Askeri Seferler Vergisi

ġam Vilayeti‟ devlet ile birlikte askerî sefer harcamalarına katkıda bulunurdu. Her sefer için ayrı bir ferman yayınlanırdı. Verginin meĢruiyeti çerçevesinde devlet saldırı tehlikesi ile karĢı karĢıya kalır ve istila edilir ise ve Ġslam dinine söz ve fiil ile kötülük edilirse, Allah‟ın uğruna bütün Müslümanlar para ve insan kaynağı sağlamalıydı ve bu temel esaslara göre ülkenin yerinde olduğu gibi herkesin savaĢa bedenî ve malî katkısı beklenirdi.

Osmanlı idaresinde ġam, mîrî rejime dâhil vilayetlerdendir. Yani vilayet tahririnin yapıldığı, timarın uygulandığı, dolayısıyla da asker çıkardığı bir vilayettir. Fakat uygulamada böyle olmamıĢ, ġam halkı kayıtlı sipahileri karĢılığında seferlere maddî katkıda bulunurdu. Devlet, ġam ahalisinden olmayan kendi askerleri ile savaĢırdı. Dolayısıyla ġam halkı Müslümanları, mallarını ve kutsal yeri savunmayı hedef alan askeri seferler için yapılan harcamalara maddî destek yaparak ile katkıda bulunurlardı.

Mesela; 27 Haziran 1817 (12 ġaban 1232) tarihli fermanda, ġam Eyaleti‟nde bulunan 769 zeamet ve timar kaydı bulunduğu, 1812 (1227) senesi seferinden afları karĢılığında, her bir neferin bedelinin 150 kuruĢ olduğu, bunun da toplam 1 yük 15.350 yani 115.350 kuruĢ yaptığı, bu bedelin usulünce mahallinde tahsili emredilmiĢtir. Ancak Kudüs, Nablus ve Leccun sancaklarının ve ġam merkezinin tımarlıları zaimleri verdikleri arzuhallerinde buraların 371 kayıttan ibaret olduğunu, hallerinin periĢanlığından dolayı merhamet edilmesini istirham etmektedirler. 371 kaydın her birine 150'Ģer kuruĢ tarh olunarak toplam 55.650 kuruĢ bedeliyelerini bir defada ödemeye güçlerinin yetmediğini, bu meblağın yarısı olan 17.825 kuruĢ tahsil ve teslim edildiğini, geriye kalanın da 1 ġevval'dan baĢlamak üzere 3 ay içinde ödemeyi taahhüt etmiĢlerdir357

.

Keza 4 Haziran 1826 (27 ġevval 1241) tarihinde Rum çetelerine karĢı savaĢmak üzere Mısır Valisi Mehmet Ali PaĢa'ya talimat verilmiĢ, ordunun baĢına oğlu Ġbrahim PaĢa tayin edilmiĢtir. ġam'da bağlı kazalardan 250 nefer süvari tertip edilmesi gerektiği, bunun yerine her nefer için 250'Ģer kuruĢ bedel ki toplamı 62.500 kuruĢun en kısa sürede tahsil edilmesi talep edilmiĢtir358_{. Seferin zahire ve diğer ihtiyaçları için}

357

BOA Cevdet Maliye 1455

358

toplanması uygun görülen bedelden ġam halkının payına 56.250 kuruĢ isabet etmiĢtir. Bu meblağın halka tevzi edilerek seri bir Ģekilde toplanıp gönderilmesi hususunda emir gönderilmiĢtir. Bunun için de parayı toplamak ve Asitane‟ye transfer etmek üzere Mehmet Emin HaĢim görevlendirilmiĢtir359.

Sultan II. Mahmud tarafından açıklanan bu ferman sipahi fırkasının temizlenmesi akabinde yayınlanmıĢtır. Tarihten anlaĢıldığı üzere askeri seferin esas amacı 1827 senesinde Yunanistan ve müteffik ülkelerle Navarin‟de savaĢmaktı360

. 1825 senesinde, ġam Vilayeti üzerinden Ġran‟a gidecek olan ġark ordusu için para toplanması istendi. Ordunun asker sayısı 1.000 kiĢi, her birinin ücreti 250 kuruĢ ise toplamda 250.000 kuruĢtu, ayrıca 100.000 kuruĢ yedek masraf olarak toplam 350.000 kuruĢtu361_{. Bu zamanında büyük bir paraydı. Dolayısıyla toplanmasında adilane}

yöntemler izlenmiĢti. Para reayadan diğer vergilerde olduğu gibi eĢit olarak değil, her birinin maddi imkânları dikkate alınarak toplanması esas alınmıĢtı.

