2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ve ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR
4.3. Okul Yöneticilerinin Stresle BaĢa Çıkma Yöntemlerine ĠliĢkin Bulgular ve
AraĢtırmanın üçüncü alt problemi okul yöneticilerinin stresle baĢa çıkma yöntemlerinin karakteristiğini belirlemek ve okul yöneticileri (a) cinsiyet, (b) mesleki kıdem ve (c) görev bazında gruplandırıldığında gruplar arasında stresle baĢa çıkma yöntemlerinde anlamlı bir farkın oluĢup oluĢmadığını incelemektir. Bu alt probleme yönelik, tanımlayıcı istatistikî bilgilerin dağılımı Tablo 27‟de verilmiĢtir.
Tablo 27. Okul Yöneticilerinin Stresle BaĢa Çıkmaya ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler
Stresle BaĢa Çıkma Yöntemleri Boyutlar n X SS
Etkili BaĢa Çıkma
Kendine Güvenli YaklaĢım 303 2.31b .47
Ġyimser YaklaĢım 303 2.10b .52
Sosyal Desteğe BaĢvurma 303 2.07b .50
Genel 303 2.18b .38
Etkisiz BaĢa Çıkma
Çaresiz YaklaĢım 303 .96b .46
Boyun Eğici YaklaĢım 303 .66b .51
Genel 303 .83b .44
103
Tablo 27 incelendiğinde, okul yöneticilerinin stresle baĢa çıkma yöntemlerinden etkili boyutuna ait genel ortalamasının 2.18 olduğu görülmektedir. Bu değer stresle etkili baĢa çıkma düzeyinin “epey uygun” düzeyinde olduğunu göstermektedir. Etkili düzeyinin alt boyutları bakımından incelendiğinde en yüksek düzeyin kendine güvenli yaklaĢım boyutu olduğu ve ortalama değerinin 2.31 olduğu görülmektedir. Bu değer “tamamen uygun” düzeyine denk gelmektedir. Etkili baĢa çıkmanın en düĢük düzeyi ise 2.07 ortalamayla sosyal desteğe baĢvurma alt boyutuna aittir. Bu boyut düzey olarak “epey uygun” düzeyine karĢılık gelmektedir. Okul yöneticilerinin etkili baĢa çıkma yöntemlerinden sosyal desteğe baĢvurma ortalama değerlerinin diğer alt boyutlara nazaran düĢük çıkması okul yöneticilerin az da olsa zirve izolasyonunu hissetmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Okul yöneticilerinin stresle baĢa çıkma yöntemlerinden etkisiz boyutuna ait genel ortalamasının 0.83 olduğu görülmektedir. Bu değer stresle etkisiz baĢa çıkma düzeyinin “biraz uygun” düzeyinde olduğunu göstermektedir. Etkisiz düzeyinin alt boyutları bakımından incelendiğinde en yüksek düzeyin çaresiz yaklaĢım boyutu olduğu ve ortalama değerinin 0.96 olduğu görülmektedir. Bu değer “biraz uygun” düzeyine denk gelmektedir. Etkili baĢa çıkmanın en düĢük düzeyi ise 0.66 ortalamayla boyun eğici yaklaĢım alt boyutuna aittir. Bu boyut düzey olarak “hiç uygun değil” düzeyine karĢılık gelmektedir. Standart sapma değerleri incelendiğinde etkili düzeyine ait genel standart sapmanın 0.38, etkisiz düzeyine ait genel standart sapmanın ise 0.44 olduğu görülmektedir. Etkili düzeyine ait standart sapmanın etkisiz düzeyine kıyasla daha düĢük olması etkili düzeyin daha homojen bir dağılım sergilediğini göstermektedir. Ortalamalar incelendiğinde okul yöneticilerin daha çok probleme yönelik, aktif baĢa çıkma tarzı kendine güvenli yaklaĢımı tercih ettikleri görülmektedir. Yani okul yönetcilerin daha çok amaç belirleme, sorumluluğu kabul etme, rolünü sorgulama, sorun üzerinde olumlu bakıĢ açısıyla durma, baĢarısızlık durumunu kendini geliĢtirme fırsatı olarak değerlendirme gibi stresle baĢ etme stratejilerini benimsemiĢ oldukları söylenebilir.
