Stres, BaĢa Çıkma Yöntemleri ve Duygusal Zekâ Arasındaki ĠliĢki

Duygusal zeka ve stresle baĢa çıkma arasındaki iliĢki hakkında sınırlı sayıda araĢtırma bulunmaktadır. Bu araĢtırmalardan yönetici düzeyinde yapılanların sayısı yok denecek kadar azdır. Sınırlı sayıdaki bu araĢtırmaların bazılarında araĢtırmacılar (Örneğin Salovey ve Mayer, 1997) duygusal zekâ becerileri ile baĢa çıkma arasındaki iliĢki konusunda genel ifadeler kullanırken, diğerleri (Örneğin Ciarrochi, Chan, Caputi ve Robert, 2001; Gohm, Corser ve Dalsky, 2005; Oginska-Bulik, 2005) ise duygusal zekâyı ölçen skorların stres seviyelerini ölçen skorlar ile iliĢkisi üzerinde durmuĢlardır.

71

Ankara ili merkezinde özel dershanelerde görev yapan öğretmenlerin duygusal zekâ düzeyleriyle stresle baĢa çıkma tarzları arasındaki iliĢkiyi inceleyen araĢtırma bulgularına göre duygusal zekâ stresle baĢa çıkma yöntemleri üzerinde etkili olmaktadır. Duygusal zekâsı yüksek öğretmenlerin stresle baĢa çıkmada dıĢ yardım arama ve kabul-biliĢsel yeniden yapılanma tarzlarını kullanmada daha baĢarılıdırlar. Duygusal zeka değerleri orta ve yüksek seviyede olan erkek ve sözel branĢ öğretmenleri stresle baĢa çıkmada dine sığınma, dıĢ yardım arama ve kabul-biliĢsel yeniden yapılanmayı daha çok kullanmaktadırlar. ÇalıĢmanın sonuçlarında literatürden farklı olarak aktif planlama ile duygusal zekâ düzeyi arasında iliĢki bulunmamıĢtır (ġirin, 2007).

Ġstanbul ili Anadolu yakasındaki 10 Ġlköğretim okulunda görev 247 öğretmenin katıldığı duygusal zekâ düzeyleri ile stresle baĢa çıkma becerileri arasındaki iliĢkiye yönelik araĢtırmada duygusal zekâ genel düzeyi ile stresle baĢa çıkmanın aktif planlama ve kaçma soyutlama (biyokimyasal) alt ölçekleri arasında pozitif iliĢki bulunmaktadır. AraĢtırma alt boyutlar bakımından incelendiğinde; duygusal zekânın alt boyutu iyimserlik ile stresle baĢa çıkma alt boyutları aktif planlama, dıĢ yardım arama ve biliĢsel yeniden yapılanma arasında pozitif anlamlı bir iliĢki vardır. Duygulardan faydalanma ve dıĢ yardım arama alt ölçeği arasında negatif yönde bir iliĢki varken, kaçınma soyutlama (biyokimyasal) alt ölçeği arasında pozitif yöndedir. Duyguların ifadesi alt boyutunda ise stresle baĢa çıkma alt ölçekleri kaçma soyutlama (biyokimyasal) ve kaçma soyutlama (duygusal eylemsel) arasında pozitif iliĢki bulunmaktadır (Gürol, 2008). Göçet (2006) tarafından Sakarya Üniversitesi‟nde öğrenim gören 419 son sınıf öğrencisine yapılan bir çalıĢma da duygusal zeka ile stresle baĢa çıkma arasında iliĢki tespit edilmiĢtir. Bulgulara göre genel duygusal zekâ ile stresle baĢa çıkma alt boyutlarından dine sığınma, dıĢ yardım, aktif planlama ve KBK(kaçma-soyutlama(biyo-kimyasal)) arasında p<0.01, KBYY( kabul-biliĢsel yeniden yapılanma) ile p<0.05 düzeyinde anlamlı iliĢki bulunmaktadır. Bu iliĢki dine sığınma, dıĢ yardım, aktif planlama ve KBYY ile pozitif, KBK ile negatif yöndedir. KDE [kaçma- soyutlama(duygusal-eylemsel)] ile genel duygusal zeka arasında ise herhangi bir iliĢki bulunmamaktadır.

