D. Türk Hukukunda Ötanazi
2. Türk Ceza Kanununda Ötanazi
Yaşam hakkına yönelik ihlaller 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun özel hükümlerinin yer aldığı ikinci kitap ikinci kısım başlığı “Kişilere Karşı Suçlar’’ olup birinci bölümünde “Hayata Karşı Suçlar” başlığı altında düzenlenmiştir.536 Yaşam hakkına müdahale sayılan ötanaziye ilişkin ise Türk Ceza Kanunu’nda herhangi spesifik bir düzenleme bulunmamaktadır. Eski TCK’da değişiklik öngören birçok tasarıda ötanaziye ilişkin düzenlemelere gidilmiş fakat kanunlaşamamıştır.
Hazırlanan tasarının birinde ötanazi insan öldürme suçunun bir türü olarak ayrı maddede düzenlendiği fakat daha hafif bir ceza öngörüldüğü görülmektedir.
534 Cem Eroğul, “Ölüm Hakkı”, s.56.
535 Hamide Tacir, Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı, s.259-260.
536 Zeki Hafızoğulları, Muharrem Özen, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler Kişilere Karşı Suçlar, US-A Yayıncılık, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, Ocak 2015, s.26; Veli Özer Özbek, Koray Doğan, Pınar Bacaksız, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 14. bs., Seçkin Yayınları, Ankara, Eylül 2019, s.105.
1997 yılında hazırlanan tasarıda ötanazi; “iyileşmesi kabil olmayan ve ileri derecede ızdırap verici bir hastalığa tutulmuş olan bir kimsenin, şuuruna ve hareketlerinin serbestliğine tam olarak sahip iken, yaptığı ısrarlı talepleri üzerine ve sadece hastanın ızdıraplarına son vermek maksadıyla öldürme fiili” olarak tanımlanmıştır.537 Bu ceza yasası tasarısında ötanazi suç olarak sayılmış ve cezasının öldürmeye göre daha az olacak şekilde bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası olacağı belirtilmiştir.
2003 yılında hazırlanan tasarının 140. maddesinde de aynı düzenleme yer almıştır. İlgili düzenlemede insancıl amaçlı kast halinde faile daha az ceza verilmesi gerektiği beliritilmiştir. Fakat tasarının kanunlaşması aşamasında bu düzenleme çıkarılmış ve 5237 sayılı TCK’da yer almamıştır.538
Ötanazi ülkemiz hukukunda yasaktır.539 Türk Ceza Kanunu’nda ötanazi hakkında herhangi bir hüküm yoktur. Bu şekilde yapılan öldürmeler kasten adam öldürme suçu gibi değerlendirilmektedir.540 Esasen ötanazi ile ilgili doğrudan bir yargı kararına rastlanılamamıştır. Ötanazi konusunda değerlendirme içeren Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 01.02.2005 tarih ve 2004/9-213 Esas, 2005/3 Sayılı Kararı ise şu şekildedir; “... Ayrıca mağdurun rızası suçu ortadan kaldırmaz. Yasa müessir fiil suçunda hukuka uygunluk sebebi olarak mağdurun rızasını kabul etmemiştir. Beden bütünlüğü ile ilgili haklar üzerinde kişinin sınırsız tasarruf yetkisi yoktur. Beden bütünlüğüne zarar veren, kişinin toplumsal görevlerini yerine getirmesini engelleyecek eyleme ilişkin rıza, geçerli olamaz. Öğretide çoğunlukla mağdurun rızası takibi şikâyete bağlı müessir fiil eylemlerinde geçerli kabul edildiği halde, re’sen kovuşturulan müessir fiil eylemlerinde geçerli kabul edilmemektedir. Bu suçta
537 Bilal Kılınç, Mukayeseli Hukukta Ötanaziye İlişkin Yaklaşımlar ve Hukukumuzda Ötanazinin Yeri Sorunu, s.126.
538 Esra Alan Akcan, “Ötanazi”, s.3-26.
539 Sinan Sakin, Ceza Hukuku Genel Hükümler Özel Hükümler Ceza Muhakemesi Hukuku, 4.
Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, Ekim 2016, s.327; Mustafa Artuç, Kişilere Karşı Suçlar, 2. bs., Adalet Yayınevi, Ankara, Ocak 2008, s.7; Mahmut Koca, İlhan Üzülmez, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.51.
