Suçluluk Hissini Anlamlandırma Çabası

Varoluşsal sorunların temel konu olarak ele alındığı romanlarda karakterler kimi zaman bu sorunları aşmak için farklı yollara başvurur. Değiştiremediği şartlar içinde farklı bir dünya kurarak kendi ben’ine yaşam hakkı tanır. Yıldız Ecevit, Oğuz Atay için: “Atay, kahramanlarını yaratırken onlara yüklediği önemli bir özellik de "oyun" olgusudur.” (Ecevit, 1989: 55) derken yazarın kurguda karakterleriyle kendine açtığı yaşam alanına gönderme yapar.

Tutunamayanlar romanı, adıyla bile daha ilk adımda kendinin ve etrafındaki düzenin sahteliğinin farkında olunan bir uyumsuzluğa gönderme yapar. Yalnız kendinin değil düzenin sahici olmadığını anlayan ve bunu eleştiren birey, aydın bireydir. Aydın bunalımı da denilebilecek tutunamama hali, kurgu içerisinde karakterin kurguladığı oyunlarla ifade edilerek farklı boyut kazanır.

Burada akla şu soru gelebilir: Keşfi yapanlar mı tutunamaz yoksa tutunamayanlar mı bu varoluşu keşfedecek güçten mahrumdur? Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar ve Tehlikeli Oyunlar’da anlattıkları, modern romana getirdiği yenilik ile varoluş keşfi incelenmeyi gerektiren bir anlatı seyri izler. Keşif, bu romanlarda bir oyuna döner. Roman karakterlerinin makûs talihi, kazanamamak üzerinedir. Selim tutunsa intihar etmezdi. Turgut tutunsa romanı yazılmazdı. Tanpınar, Ahmet Cemil ile yaptığı mülakatta kahramanına bu gerçeği kendi ağzından kabullendirir ve aktartır: “İnsan talihiyle beraber doğar, bizim talihimiz memnun olmamak ve intibak edememektir.” (Tanpınar, 2000: 281- 282) Kazanan mı keşfedecek yoksa keşfeden mi kaybedecektir? Ani bir ölümün başlattığı sorgulama ile ölümün bireyin üzerindeki şok edici gücüne dâhil edilebileceği düşünülen romanlarda söylemin tamamının bir keşfin işareti olduğu okudukça anlaşılır.

117

Tutunamayanlar, Selim’in yok oluşu ile başlasa da Turgut Özben’in varlığını fark etme sürecini içerir. Ne var ki Özben’in süreç boyunca başkalaşım/değişim izlekleri ağır bastığından varlık şoku ikincil bir görüntü arz eder. Tutunamayanlar’ın başında yer alan Sonun Başlangıcı başlıklı üst kurmaca örneği bölümü ile hemen arkasından Yayımlayıcının Açıklaması bölümüne geçildiğinde, birinci bölümün ikinci cümlesi Turgut Özben’deki değişim/başkalaşım izleğini başlatacak varoluş şokunun ilk işaretidir: “O zamanlar daha Olric yoktu, daha o zamanlar Turgut’un kafası bu kadar karışık değildi.” (Tutunamayanlar, 25) Bu cümle, Turgut Özben için henüz sürecin başlamadığının fakat başlayacak olduğunun işaretidir. Ardından, ondaki süreci başlatan sebep verilir:

“Selim, arkasından bir de herkesin bu durumlarda yaptığı gibi, mektuba benzer bir şey bırakarak, bu dünyadan birkaç gün önce kendi isteğiyle ayrılıp gitmişti.” (Tutunamayanlar, 25)

Burada şu soru gelir akla: Turgut Özben’de değişimi/başkalaşımı başlatacak varoluş şoku tezahürünün sebebi Selim Işık’ın intiharı mıdır yoksa ona yazdığı mektupta52

