycülük Şubesi : 25 Halk Dershaneleri Şubesi : 26

Spor Şubesi : 32 Dil, Edebiyat Şubesi : 29

Temsil Şubesi : 27 Kütüphane ve Yayın Şubesi : 27

Tarih ve Müze Şubesi : 25

Halkevi başkanlığını yürüten Hasan Fehmi Biber, aynı zamanda Belediye Başkanlığı görevini de yürütmekteydi. 1941’de il idare heyeti başkanlığına seçilince Halkevi başkanlığından ayrıldı. İl idare heyetindeki mevcut kişilerden Halkevi başkanlığını yapacak biri görülemediğinden Millî Eğitim Müdürü Vehbi Okay il idare heyetine alınarak Halkevi Başkanlığına getirildi.⁸⁰⁰

1941 yılı Halkevi idare heyeti şu kişilerden oluşmaktadır:

Güzel Sanatlar Şubesi Başkanı, Ortaokul müzik öğretmeni Neşet Gürçay Temsil Şubesi Başkanı, İlkokul öğretmeni Fevziye Erk

Dil, Edebiyat Şubesi Başkanı, Ortaokul öğretmeni Ahmet Morgül Tarih ve Müze Şubesi Başkanı, Ortaokul öğretmeni Sabri Özdem.801

798 Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi, s.4-6.

799 BCA, 490.01/699.376.1.

800 BCA, 490.01/269.1075.2.

151

Teşkilatlanmada en çok sıkıntı çekilen konulardan birisi de kadın üye azlığıydı. 1933 yılında halkevlerinin toplam 34.541 üyesinin sadece 2.626’sı kadındı ve bu da %7,6’ya tekabül ediyordu.802 Bu tarihte Rize Halkevinin üye sayısı 11’i kadın olmak üzere 252’ydi ve bu da %4,4’e denk geliyordu.803 Anlaşılacağı üzere Rize’deki durum, düşük olan genel ortalamanın da altındaydı. 1934 yılında Rize Halkevinde kadın üye sayısında bir değişme olmadı.804 Ancak 1935’te sayı azaldı. Önce 5’e düşen kadın üye sayısı yıl sonunda 3’e kadar indi. Bu kişiler de Köycüler Şubesinde görevliydi.805 1940 yılının sonunda tüm üyeleri kadınlardan oluşan Yardımsevenler Cemiyetinin Rize şubesi açılmıştı.806 Bu kadınlara yeni bir cemiyet kurmaktansa Halkevinin sosyal yardım şubesinde, Kızılay ya da Çocuk Esirgeme kurumlarında görev alabilecekleri söylenmiş ancak onlar bu teklifi kabul etmemişlerdir.807 Halkevinin kadın üye sıkıntısı çektiği ilde böyle bir gelişmenin yaşanması dikkat çekici bir durumdur. 1941’de kadın üyelerin hem Halkevine hem de temsil şubesine ilgilerini çekebilmek düşüncesiyle adı geçen şube başkanlığına öğretmen Fevziye Erk getirildi. Ancak Fevziye Hanım’ın bu yöndeki meziyetlerinin zayıf olması nedeniyle istenilen gelişme sağlanamadı.808 1944’e gelindiğinde ise kadın üye sayısında bir artış yaşanmıştır. Bu tarihteki 279 üyenin 23’ü kadınlardan oluşmaktadır.809 Tüm dönemler değerlendirildiğinde kadınların Rize Halkevine ilgilerinin pek olmadığı söylemek

Belgede Rize siyasi tarihi (1923-1950) (sayfa 155-168)