9 Nisan 1824 (9 ġaban 1239) tarihli bir telhiste, ġam Eyaleti‟nden Ġran Ordusu için 1.850 nefer süvari bulunduğu, bunların bedellerinin 4 yük altmıĢ iki bin küsür (462.000 KuruĢ) olduğu, bunun yarısının daha önce orduya gönderildiği, geriye kalan 300.000 kuruĢun da ġam Ģehrine tevzi ve tahsil edilmesi, geriye kalan 130.000 kuruĢun da halk tarafından bir defada ödenmesinin mümkün görülmediği, bunun zamanında ödenmesinin acil olduğundan bir adet poliçe ile temessük verilmiĢ ve vali tarafından tahsil edildiği arzedilmektedir. Sultan tarafından buna göre emr-i Ģerif yazılması hususu Hatt-ı Hümâyun ile bildirilmiĢtir362. Aynı emir, ġam'daki Evamir-i Sultaniye'de de kayıtlıdır363

.

Ramazan H.1239/ M.1824 senesinde yayımlanan fermanda, askeri seferle ilgili yeni ayrıntılara rastlıyoruz. Ferman metni Ģöyledir:

ġam valisine ve Hükümetine: Bugünlerde askerler ġam ve civarında konuĢlandıkları için bir takım hususlara ihtiyaç duyulmuĢtur:

- Depo teslimi 10.500 kile un, - Depo teslimi 10.500 kile arpa, - Her biri 3 kuruĢtan 4.800 baĢ koyun.

359

MVTĢ, Evâmîr-i Sultaniye No. 2, Bel. 172

360

Ġbrahim Halim, Tarihu'd-Devletu Âl-i Osmaniyetü'l-Aliye, 2002, s. 209

361

MVTĢ, Evâmîr-i Sultaniye No. 2, Bel. 107

362

BOA, Cevdet Maliye 11204

363

Yukarıdaki emtia ve koyunlar ġam‟ın civarındaki köylerden toplanacak ve PadiĢahlık Muhafız Kıtası Komutanı Mehmet Agâh Osman‟a teslim edilecektir. ġam Divanı‟nda okunan fermana göre, un değeri 26.250 kuruĢ, arpa 10.500 kuruĢ, toplam 36.750 kuruĢ. Fermanın sonunda halkın fakir oluĢundan dolayı koyun fiyatı düĢürülmüĢtü364_{. Belgede ayrıca bir konuda halkın rahatsız olduğu belirtilmektedir.}

Aynı maddelerin orduya ait depolara teslim masrafı halk tarafından karĢılanacaktı. Dolayısıyla devlet aynı maddelerin değerini nakden tahsil etmeyi tercih etmiĢtir.

Bundan iki ay sonra Ģu ferman yayınlanmıĢtı. 1822 senesinde ġam‟ın doğusunda konuĢlanan ordunun her bir askeri 250 kuruĢ maaĢ alırdı. Sipahi sayısı 1.850 idi, bedeliyenin yarısı tahsil edilmiĢtir. Kalan ikinci yarısı ise 231.000 kuruĢ, fakirlerden toplanacağı yerde Maliye hazinesi tarafından karĢılanmıĢtır365_{. Burada halkın fakir}

oluĢu dolayısıyla yapılan ricalar devlet tarafından geri çevrilmemiĢtir. Zaten yukarıda verilen pek çok örnekte de hemen her kıtlık ve yokluk halinde devlet alacaklarından ya vazgeçmiĢ affetmiĢtir veya makul sürelerde ertelemiĢtir. Nitekim 11 Aralık 1841 tarihinde Maliye Nezaretine yazılan arzda, Cidde'de karıĢıklıkları bastırmak için ġam Eyaleti'nden toplanacak 1.000 nefer süvarinin masraf ve maaĢları için Maliye hazinesi tarafından 1.000 kese (500.000) akçe tertip edilerek gönderilmesi hususunda gereğinin yapılması arz edilmiĢtir366

.

Fermanların tetkikinden de anlaĢılacağı üzere askeri seferlerin ve ġam‟da konuĢlanan orduların finansmanın önemli yönlerini öğrenmiĢ bulunuyoruz. Finansmanın, aynî veya nakdî olabileceği de tespit edilmiĢtir.

364

MVTĢ, Evâmîr-i Sultaniye No.3, Bel. 22

365

MVTĢ, Evâmîr-i Sultaniye No. 2, Bel. 46

366