yazılanlar mıdır? En sevdiği arkadaşının ölümü, üstelik bu ölümün biçiminin intihar şeklinde olması elbette onda yıkım yaratacaktır. Fakat “Bu mektup, neden geldi beni buldu?” şeklinde söylenmesinden hareketle Turgut Özben’de sürecin, mektupla birlikte başladığını söylemek mümkündür. Tabi mektubun gerçekten varlığı da muammadır. İçeriği hakkında bir bilgi verilmez. Üstelik Turgut Özben bir iç konuşmasında “Ayrıca, bu mektubu bana yollamadın, bana böyle bir görev verilmedi, benim işim değil bu, benim işim değil. Mektubunu on kere okudum, bir sonuca varamadım.” (Tutunamayanlar, 31) şeklinde düşünerek hem mektubun gerçekte varlığını reddeder; hem de mektup gerçekten varsa bile içeriğinde bildirilen meçhul görevden kaçmak ister. Tabi meseleye bir başka açıdan da bakılabilir. Belki de Turgut Özben’de kendi varlığına yönelişin temel sebebi mektubun olmamasıdır. O, muhtemelen, intihar etmiş Selim’in en yakın arkadaşlarından biri olduğuna inanır ve Selim’in kendisine birkaç satırlık da olsun mektup bırakmasını ister. Kendisini ve arkadaşlığını en azından buna layık bulur. Mademki o mektup bırakılmamıştır, o halde Selim’in bilmediği dünyasının peşine düşmelidir. Zaten o bilinmeyen dünyanın peşine düştüğünde de Selim’i anlamaktan ziyade kendisini anlamaya başlayacak, böylece Turgut Özben’de değişim/başkalaşım ortaya çıkacaktır.

52_{“Mektuplu romanlarda görüldüğü gibi, çatışmalı iç yaşamların çoğu esere belki dahabir çeşitlilik sağlar,}

ama bu aşırı çözümleme yüzünden nesne de elden kaçar. Çünkü romandaki yaşam ancak nesnelerin karşıtlığı ve dünyanın varlığıyla aydınlanır.” (Alain, 1985: 100) Selim’in mektubu ile başlayan ruhsal çözülmenin Turgut’un varlık problemlerine dönerek devam etmesi kurgunun hareketliliğini gösterir.

118

O an için Turgut Özben’e göre Selim Işık’ın ölümü bir tutunamayıştır. Fakat Turgut Özben'in hatıraları, daha doğrusu hatırlamalarıyla birlikte, tıpkı, adı Huzur olmasına rağmen Tanpınar'ın huzursuzluğu anlatması gibi Oğuz Atay da tutunma hikâyelerine geçer. Bu tutunma ya da tutunamama hikâyeleri ile varoluşun keşfinin yapılıp yapılamadığı öğrenilir.

Turgut Özben, maddi bir refahın konforuna da alıştığı evliliği ve çocuklarıyla; Necati, dört yüz elli kere oynanmış oyunundan kazandığı parayla kat alarak bir şekilde hayata tutunmuşlardır. Roman da bu tutunmuş olduğuna emin bir eda ile Turgut Özben merkezlidir. Öte yandan Selim Işık, Turgut Özben'in sevgi mi acıma mı ifade ettiği henüz anlaşılmayan "Herkesin belirli bir işle uğraştığı bu kocaman dünyada yalnız başına oradan oraya sürüklendin canım kardeşim benim." (Tutunamayanlar, 31) şeklindeki düşüncesinden hareketle, gerçek anlamda hiçbir zaman tutunamamıştır. Özben, aynı düşünce bağlamında, "Sen bütün oyunların yarısında çıktın aslında." (Tutunamayanlar, 31) diyerek onun intiharına gönderme yapar. Şu halde önemli olan tutunamamak mıdır? Tutunmaya çalışmak mıdır? Tutunabilmek midir? İşte roman bu sorulara cevap arar, daha doğrusu, cevap aramaktan ziyade okurun kendisine bu soruları sormasını amaçlar. Bu sorular ile varoluşun keşfinin ya da varoluş şokunun karakter açısından önemi de sorgulanabilir. Varoluş şoku, bireyi nereye götürebilir? Kişi bu şokun ardından gelen, otantik varoluşunun olduğuna dair yaptığı keşif ile bir tutunamayan mı olur? Ya da tutunmak için bir alan mı bulur?

Turgut Özben, o mektupta yazılanların peşine düşmekle bir çıkmaza düşebileceğinin farkında değildir. Fakat bu olaya yönelik ilgisinin bir an önce bitmesi gerektiğinin farkındadır. Çünkü her ne kadar üniversite yıllarındaki şakalaşmalarında, yanında bir erkeğin soyunmasından sıkılan Selim’i kızdırmak için soyunup, “Ben, senin bilinçaltı karanlıklarına ittiğin ve gerçekleşmesinden korktuğun kirli arzuların, ben senin bilinçaltı ormanlarının Tarzan’ı! Yemeye geldim seni. Benden kurtulamazsın. Ben, senin vicdan azabınım.” (Tutunamayanlar, 29) demişse de asıl şimdi Selim yavaş yavaş onun vicdan azabı olmaya başlamıştır. Bu evrede dünyada bulunuyor olmaktan duyulan sınırlanma hali kendini göstermeye başlar. “Hayat düşünceleri tutan bir hapishanedir. İnsan, can sıkıcı bir saç demetidir, ben de akılsız bir robotum.” (Tutunamayanlar, 32) yargısının ardından daldığı uykuda, Selim yerine kendinin öldüğünü görecek fakat uyandığında “Güzel bir gün ve ben yaşıyorum.” (Tutunamayanlar, 36) demekten kendini alamayacaktır.