Güler (2008) Ankara‟da yüksek öğrenim gören, yaĢları 17 ile 26 arasında değiĢen toplam 271 birey üzerinde A tipi kiĢilik örüntüsünde biliĢsel ve duygusal zekânın stresle baĢa çıkma ve stres belirtileri ile iliĢkisi incelemiĢtir. AraĢtırma sonucu göre duygusal zekâ ise etkili baĢa çıkma yöntemleri ile olumlu yönde, A Tipi kiĢilik, etkisiz baĢa çıkma

72

yöntemleri ve stres belirtileri ile ters yönde iliĢkili bulunmuĢtur. Duygusal zekâsı yüksek bireylerin etkili baĢa çıkma yöntemlerini anlamlı biçimde daha fazla, etkisiz yöntemleri ise anlamlı biçimde daha az kullandıkları, stres belirtilerini anlamlı biçimde az bildirdikleri tespit edilmiĢtir. Selçuk Üniversitesinde öğretim gören 428 öğrenci üzerine yapılan araĢtırma sonuçlarına göre; üniversite öğrencilerinin duygusal zeka alt boyutları ile stresle basa çıkma stillerinden problem odaklı basa çıkma alt ölçeği arasında pozitif yönde anlamlı iliĢkiler saptanmıĢtır. KiĢisel beceriler alt boyutu ile stresle basa çıkma stillerinden sorunla uğraĢmaktan kaçınma alt ölçeği arasında negatif yönde anlamlı bir iliĢki gözlenirken, kiĢiler arası beceriler ve genel ruh durumu alt boyutları ile sosyal destek arama alt ölçeği arasında pozitif yönde anlamlı iliĢki gözlenmiĢtir (Deniz ve Yılmaz, 2005). Duygusal zekânın travmatik stres yaĢanmasını öngörmede kullanılabilirliğini araĢtıran bir çalıĢma bulgularına göre, duygusal zekâ puanları ile travma belirtilerinin yaĢanması arasında r= - 0.34 oranında ters yönde anlamlı korelasyon bulunmaktadır. Yüksek duygusal zekâ puanına sahip olan bireyin daha az travma belirtileri yaĢamaya eğilimli oldukları tespit edilmiĢtir (Hunt ve Evans, 2004, 796‟den akt, Güler, 2008).

Sağlık çalıĢanları üzerinde duygusal zekâ ve stres iliĢkisini araĢtıran bir çalıĢmanın bulgularına göre, duygusal zekâsı yüksek olan bireyler iĢyerlerinde daha az stres yaĢamaktadırlar. Duygusal zekâ (özdeğerlendirmeye dayalı test) puanları ile iĢyeri stres puanları arasında ters yönlü olarak r=-0.59 oranında; iĢyerine bağlılıkları arasında r=0.53 oranında korelasyon bulunmaktadır (Nikolaou ve Tsaousis, 2002, s. 336). HemĢireler üzerinde yapılan diğer bir araĢtırmanın bulguları da duygusal zekânın stresle ters yönlü iliĢkisini doğrulamaktadır. Bireyin duygularını ve ruh halini ayırt edebilmesi olan duygusal açıklık ve hislerini denetleyebilme eğilimi olan duygusal tamirin (emotional repair) yüksekliğinin, daha az stres yaĢanması ile iliĢkili olduğu gözlenmiĢtir. Ancak bireyin hisleri ve duygu durumunu gözleme ve bunun hakkında düĢünme eğilimi olan duygusal dikkatin (emotional attention) yüksekliği, daha fazla stresle iliĢkili bulunmuĢtur (Landa vd., 2007 9). Üniversite öğrencilerine (N=200) stresli görevler verilerek yapılan bir araĢtırmada, MSCEIT ile ölçülen duygusal zekâları ile stres belirtileri ile karĢılaĢtırılmaktadır. AraĢtırmada görevlerin yapılmasından önce, yüksek duygusal zekânın düĢük stres ve düĢük endiĢe ile iliĢkili olmadığı; görevlerin yapılmasından sonra yüksek duygusal zekânın beklenildiği gibi düĢük iĢ kaynaklı stresi öngöremediği ve iĢ stresörlerine karĢı koruyucu olmadığı gözlenmiĢtir. Sonuç olarak araĢtırmacılar çalıĢma koĢullarının takım çalıĢması gibi diğer insanlarla iliĢkilerin gerekli olduğu ortamlarda