Bozkurt (2004) ilköğretim öğretmenlerine yaptığı çalıĢmada öğretmenlerin Madenoğlu (2010) eğitim örgütü yöneticilerine yaptığı çalıĢmada yöneticilerin stresle baĢa çıkmada daha çok aktif baĢa çıkma tarzı olan kendine güvenli yaklaĢımı tercih ettikleri belirlenmiĢlerdir. Akbağ‟ın (2000) üniversite öğrencileri ile yaptığı çalıĢmada ise öğrencilerin psikolojik sıkıntılarla baĢa çıkmada etkili baĢa çıkma yöntemlerini kullandıkları ve en çok sosyal destek alt boyutunu tercih ettikleri tespit edilmiĢtir. Ancak
104
Çakır (2006) polisler üzerine gerçekleĢtiği çalıĢmada, polislerin sorunlarla baĢaçıkmada duygu odaklı etkisiz baĢçıkma tarzı olan çaresiz yaklaĢımı tercih ettikleri tespit edilmiĢtir. Çakır‟ın (2006) yaptığı çalıĢmada polislerin çaresiz yaklaĢımı tercih etmelerinin sebebi, polislik mesleği gereği, hiyerarĢik yapının sağlamlığı ve sıkı disiplinin psikolojik bulanıma ve strese neden olduğu söylenebilir. Ayrıca poliste iĢ yükünün fazlalığı, mesai saatinin düzensizliği ve özellikle gece görevlerinin yoğun olması beraberinde uykusuzluk, yetersiz beslenme, ailesine yeterli zaman ayıramama gibi durumlarının polislerin dirençlerini kırdığı düĢünülebilir.
4.3.1. Cinsiyet Faktörü
Bu üçüncü alt problem ile bağlantılı birinci alt problem baĢlığı altında okul yöneticileri cinsiyetlerine göre gruplandırılıp stresle baĢa çıkma davranıĢları bakımından gruplar arasında anlamlı bir farkın oluĢup oluĢmadığı incelenmektedir. Bu alt probleme iliĢkin karĢılaĢtırmalar Tablo 28‟de verilmektedir.
Tablo 28. Okul Yöneticilerinin Stresle BaĢa Çıkma Yöntemlerinin Cinsiyete Göre KarĢılaĢtırılması
Stresle BaĢa Çıkma
Yöntemleri Boyutlar Cinsiyet n X SS t p
Etkili BaĢa Çıkma
Kendine Güvenli YaklaĢım Kadın 82 2.29 .44 .066 .80 Erkek 221 2.31 .48
Ġyimser YaklaĢım Kadın 82 2.16 .52 .836 .36 Erkek 221 2.08 .52
Sosyal Desteğe BaĢvurma Kadın 82 2.14 .47 .903 .34 Erkek 221 2.06 .51
Genel Kadın 82 2.21 .31 .31 .58 Erkek 221 2.18 .40
Etkisiz BaĢa Çıkma
Çaresiz YaklaĢım Kadın 82 .88 .42 1.61 .21 Erkek 221 .98 .47
Boyun Eğici YaklaĢım Kadın 82 .61 .40 .50 .48 Erkek 221 .67 .54
Genel Kadın 82 .77 .34 1.26 .26 Erkek 221 .85 .46
* p<0.05, ** p<0.01 bÖlçek değeri, 0=Hiç Uygun Değil, 3=Tamamen Uygun
Tablo 28 incelendiğinde, etkili baĢa çıkma yöntemlerinin cinsiyete göre anlamlı derecede farklılık göstermediği görülmektedir [t(301)=0.31; p>0.05]. Ortalama değerler incelendiğinde de değerlerin birbirine oldukça yakın olduğu görülmektedir. Benzer durum etkili baĢa çıkmanın alt boyutları için de geçerlidir. Yani kendine güvenli yaklaĢım, iyimser yaklaĢım ve sosyal desteğe baĢvurma boyutları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Etkisiz baĢa çıkma yöntemlerinin cinsiyete göre anlamlı derecede
105
farklılık göstermediği görülmektedir [t(301)=1.26; p>0.05]. Ortalama değerler incelendiğinde de değerlerin birbirine oldukça yakın olduğu görülmektedir. Benzer durum etkisiz baĢa çıkmanın alt boyutları için de geçerlidir. Yani çaresiz yaklaĢım ve boyun eğici yaklaĢım boyutları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.Tablo 28 genel olarak incelendiğinde cinsiyete göre stresle baĢa çıkma yöntemleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Fakat aralarındaki farklar küçükte olsa etkili baĢa çıkmada kadınların ortalama değerleri, etkisiz baĢa çıkmada erkeklerin ortalama değerleri daha yüksek olduğu söylenebilir.