540 İsmail Ercan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 10. Bası, On İki Levha Yayınları, İstanbul, Mart 2015, s.41; Gökhan Taneri, Gani Kamışlı, Kişilere Karşı İşlenen Suçlar, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Kasım 2018, s.14; Doğan Soyaslan, “Hekimlerin Ceza Hukuku Yönünden Sorumluluğu’’, s.125; Nur Centel, Hamide Zafer, Özlem Çakmut, Kişilere Karşı İşlenen Suçlar Cilt: I, s.35; Sulhi Dönmezer, Sahir Erman, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.86; Mahmut Koca, “TCK’da İntihara İkna ve Yardım Suçu”, s.26; Mehmet Emin Artuk, Caner Yenidünya, Ötanazi, Prof. Dr. Turhan Tufan Yüce’ye Armağan, s.312; Muharrem Özen, Meral Ekici Şahin, “Ötanazi’’, s.29; Ömer Ömeroğlu, “Ötanazi’’, s.202.
mağdurun rızasını kabul etmek bizi sonuçta ötanaziyi kabul etmeye kadar götürebilecektir ki Türk Hukukunda ötanazi, kasten adam öldürme şeklinde cezalandırılmaktadır...’’541 Bu karara göre ötanazi uygulayan kişi kasten adam öldürme suçundan dolayı cezalandırılacaktır. Yaşamından umut kesilen bir kişiyi öldürmek de öldürme suçu sayılmaktadır.542 Öğretide ötanazinin uygulanması durumunda hangi suçun meydana geleceği konusunda farklı görüşler de bulunmaktadır. BELGESAY; “ötanazide intihara ikna ve yardım suçunun gerçekleştiğini ileri sürmektedir.’’543 Kanatimizce yaşam hakkından feragat edilemeyeceğinden dolayı ötanazi uygulamasını gerçekleştiren kişinin kasten adam öldürme suçundan cezalandırılması gerekmektedir. Ötanazi, hareketin niteliği, karar mercii, hastanın iradesi gibi çeşitli açılardan tasnife tabi tutulabilmektedir. Hareketin niteliğine göre yapılan tasnifin içerisinde yer alan aktif ötanazi durumunda TCK 81544 ve eğer şartları varsa, ötanazi eyleminde daha ağır cezayı gerektiren nitelikli haller TCK 82’ye göre uygulanır. Pasif ötanazi kavramının öğretideki genel kabul gören görüş doğrultusunda TCK 83 hükmü ile ihmali hareketle kasten adam öldürme suçunu oluşturmaktadır.545 Pasif ötanazi de hastanın tedaviyi reddetme hakkı kapsamında hukuken pasif ötanazinin kabul edildiği de görülmektedir.546
Türkiye’nin de kabul ettiği uluslararası sözleşme olan “Biyoloji ve Tıbbın Uygulaması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi’nin 9. maddesinde; “Müdahale sırasında isteğini açıklayabilecek bir durumda bulunmayan hastanın, tıbbî müdahale ile ilgili olarak önceden açıklamış olduğu istekler gözönüne alınacaktır.”547 ifadesi yer almaktadır. Bu hükümden de anlaşılacağı üzere hastanın yaşamının sonlandırılmasını isteme hakkı bulunmamaktadır. Aktif bir hareketle hastanın yaşamını sonlandıran kim olursa olsun ne nedenle yaptığına bakılmaksızın kasten öldürme suçu kapsamında
541 Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 01.02.2005 tarih ve 2004/9-213 Esas, 2005/3 Sayılı Kararı (Erişim) https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/ 22 Ağustos 2020.