119

Turgut Özben’de Selim’in bilinmeyenini araştırma süreci kendi hatıralarına yönelişle başlar. Üniversite yıllarında yazmaya başladıkları, kendisinin meddah üsluplu biyografi yazma uğraşları hatırladıkları arasında öne çıkar. Bu aynı zamanda Selim’deki oyun tutkusunun romanda karşılaşılan ilk örneğidir. Selim arkadaşlarını birbiriyle tanıştırmaktan hoşlanmadığından Turgut, daha sonra Selim’in ölümü vesilesiyle tanıştığı diğer isimlerle de Selim’in oyun tutkusunu sürdürdüğünü görecektir. Süleyman Kargı ile Dün, Bugün, Yarın şarkısı ve şarkının tahlili oyunu, Esat’la kısmen canlandırmaya çalıştığı oyun gibi her arkadaşıyla farklı bir oyun seçmiştir. Turgut’la seçtiği oyun ise daha çok Turgut’un geçmişine yönelik ve onun burjuva hayatıyla dalga geçen ironik bir oyundur. Turgut Özben, iç konuşmalarında Selim’in oyun tutkusundan hareketle kendini ve Selim’i yargılayacaktır. Aslında bu yargılama aynı zamanda tutunanlar ile tutunamayanların karşılaştırmasıdır:

“Benim bütün işim oyundu, bunu biliyorsun Turgut. Hayatım, ciddiye alınmasını istediğim bir oyundu. Sen evlendin ve oyunu bozdun. Bütün hayatımca nasıl oynayabilirdim? Sen de dayanabildin mi? Sen de ürkütücü bir gerçekle bozdun bu oyunu. Herkesin belirli bir işle uğraştığı bu kocaman dünyada yalnız başına oradan oraya sürüklendin canım kardeşim benim. Necati’nin işi oyun yazmaktı. Küçük burjuva alışkanlıklarını yeren son oyununu hatırlıyor musun? Oyunun yarısında çıkmıştım. Sen bütün oyunların yarısında çıktın aslında. Necati’nin oyunu dört yüz elli kere oynandı ve Necati de bir kat aldı kazandığı parayla. Senin işin neydi onların arasında? Ne yapıyordun? Hiçbir işim yoktu. Bu nedenle sevmezlerdi seni işte. Bu nedenle aldırmadılar sana. Senin ne işin vardı orada? Herkesin işine karıştın, işin olmadığı halde. Ölmek bile, kendilerine böyle bir görev verilenlerin işidir. Kendine oyunlar buldun: başkalarının katılıp katılmadığına aldırmadığın oyunlar. Herkesi yargıladın bu oyunlarda. Bu arada beni de yargıladın, bana da haksızlık ettin. Ben de bir oyun yazsam, sonunda haklı çıkmak için kendini öldürdüğünü söylesem... Bu oyunu sevmedim Turgut. Ben, oyunlarda bana saldırılmasını sevmem. Ben oyun istemiyorum artık; ne oyun ne de gerçek, senin ölmen gibi bir gerçek, beni sarsmamalı Selim.” (Tutunamayanlar, 31)

Selim bu oyun tutkusunun sebebini, okula giderken otobüsün durduğu/durmadığı duraklar üzerine oynadığı oyunla açıklar. Ev ile okul arasında otobüste geçen zaman bile ona yüktür. Böyle zamanları anlamlandırmak, yaşanmamış zamanlar olmaktan kurtarmak için oyunlar icat eder. Duraklar arası maç oyunu bunlardan birisidir:

120

“Adlarını ezbere bildiğim, her gün birer birer geçilmesi gereken on dört durak. On dört resmî Türk otobüs durağı. Benim gibi otobüse tıkılmış başka insanlar bu süreyi nasıl geçirir bilemiyorum. Yüzlerinden anlaşılmıyor ki. Hiçbir şey belli etmiyorlar. Tabii, ben de içimden bu oyunu oynadığımı belli etmiyorum onlara. Onların yüzünü takınıyorum. Belki hepimiz bir yüz takınıp başka bir oyun oynuyoruz. Hiç olmazsa ben kendimi, sana ifşa ediyorum Turgut. Bunun değerini bil. Bundan sonra kimseye kötülük etme ve bütün dilencilere sadaka ver. Her durakta karşı takıma bir gol atarım, onun attığı bir golü silerim. Nasıl mı? Turgut! Yüksek matematikteki başarısızlığın yüzünden okunuyor. Canım, ilk durakta, yani bindiğim durakta on dört-sıfır yenik durumda girerim maça. Geçtiğim duraklar benim yenilgimi önce hafifletir, sonra yavaş yavaş, zaman yenik düşmeye başlar bana. Üniversitede inerken, on dört-sıfır galip durumda olan benim, anlıyor musun? Zaman, hiçbir zaman kazanamaz bana karşı. Otobüs bir durağı, durmadan geçerse, bu o gün olacak başka olaylar için iyi bir işarettir. Yedinci durağa kadar içimi buruk bir acı ve endişe kaplar. Sanki, daha dün, zamanı aynı biçimde yenilgiye uğratan ben değilmişim gibi içim titrer. Dalıcı bir forvet gibi saldırırım zamansporun kalesine: on üç-bir, on iki-iki, on bir-üç... Tabii buradaki sayı sisteminde, gerçek spor kurallarıyla bir uyuşmazlık var gibi geliyor insana. Bu kadar ince düşünen insan, zamanı bu ince düşünceleriyle geçirir; benim oyunumu ne yapsın?” (Tutunamayanlar, 42)

Turgut'un aradığı cevap budur: Selim neden hayat oyununun ortasında çıkmıştır? Oysa Selim, tam da hayat oyununa bağlanamadığı, bu bağlanışı değersiz bulduğu için o oyuna kendi isteğiyle son vermiş, tutunmaya hiç çalışmamıştır. Öte yandan Turgut Özben’in meddah üsluplu otobiyografisiyle aynı doğrultuda savunması niteliğindeki benzer üsluplu diyalog yahut duruşma tutanağının ekine, Selim'in "NE YAPMALI?" başlıklı yazısını eklemek istediğini, tutanağın ekinde görecektir. Selim'in annesi Müzeyyen Hanımı taziye ziyaretine gittiğinde odada özellikle yazıyı arayacak ve bulacaktır. NE YAPMALI yazısını okuduğunda, Selim hakkında yanılgıları olduğu düşüncesiyle ilk kez karşılaşacaktır. Zira Selim de tutunmaya çalışmıştır. Genel anlamda yazıda kolektif bir örgüt oluşumu anlatılsa da gerçekte bu, Selim'in kendi varlığıyla tutunma çalışmasıdır. İntiharına giden olaylar zincirinde kendine yaklaştıkça, şoklara uğradıkça geçirdiği sarsıntıdır. Selim'in tutunma programında ya da şoku atlatarak kendine gelme aşamasında, alt başlıklarda şu çözüm arayışları dikkat çeker:

121

İnsan en çok kendiyle ilgilenir; ama bu ilgi bir yönteme dayanmaz ve kendini tanıma sorunu bilimsel bir yolla çözümlenmezse sonsuz bunalımlar karanlığına düşer birey. Değerini tam bilmeyen kişi, gereksiz yakınmalarla gün geçtikçe daha da bozulur ve çürüyüp gider. Kişisel değeri büyütmek de küçültmek de aynı derecede zararlıdır." (Tutunamayanlar, 97)

Selim Işık'ın en azından teoride ileri sürdüğü fikirler onun arayış içerisinde olduğunu gösterir. Zaten kendini sorgulayan insanın bir boşluğa düşmesi gerekir. Burada akla Sait Faik'in Sinagrit Baba hikâyesi gelir. O hikâyede sinarit balığı, artık zamanın dolduğunu düşünerek yukarıdan sarkan iğneleri tek tek yoklar. Her bir iğneden, oltayı tutan el hakkında bir değerlendirmeye varır. Bunlardan hiçbirisi yakalanmaya değmeyecek kimselerdir. Nihayet son bir iğnede uygun olanı bulduğunu düşünür. Ne var ki yakalanıp yukarı çekildiğinde gözlerinde derin bir pişmanlık belirecektir. Zira onu yakalayan oltanın sahibi o güne dek hiçbir imtihana girmemiştir. Bu anlamda Selim Işık, kişinin kendi benini imtihana yani arayışa sokması gerektiğini ifade eder. Bu onun, arkadaşının ölümü ile uğradığı varoluş şokundan sonraki bilgisidir.