73

farklı sonuçlara ulaĢılabileceğini bildirmektedirler (Matthewsvd., 2006, 105). Duygusal zekâ ve baĢa çıkma yöntemleri arasındaki iliĢkiyi inceleyen baĢka bir çalıĢmada, yetenek tabanlı ölçüme dayalı (MSCEIT) test puanlarının, zihinsel/kaçınma tipi baĢa çıkma ve sosyal destek ile anlamlı iliĢki göstermezken, problem odaklı baĢa çıkma ile sadece r=0.17 oranında iliĢkili olduğu görülmektedir. Özdeğerlendirmeye dayalı (SREIS) ölçüm puanlarının ise problem odaklı baĢa çıkma ile r=0.55, zihinsel/kaçınma tipi baĢa çıkma ile r=0.44, sosyal destek arama ile r=0.32 oranında iliĢkili olduğu görülmektedir (Goldenberg vd., 2006, s. 40).Yöneticilerin, iĢ adamlarının ve endüstri iĢçilerinin karĢılaĢtıkları çeĢitli durumlarda duygusal zeka düzeyleri ile algıladıkları stres arasındaki iliĢkiyi inceleyen bir araĢtırma da duygusal zekanın stresle r=0.32 negatif bir bağıntı bulunmuĢtur (Panda, 2008).Richards ve Pryce (2006) tarafından çalıĢanların duygusal zeka becerileriyle sağlık ve performansları arasındaki bağlantıyı inceleyen çalıĢmaya göre duygusal zeka; çalıĢanlarda sıkıntılı iĢ durumlarının üstesinden gelme kabiliyetini artırmaktadır. Ayrıca duygusal zeka becerileri geliĢtikçe iĢ devamsızlığı ve düĢük performansı azalttığı ifade edilmektedir.

Stres ile duygusal zeka arasındaki iliĢkiyi keĢfetmek içinyürütülen bir çalıĢma da yüksek duygusal zeka düzeyinin düĢük stres düzeyiyle bir iliĢkisi olduğu görülmüĢtür. Ġlaveten fazla kontrol ve yeterlik, duyguları sorunlarla daha iyi baĢa çıkmaya ve daha iyi refah seviyesine yönelim sağladığı gözlenmiĢtir (Gohm vd., 2005). Oginska-Bulik (2005) tarafından iĢ yeri stresi ile öğretmenler, gözetim memurları, fizikçiler, hemĢireler ve yöneticiler arasındaki sağlık kaynaklı stres ve duygusal zeka düzeyleri arasındaki iliĢki kapsamında yürütülen araĢtırma sonucuna göre, duyguları yönetme kabiliyetinin insani hizmet çalıĢanlarını özellikle depresyon belirtileri gibi olumsuz sağlık sorunları yaĢamalarını engellemekte ve tampon görevi görmekte; duygusal zekası seviyesi yüksek olan bireylerin düĢük olan bireylerden daha sağlıklı oldukları ve stresle daha iyi mücadele edebilmektedirler.