Ergenlerin stresle baĢa çıkma tarzları ile cinsiyet ve cinsiyet rolleri arasındaki iliĢkinin incelendiği bir çalıĢmada Aydın(2003)‟da kadınların kendine güvenli yaklaĢım, iyimser yaklaĢım ve sosyal destek arama yaklaĢımını erkeklere göre daha fazla kullandıklarını ifade etmektedir. Uçman (1990), Palancı ve Özbay (2000), Purkable (2003) ve Hall (2007) stresle baĢa çıkma tarzları üzerine yaptıkları çalıĢmalarda, kadın ve erkek arasında anlamlı farklılık bulamamıĢlardır. Akbağ (2000), Bruce ve Vanessa (1998) ise stresle baĢa çıkma da cinsiyetin anlamlı bir farklılık yaratmadığını ancak, kadınların erkeklere göre baĢa çıkma da duygu odaklı yöntemleri daha fazla kullandıklarını belirtmiĢlerdir. Eğitim örgüt yöneticilerin örgütsel stres kaynakları ve stresle baĢa çıkma yöntemlerinin incelendiği baĢka bir çalıĢmada Madenoğlu (2010) erkeklerin kendine güvenli yaklaĢım ve iyimser yaklaĢımı kadınlara göre daha fazla kullandıkları, sosyal destek aramayı ise kadınlara göre daha az kullandıkları belirlenmiĢtir. ġahin ve Durak (1995)‟deki çalıĢmalarında, kızların daha çok sosyal destek alma, duygulara odaklanma gibi baĢa çıkma stratejilerini kullandıklarını bulmuĢlardır. Erseven‟in (1993) çalıĢmasında, erkeklerin stresle etkili baĢa çıkma yöntemleri açısından kadınlara göre daha baĢarılı oldukları saptanmıĢtır.
4.3.2. Kıdem Faktörü
Bu baĢlıkta üçüncü alt problem ile bağlantılı ikinci alt problem kapsamında okul yöneticilerin mesleki kıdeme göre gruplandırıldığında stresle baĢa çıkma davranıĢları bakımından gruplar arasında anlamlı bir farkın oluĢup oluĢmadığı incelenmektedir. Bu alt probleme iliĢkin karĢılaĢtırmalar Tablo 29‟da verilmektedir.
106
Tablo 29. Okul Yöneticilerinin Stresle BaĢa Çıkma Yöntemlerinin Mesleki Kıdeme Göre KarĢılaĢtırılması
Stresle BaĢa Çıkma Yöntemleri Kıdem n X SS F p Etkili Stresle BaĢa Çıkma
1-5 yıl 80 2.08 .39
1.76 .16
6-10 yıl 59 2.10 .37
11-15 yıl 71 2.22 .40
16 yıl ve üstü 93 2.23 .37
Etkisiz Stresle BaĢa Çıkma
1-5 yıl 80 .87 .40 .55 .65 6-10 yıl 59 .86 .39 11-15 yıl 71 .82 .47 16 yıl ve üstü 93 .79 .46 * p<0.05, ** p<0.01
bÖlçek değeri, 0=Hiç Uygun Değil, 3=Tamamen Uygun
Tablo 29‟da görüldüğü gibi etkili baĢa çıkma tarzlarının mesleki kıdemle iliĢkisi incelendiğinde okul yöneticilerinin etkili baĢa çıkma skorlarının mesleki kıdeme göre anlamlı bir farklılık göstermediği söylenebilir [F(4,299)=1.76; p>0.05]. Etkili baĢa çıkmaya ait ortalama değerler incelendiğinde en yüksek ortalama değer 2.23 olup 16 yıl ve üstü meslek kıdemine sahip okul yöneticilerine ait; en düĢük ortalama değer ise 2.08 olup 1-5 yıl arası meslek kıdemine sahip okul yöneticilerine aittir.
Etkisiz baĢa çıkma yönteminin mesleki kıdemle iliĢkisi incelendiğinde okul yöneticilerinin etkisiz baĢa çıkma skorlarının mesleki kıdeme göre anlamlı bir farklılık göstermediği söylenebilir [F(4,299)=0.55; p>0.05]. Etkisiz baĢa çıkmaya ait ortalama değerler incelendiğinde en yüksek ortalama değer 1-5 yıl arası meslek kıdemine sahip okul yöneticilerine aittir[X=0.87]. En düĢük ortalama değer ise 16 yıl ve üstü meslek
kıdemine sahip okul yöneticilere aittir[X=0.79]. Bu bulgulara dayanarak okul yöneticileri
kariyerlerinin ilk yıllarında amirleri ve çalıĢanları tarafından izlendikleri veya baskı altında tutuldukları hissine sahip oldukları düĢünülebilir.