"b) Kendini eleştirmek

Bu deyimle Batılıların "otokritik" dediği soruna eğilmek istiyorum. Yukarıda söylediklerim bir otokritik sayılabilirse de otokritiği daha çok bir eylem için varsayıyorum. Bir eylemden sonra, o eylemin birey açısından değerlendirilmesidir otokritik, diyorum. Kendini eleştirmenin, kendinden yakınma çerçevesinden de çıkması gereklidir diye düşünüyorum."(Tutunamayanlar, 98)

Romanın modern roman yapısı içerisinde bir kolaj gibi duran NE YAPMALI yazısı bir anlamda Tutunamayanlar'ın özünü teşkil eder. Âdeta kurgunun bilimsel bir yorumudur. Aynı zamanda yazıyı bitirdikten sonra Selim'in odasında duvarı yumruklayan Turgut Özben'i okurun daha iyi tanımasını sağlar. Turgut Özben de o zamana dek Sinagrit Baba’nın oltasına takıldığında pişmanlık duyacağı benlerdendir. Çünkü kaba kuvvetle, yumruk gücüyle arayışını gölgelemiştir. Fakat NE YAPMALI yazısı mayayı çalmış, onun kendini iyi tanımasının ve eleştirmesinin önünü açmıştır. Varoluş şokuna maruz kalan benlik sorgulamayı başlatmaktan kaçamayacak, kaçmayacaktır.

Selim Işık'ın hangi eylemden sonra otokritiğe gittiği şimdilik muammadır. Veya yaşamın kendini bir eylem dâhilinde kabul ettiği ve eylem ekseninde girdiği otokritikte kendine ölümü seçtiğini söylemek daha olasıdır. Öte yandan onun ölümü de bir eylemdir ve bu ölümün biçimi, en yakın arkadaşlarından birisi mahiyetindeki Turgut Özben'i kendi

122

kritiğini yapmaya sürükleyecektir. Turgut Özben, yazıyı okuyup bitirdiğinde, herkesin bir işle uğraştığı dünyada bir başına oradan oraya sürüklendiği sandığı Selim hakkında yanılgısını görürken kendisini de bir kez daha tanıyacak ve sorgulayacaktır:

"Canım Selim! Nasıl çırpınmışsın bir yere tutunmak için: Burhan'ların ortasında neler hissetmişsin! Onlara okuyamamışsındır bu yazıyı. Çizgili bir defterden koparılmış kâğıtlara yazılmış; sekiz sayfa. Neden dövmedim ben bu herifi? Elimden nasıl kaçırdım? Bir de adresini aldım üstelik. Ben aşağılık sahtekârın biriyim. Kendime bile sahtekârlık ediyorum; dolandırıyorum kendimi."(Tutunamayanlar, 99)

Süleyman Kargı, ona kendi açıklamalarının olduğu defteri verecektir. Acaba Süleyman Kargı, Selim’i ne derece tanımıştır? Ya da açıklamaları ne derece onu tanıtmaya kâfidir? Gerçi defterin giriş kısmında “Selim Işık yalnızlığa dayanamazdı. İlk bakışta, yalnızlığın ve çevreyle uyuşmazlığın, yaşantısında önemli bir yer tuttuğu kolayca ileri sürülebilirdi. Selim, bu yargıya da dayanamazdı. Bütün dünya, ona dargın olabilirdi; fakat bu, aceleyle varılmış bir sonuçtu. Kimse onun kadar çevresine yakınlık duyamazdı.” (Tutunamayanlar, 135) ifadeleriyle Selim’i ne kadar tanıdığını anlatmaya çalışır. Fakat bu ifadelerin hemen akabinde onun anlaşılamayacağını, bunun suçunu da işine gelmeyen belgeleri Selim gibilerden saklamakla tarihe yükler. Defterde anlatılardan ulaşılabilecek sonuç, Süleyman Kargı’nın da Selim’in bir oyun arkadaşı olduğudur. Turgut’la oyunlarında burjuva hayatına ironik bir yaklaşım sergileyen Selim, Kargı ile oyunlarında genel geçer tarih-edebiyat anlayışlarıyla dalga geçmiştir. Kargı da defterinde değişken Türkçenin dil gelişimine ironik bir yaklaşım sergilemiş, oyunu bozmamıştır. Selim’in başka arkadaşlarıyla uyumsuzluğu da yine defterde yer alır. “Selim Işık yalnızlığını Kelimelerle besledi. Kelimelerin anlamını bilmeden önce tanıdığı yalnızlığı Kelimelerin içinde yetiştirdi.” (Tutunamayanlar, 152) diyerek yalnızlığının bir başka yönüne işaret ettiği Selim, bu yüzden diğerleriyle çatışma içerisindedir:

“Bütün insanlar, ellerini uzatarak işaret parmaklarıyla suçladılar onu, kelimeleri yüzünden. Herkese ihanet etmişti. Burhan, Metin, annesi, Sabri, babası, Mimar Cemil ve daha birçok kimse vardı. Metin: “Ben keman çalarken ve Türkçe tango dinlerken benim adıma utanmaya ne hakkın var?” diye soruyordu. Burhan saldırıyordu: “Her gün benimle birlikte yaşadın, seni sevdiğime hiçbir zaman inanmadın.” Annesi ihmale uğradığını söylüyordu. Babası: “Bana hep isyan ettin; küçümsedin beni!” diye tepiniyordu. Bazı okumuş arkadaşları da, kültürsüzlüğüne bakmadan giriştiği işlerle acı acı gülerek alay

123

ediyorlardı. Sabri: “Ayağım kokuyor diye beni sevmedin,” diyordu.” (Tutunamayanlar, 152)

Turgut, bilmediği Selim’i tanımak adına onun arkadaşlarının peşine düştüğünde aslında Selim’i değil kendini tanıyacaktır. Bu tanıma onu Selim’le özdeşleştirecek, fiziki anlamda olmasa bile sosyal benliğinden intihar ederek delilliğin sınırlarındaki yeni ideal benliğinde kaybolacaktır. Öte yandan Tehlikeli Oyunlar’da Hikmet Benol, yaşadığı varlık şokunun nihayetinde fiziksel anlamda intiharı seçecektir. Bu son aslında mevcut benliğin içinde iken karşılaşılan ideal benliğin, kolay kolay uzlaştırılamaz olduğunu da gösterir.

Tehlikeli Oyunlar bir rüya ile başlar. Gerçi teknik olarak Atay’ın Tutunamayanlar’da da kullandığı tiyatro tekniğiyle yazılmış bir bölümdür romanın girişi; fakat sonradan öğrenilecektir ki Hikmet Benol o an rüya görmektedir. Hikmet’in rüyadaki sessiz cümleleri, daha en başından, herhangi bir ilgi ve yoruma gerek kalmayacak denli onda kendi varlığına ilişkin bir suçluluk olduğunun göstergesidir. Hikmet çocukluğunda bir müddet, ölmüş dayısının karısı Naciye teyzesinin evinde kalmıştır. Onun uyuduğu sanılan sırada diğer odada yapılmış bir konuşma sırasında Hikmet, ona yönelik nefret algılarıyla yüzleşmektedir. Tabi bu kısım bir rüya olduğu için aslında yüzleşmedir ve çocuk olan Hikmet’in o zamanki düşlerinden ziyade yetişkin Hikmet’in bilinçaltında yatan suçluluk duygularını temsil eder. “Ölmek istiyorum. Güzel kalmak için yapabileceğim tek hareket bu.” (Tehlikeli Oyunlar, 15) düşüncesi ise dikkatli bir okur için Hikmet Benol’un varacağı yeri gösterir.53

Varoluşsal izlekler taşıyan anlatılarda ayna ve rüya motifleri de varoluşun keşfi açısından bir araç olabilmektedir. Aynanın ontolojik olarak bireyin suçluluk hissi ile yüzleşmesindeki farklı işlevlerine daha sonra ayrı bir başlıkla değinilecektir. Ancak benliğin keşfindeki fiziksel ben ile yüzleşmede, ayna ve farklı bir uzamda yaşanan rüya önemli bir motiftir. Nitekim Tutunamayanlar’da da Atay bu motiften yararlanacak, özellikle Turgut Özben, Selim’in kendisine yazdığı mektup bağlamında ölüm izleğiyle rüya motifi aracılığıyla yüzleşecektir. Yazarın Tehlikeli Oyunlar’a rüya motifiyle başlaması bilinçli bir tavırdır. Çünkü rüya, kişinin bilinçaltının anlatıya dâhil edilmesinde