542 Mustafa Özen, Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.63.
543 Muhammed Sulu, “Ötanazi Üzerine’’, s.560.
544 TCK 81; “Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.’’ şeklindedir.
545 Cahid Doğan, “Ötanazi (Acısız Ölüm, Euthanasia)’’, s.264-265.
546 Ömür Elçioğlu, Tarık Gündüz, Nedime Köşgeroğlu, “Tıp, Hukuk ve Etik Açıdan Euthanasia”
s.64-70.
547 Hakan Hakeri, Yener Ünver, Özlem Yenerer Çakmut, Tıp/Sağlık Hukuku Mevzuatı, 2. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, Eylül 2013, s.20.
cezalandırılacaktır.548 Kanaatimizce aktif ötanazi uygulanması durumunda 5237 sayılı TCK’nun 81. maddesinde düzenlenen kasten adam öldürme suçu kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, pasif ötanazi uygulanması halinde ise TCK’nun 83.
maddesinde düzenlenen kasten öldürmenin ihmali davranışla gerçekleştirilmesi suçu kapsamında değerlendirilmesi gerektiğidir.
Kasten öldürme kavramı; “İnsanın yaşamına, başka insan ya da insanlarca, istenerek ve hukuka aykırı olarak son verilmesidir.’’549 şeklinde tanımlanmaktadır.
Başka bir tanıma göre kasten öldürme; “Bir kimsenin hayatının başka bir kimse tarafından kasten ve hukuka aykırı olarak yok edilmesidir.’’550 şeklinde tanımlanmaktadır.
Aktif ötanazi; “ İyileşmesi mümkün olmayan ve ölüm neticesi kaçınılmaz olan hastalıktan dolayı acı çeken kişinin istemi üzerine etken bir hareketle (iğne vurularak, yaşam destek fişinin çekilmesi) öldürülmesi’’ şeklinde tanımlanmaktadır.551 Aktif ötanazide hastaya karşı doğrudan doğruya yaşamını sonlandırıcı nitelikte harekette bulunulmakta ve yaşamına son verilmektedir.552
Hastanın yaşamını sonlandırılmasını isteme gibi bir hakkı bulunmamaktadır.
Aktif bir hareketle hastanın hayatına son veren hekim olsun veya olmasın; ister hastanın ızdırapları nedeniyle bunu yapsın ya da yapmasın kasten adam öldürme suçu kapsamında cezalandırılmaktadır. Hâkim cezada şartları varsa TCK 62’nci madde hükümleri doğrultusunda 1/6’lık bir indirim yapabilmektedir.553 Bu suç öğretideki genel görüşe göre kasten adam öldürme suçu kapsamında ele alınacaktır.
Pasif ötanazi kavramı; “İyileşmesi mümkün olmayan ve ölüm neticesi kaçınılmaz olan hastalıktan dolayı acı çeken kişinin istemi üzerine edilgen hareketle
548 Hakan Hakeri, “Hasta Hakları ve Ceza Hukuku İlişkisi”, Uluslararası II. Sağlık Hukuku Sempozyumu 13-14 Kasım 2009 İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, Ağustos 2011, s.69.
549 İsmail Ercan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.31.
550 Necati Meran, Kişilere Karşı Suçlar, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, Ocak 2008, s.31.
551 Mustafa Özen, Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.73.
552 Köksal Bayraktar, Serap Keskin Kiziroğlu, Ali Kemal Yıldız, Pınar Memiş Kartal, Sinan Altunç, Gülşah Bostancı Bozbayındır, Barış Erman, Fulya Eroğlu Erman, Gülşah Kurt, Hasan Sınar, “Özel Ceza Hukuku Cilt II, Kişilere Karşı Suçlar-1- (TCK m. 81-105), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, Şubat 2017, s.17.
553 Hakan Hakeri, “Hasta Hakları ve Ceza Hukuku İlişkisi”, s.68.
(ilacının verilmemesi) öldürülmesidir.’’ şeklinde tanımlanmaktadır.554 Aktif ve pasif ötanazi öğretide genel kabul gören görüş doğrultusunda kasten adam öldürme suçu kapsamında açıklanacaktır.
a. Kasten Öldürme Suçu ve Aktif Ötanazi