Sultan Abdulmecid Dönemindeki ġûra Meclisi‟nin Etkin Rolü

Müslümanlar, mecliste siyasî ve idarî yetkilerini kullanmaya baĢladılar. Hıristiyanları eski statülerine iade etmeye karar verdiler. Son giriĢim Hıristiyanlar tarafından protesto edilen Mütesellim, protestocuları topladı ve “Hıristiyanlarla ilgili yasaları koymayı size kim emretti? Bu memleketin idarecileri ve yöneticileri siz misiniz? Son alınan kararlar iptal edilmelidir. Her Ģey eskisi gibi olacaktır. Eski haline dönülmelidir. Hıristiyanların herkesin gözü önünde içki içmeleri, beyaz sarıkların takılması, cariye edinmeler ve buna benzer” sözler söyledi88

.

Böylece, ġam Vilayeti ġûra Meclisi‟nin yetkileri belirlendi, çalıĢmaları, vilayetin içiĢleri, halk-padiĢah iliĢkileri, ġam ile ilgili padiĢah fermanlarının görüĢülmesiyle sınırlandırıldı. Buna rağmen meclis yeni döneminde Sultan Abdulmecid döneminde, üstlendiği geniĢ yetkilerle halkın sosyo-ekonomik yükümlüklerini hafifletmeyi de baĢarabilmiĢtir.

ġam Meclisi‟ne ait yüzlerce belgeyi ve PadiĢah tarafından gelen fermanları incelediğimizde, bu meclisin ġam‟da yeni bir konuma geçtiğini Kadı ile birlikte zavallı insanları savunmaya geçtiğini görmekteyiz. Meclis ile ilgili gözlemlerimizi Ģu Ģekilde sıralayabiliriz:

1. Ġlk kuruluĢunda üç Gayrimüslim üyesi var iken 1844–1845 (1260-1261) döneminde meclisin gayr-i müslimlerden hiç bir üyesi yoktu. Örneğin 10 Kasım 1844 (28 ġevval 1260) tarihli duruĢmaya katılan üyeler: Müftü Efendi, Nesib Efendi,

86

Yusuf Nu‟aysa, El-Marcai fî‟l-Vasâiki‟t-Tarihiye ani‟Ģ-ġam, ġam Üniversitesi 2004, s. 381

87

Süleyman Ebu Ġzzettin, Ġbrahim PaĢa fî Suriye, s. 92

88

Mahayni Efendi, Halil Bey, Nakibu‟l-EĢraf, Mustafa Çelebi, Hasibi Efendi, Gazzi Efendi, Muhammed Azme Efendi, Cabi Efendi ve Ebu Suud Efendi89. 19 Ocak 1845 (10 Muharrem 1261) tarihli toplantıya 6 Müslümandan baĢka üye katılmamıĢtır90

. 2. Meclis her gün toplanırdı, üyeler ise belirli saatlerde gelirlerdi. Bir kısmı sabah altı buçuktan dokuz buçuğa kadar, bazı durumlarda hepsi birden sabah yedide Mecliste olurlardı. Defterdar kimin gelip kimin gelmediğini kimin geç geldiğini tespit eder, geçen gelenlerden veya gelmeyenlerden mazeret talep ederdi. Bu bağlamda daha öncede belirttiğimiz gibi gelmeyen üyelerden Mehmed El-Cabi‟den mazeret talep edilince rahatsız olduğunu ve bir daha da gelmezlik etmeyeceğine dair söz vermiĢti91

. Ramazan aylarında meclis geceleri toplanırdı. 9 Eylül 1845 (7 Ramazan 1261) tarihli oturumda meclis, vilayetin sorunlarını, halkın da sıkıntılarını görüĢmek üzere ay boyunca her akĢam namazından sonra toplantıya geçerdi92

.

Meclisin haftalık tatil günü Cuma günüydü. Bayram ve diğer bazı münasebetlerde tatile geçerdi, O gün için deftere paydos yazılırdı. Bu kelime Osmanlı yönetiminden sonra da uzun yıllar kullanıldı.

3. ÇalıĢmamızda sergilediğimiz onlarca belgeden de anlaĢılacağı üzere meclis kıtlık ve zor günlerde ġam halkının sıkıntılı günlerinde sığındıkları bir yer haline gelmiĢtir. Meclis, devletin yerine hep halkın çıkarlarını ön plana koyardı.

4. Defterdar ve Kâhya halktan gelen baĢvuruları meclise havale ederlerdi. Meclis tarafından incelenir ve karara bağlanırdı. Karar, baĢvurular devlet bütçesini ilgilendirdiği zaman defterdar ve Kâhya tarafından geri çevrilirdi. Çoğu kez meclis kararları muhalefete rağmen geçerli kılınıp yürürlüğe konulurdu. BaĢka bir ifadeyle o günün meclisleri bugün birçok ülkede olduğu gibi yöneticilerin iradesine boyun eğen göstermelik bir kurum değildi.

5. ÇeĢitli sektörden vergilerin toplanması için mecliste açık müzayedeler yapılırdı. Müzayedelere bizzat meclis üyeleri de katılırdı.