Tekin‟in (2009) “İlköğretim okul müdürlerinin stresle başa çıkma stratejilerinin bazı
değişkenler açısından incelenmesi” adlı çalıĢmasından elde edilen bulgular, mevcut
araĢtırma bulgularında olduğu gibi okul yöneticileri kıdemleri arttıkça etkili baĢa çıkma yöntemlerini ve özellikle kendine güvenli yaklaĢımı daha çok tercih ederlerken stresle etkisiz baĢa çıkma yöntemlerini daha az tercih ettikleri belirlenmiĢtir. YaĢın ilerlemesi ve deneyim kazanılması okul yöneticilerini daha gerçekçi yapmaktadır. Hizmet verdikleri kiĢilerin takdiri ve kurumsal kaynaklar ile ilgili beklentileri azalmakta, dikkatlerini ve ilgi
107
alanlarını baĢka yönlere yöneltmektedir. Bu durum stresi azaltmakta ve etkili baĢa çıkma yöntemlerını ön plana çıkarmaktadır (IĢıkhan, 2004, 81).
4.3.3. Görev Faktörü
Bu baĢlık altında okul yöneticileri göreve göre gruplandırıldığında stresle baĢa çıkma davranıĢları bakımından grupların arasında anlamlı bir farkın oluĢup oluĢmadığı incelenmektedir. Bu üçüncü alt problemin ile bağlantılı üçüncü alt probleme iliĢkin karĢılaĢtırmalar Tablo 30‟da verilmektedir.
Tablo 30 incelendiğinde etkili baĢa çıkma tarzlarının göreve göre anlamlı derecede farklılık göstermediği görülmektedir [t(301)=0.25; p>0.05]. Ortalama değerler incelendiğinde de değerlerin birbirine oldukça yakın olduğu görülmektedir. Benzer durum etkili baĢa çıkmanın alt boyutları için de geçerlidir. Yani kendine güvenli yaklaĢım, iyimser yaklaĢım ve sosyal desteğe baĢvurma boyutları göreve göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
Tablo 30. Okul Yöneticilerinin Stresle BaĢa Çıkmanın Göreve Göre KarĢılaĢtırılması
Stresle BaĢa Çıkma Yöntemleri
Boyutlar Görev n X SS t p
Etkili BaĢa Çıkma
Kendine Güvenli YaklaĢım Müdür 121 2.33 .47 .48 .49 Müdür Yrd 182 2.29 .47 Ġyimser YaklaĢım Müdür 121 2.11 .51 .096 .76 Müdür Yrd 182 2.09 .53 Sosyal Desteğe BaĢvurma Müdür 121 2.06 .51 .004 .95 Müdür Yrd 182 2.06 .50 Genel Müdür 121 2.20 .38 .25 .62 Müdür Yrd 182 2.17 .38
Etkisiz BaĢa Çıkma
Çaresiz YaklaĢım Müdür 121 .91 .44 2.39 .12 Müdür Yrd 182 1.00 .47 Boyun Eğici YaklaĢım Müdür 121 .56 .51 7.15** .008 Müdür Yrd 182 .74 .50 Genel Müdür 121 .76 .42 5.19* .024 Müdür Yrd 182 .90 .44 * p<0.05, ** p<0.01
bÖlçek değeri, 0=Hiç Uygun Değil, 3=Tamamen Uygun
Etkisiz baĢa çıkma tarzlarının göreve göre anlamlı derecede farklılık gösterdiği söylenebilir
[t(301)=5.19; p<0.05]. Ortalama değerler incelendiğinde, müdür yardımcılarının etkisiz baĢa
çıkma skorlarının müdürlere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Etkisiz baĢa çıkmanın alt boyutları incelendiğinde boyun eğici yaklaĢım boyutunun göreve göre anlamlı farklılık gösterdiği görülmektedir [t(301)=7.15; p<0.01]. Ortalama değerler incelendiğinde,
108
müdür yardımcılarının boyun eğici yaklaĢım boyutuna ait skorlarının müdürlere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Çaresiz yaklaĢım boyutu ise göreve göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir [t(299)=2.39; p>0.05]. Bulgulardan hareketle müdür yardımcıları ve müdürler stresle baĢa çıkma tarzlarından etkili stresle baĢa çıkma yöntemini daha çok tercih ettikleri söylenebilir. Etkisiz baĢa çıkma tarzlarının ise müdür yardımcıları tarafından daha çok kullanıldığı söylenebilir. Okulların merkezi örgüt yapısına sahip olması müdürlerin tek adam olduğu ve nihai kararların müdürler tarafından verildiği bir ortam yaratır. Bu ortamın müdür yardımcılarını son kararları tasvip etmeseler de çaresiz bir Ģekilde kabul ettikleri bir duruma soktuğu söylenebilir.
4.4. Liderlik Stilleri ile Duygusal Zekâ Yeterlikleri Arasındaki ĠliĢkiye Dair