Meselâ, ġam ġûra Meclisi‟nin Kethüda Divanı‟nda yaptığı birleĢimde gümrük mallarından alınacak vergiyle ilgili müzayede 13.000 kuruĢ karĢılığında Abdulkadir Hattab‟ta kalmıĢtı. Müzayedeye dokuz üye katılmıĢtı93_{. 1845 (1261) yılında yerel sigara}

89

MVTĢ Meclisu‟l-Divanu‟l -Vilaye, No. 5, Belge 29

90

MVTĢ Meclisu‟l-Divanu‟l -Vilaye, No.5, Belge 140

91

MVTĢ Meclisu‟l-Divanu‟l-Vilaye, No. 5, Belge 35

92

MVTĢ Meclisu‟l-Divanu‟l-Vilaye, No.5, Belge 450

93

müzayedesi yapıldı ve bu müzayede 36.350 kuruĢ karĢılığında yine Abdulkadir Hattab‟ta kalmıĢtı.

1845 tarihinde HaĢercian kazasının iltizamı ilgili müzayede 15.000 kuruĢ ile baĢladı ve 32.000 kuruĢla Hüseyin Musullî ve kefili Abdulkadir Musullî”de kaldı94

. 1845 Muharrem ayının baĢında “desenli mensucat kalemleri” ile ilgili açık arttırma yapılmıĢtır. Arttırmaya:

Nakibu‟l-EĢraf 30.000 kuruĢ Nesib Efendi 50.000 kuruĢ Hasib Efendi 70.000 kuruĢ

Muhittin Bey 130.200 kuruĢ vermiĢler ve nihayet Abdulkadir Hattab 145.000 kuruĢa kadar arttırarak müzayedeyi kazanmıĢtır95_{. Burada dikkatimizi çeken}

husus, Abdülkadir Hattab‟ın üç ihaleyi de kazanmasıdır. Bu da giderek ġam‟da yerli zengin bir sınıfın doğmasının iĢaretleri olarak kabul edilebilir.

6. ġam‟ın sekiz idari taksimata ayrıldığını ve bunlara Sümün dendiğini, Sümün idaresinin nasıl oluĢtuğunu yukarıda zikretmiĢtik. Sümünlerde de küçük ġûra Meclisleri bulunurdu. Bunlardan El-Amara Meclisi‟nde halkın ileri gelenlerinin yanı sıra devleti temsilen sekiz kiĢi bulunuyordu. Merkez ġûra Meclisi, halkın durum ve ahvali hakkında küçük meclisten bilgi almaya çalıĢırdı96

.

7. Meclisin diğer görevleri, Defterdar ve Kâhya Ġstanbul‟a danıĢarak vergi almak, vergileri taksitlendirmeyi, kısmen veya tamamen kaldırmayı, piyasaları denetlemeyi, fiyatları belirlemeyi, pahallılıkla mücadele etmeyi, kuraklık, don, çekirge ve diğer afetler sonucunda köy ve kasabalardaki afetzedelere yardım etmek Meclisin diğer görevleri arasındaydı.

Ender belgelerden biri de, Yahudilerin ġam‟da Yahudi Mahallesinde bulunan Sinagogun yeniden inĢası ricasıyla ilgilidir. Bu belge ġam‟da hoĢgörünün, kanun ve adaletin egemen olduğunu göstermektedir. Belgenin özeti Ģöyledir:

Bazı Yahudi Hahamları Meclise baĢvurarak, ġam‟ın güney doğusunda bulunan Yahudi Mahallesi mahallesindeki Sinagogun yeniden inĢa edilip restorasyondan geçirilmesini rica etmiĢlerdir.

Bunun üzerine Meclis üyeleri, yanlarında Kadı temsilcisi, ġam MimarbaĢı ve ġam‟ın bilirkiĢilerinden bir grupla birlikte Yahudi Mahallesine, Saklanin Sokağında

94

MVTĢ Evâmir-i Sultaniye, No. 5, Bel. 156

95

MVTĢ Evâmir-i Sultaniye, No 5, Bel. 134

96

bulunan Rukey adlı Sinagoga giderler ve Sinagog‟un büyük bir kısmının yıkılmıĢ olduğu, ölçerek 16x18 arĢın, tavanın yüksekliği sekiz arĢın olduğu tespit edilmiĢ, üç duvar ve tavanla birlikte onarılması gerektiği, kuzey duvar da yıkık olup yeniden temelden inĢa edilmesinin kaçınılmaz olduğu kanaatine varılmıĢtır. Meclis üyeleri Sinagoga komĢu olan Müslümanlara sorgu sual etmiĢler, Sinagog‟un eski, keza temeller, meclis‟e ve Vali‟e Sinagogun onarılması ve eski haline iadesini önermiĢtir. Sinagog Mütevellileri ve üç hizmetkârı olduğu halde, meclis 28 Ocak 1849 (4 Rabiülevvel 1265) tarihinde Sinagogun restorasyonu için talimat verilmiĢtir. Bu, meclisin muhtelif konular hakkındaki etkinliğini, anlayıĢlığını ve kararları hızla ve anında uyguladığını göstermektedir.