Çalışmada, yazılı anlatımlarındaki metinlerarası ilişkiler incelenen Gazi Üniversitesi Vakfı Özel Fen Lisesi 9. sınıf öğrencilerinin bu aşamaya gelene kadar ve hâlihazırda gördükleri programlar 2006
İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı, 2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı ve 2018 Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi Öğretim Programı’dır. Bu programların içeriği metinlerarası
ilişki biçimleri açısından tarandığında konuyla ilgili birtakım kazanımlara yer verildiği görülmektedir:
2006 İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda
Yazma
2. Planlı Yazma
11. Dipnot, kaynakça, özet, içindekiler vb. kısımları uygun şekilde düzenler (MEB, 2006: 33).
2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda
T5.3.4.5. Yazılı kaynaklar veya çoklu medya kaynaklarından görüşlerini destekleyecek gerekçeler ve kanıtlar toplar, bunları görüşünü desteklemek için kullanır.
T6.3.4.5. Yazılı kaynaklar veya çoklu medya kaynaklarından görüşlerini destekleyecek gerekçeler ve kanıtlar toplar, bunları görüşünü desteklemek için kullanır.
T6.3.5. İçeriğe uygun atasözleri, deyimler, özdeyişler kullanır.
T6.3.12. Metin yazımında özgünlük, yalınlık, duruluk, açıklık ve akıcılık özelliklerini kullanır. T7.2.10. Çoklu medya kaynaklarından edindiği bilgilerin güvenilirliğini sorgular.
T7.3.4. Bilgilendirici metinler yazar.
T7.3.4.5. Yazılı kaynaklar veya çoklu medya kaynaklarından görüşlerini destekleyecek gerekçeler ve kanıtlar toplar, bunları doğrudan alıntı veya atıf yaparak kullanır.
T7.3.4.6. Görüşlerini destekleyen gerekçe/kanıtlar yanında, karşıt gerekçe/kanıtları da belirler ve bunlara atıfta bulunur.
T7.3.5. İçeriğe uygun atasözleri, deyimler ve özdeyişler kullanır.
T7.3.10. Metin yazımında özgünlük, yalınlık, duruluk, açıklık ve akıcılık özelliklerini kullanır. T8.3.4.5. Yazılı kaynaklar veya çoklu medya kaynaklarından görüşlerini destekleyecek gerekçeler ve kanıtlar toplar, bunları doğrudan alıntı veya atıf yaparak kullanır.
T8.3.4.6. Görüşlerini destekleyen gerekçe/kanıtlar yanında, karşıt gerekçe/kanıtları da belirler ve bunlara atıfta bulunur.
T8.3.5. İçeriğe uygun atasözleri, deyimler, özdeyişler kullanır.
T8.3.11. Metin yazımında özgünlük, yalınlık, duruluk, açıklık ve akıcılık özelliklerini kullanır (MEB, 2015).
91
2018 Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi Öğretim Programı’nda
Yazma
B.3. Yazma konusuyla ilgili hazırlık yapar.
c. Araştırma, kaynaklara ulaşma, Genel Ağ’ı doğru ve etkin kullanma, not alma ve özetleme teknikleri üzerinde durulur.
ç. Kaynak kullanma ve alıntı yapmanın hukuki ve etik boyutları belirtilir. B.5. Metin türüne özgü yapı özelliklerine uygun yazar.
c. Araştırmaya ve ispatlamaya dayalı metinlerde kaynak ve dipnot gösterme şekline karar vermesi sağlanır.
B. 11. Ürettiği ve paylaştığı metinlerin sorumluluğunu üstlenir.
Üretilen ve paylaşılan metinlerin hukuki, ahlaki ve mesleki sorumluluğunun bilincinde hareket edilmesi gerektiği vurgulanır… (MEB, 2018: 26-27) kazanımlarına yer verildiği, bu kazanımların yazılı anlatımlarda bilhassa alıntıların nasıl kullanılacağına dikkat çektiği görülmektedir. Bununla birlikte çalışmaya katılan 59 öğrenciden 11’inin yazıları yoğun bir şekilde “aşırma” içerdiğinden değerlendirilmeye alınmamış yine incelenen yazılarda tespit edilen metinlerarası biçimlerin yanında “aşırma”nın sık sık tercih edildiği belirlenmiştir. Bu durum, çalışma grubundaki öğrencilere yönelik olarak hazırlanmış programların konuyla ilgili kazanımlar içermesine rağmen, programların uygulanmasında bu noktalara yeterince özen gösterilmediğini akla getirmektedir.
Türkçe Dersi Öğretim Programında (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) metinlerarasılık bir kazanım olarak değerlendirilmiş ve 4. sınıftan 8. sınıfa kadar birçok kazanımla bu ilişkinin öğrencilere kazandırılması hedeflenmiştir. Örneğin “Metinler arasında karşılaştırma yapar” kazanımı bunlardan biridir. Burada öğrencilerden “T6’da metinlerin; tema, konu, olay örgüsü ve karakterler açısından karşılaştırılması, T7’de bakış açısı ve mesajların karşılaştırılması, T8’de aynı metnin çeviri, farklı baskı vb. özellikleri itibarıyla karşılaştırılmasının” sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca “Metni yorumlar.” “Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.” “Yazılarını zenginleştirmek için atasözleri, deyimler ve özdeyişler kullanır.” gibi kazanımlar da metinleraraslık ilişkisini destekleyici kazanımlardandır. Programın 16. sayfasında “Okuma Kültürü” temasında alt tema olarak “metinlerarasılık” adlı bir konu vardır. Yeni programlarla birlikte öğretmen kılavuz kitaplarının kademeli olarak kaldırılması dikkate alındığında, programda yer alan bu kazanımların sağlanması noktasında öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Çalışmadan elde edilen veriler, bu durumun önemini ortaya koymaktadır.
Emine Kitiş (2017, 2999) ders kitapları hazırlanırken metinlerarası ve eleştirel okuma yapmaya olanak sağlayacak metinlerin tercih edilmesinin üst düzey bir okur yetiştirmeye destek olacağını ve bu konuda yayınevlerinin ve editörlerin daha titiz davranması gerektiğini ifade etmektedir. Ayrıca öğrencilerin metinlerarası okuma yapabilmeleri ve bu konuda kendilerini geliştirebilmelerinde bir diğer önemli görevin ise ders kitaplarının uygulayıcısı ve öğrencilerin rehberi konumundaki öğretmenlere görev düştüğünü söylemektedir. Bu bakımdan ders kitaplarında metinlerarasılık konusuna gereken ilgi gösterilmese dahi öğretmenler, öğrencileri için seçecekleri uygun metinlerle metinlerarasılık ve kullanım biçimleri üzerinde durmalıdır.
Öğretmenler metni işlerken konu ile ilgili metinde geçen şahsiyetlere, onların sözlerine, deyim, atasözü ve özlü sözlere; daha önce anlatılmış anlatılara dikkat çekmeli ve metinde niçin bunlara yer verildiğini, bu yazıların metnin anlatımına ve anlamına nasıl katkı sağladığını öğrencilere kavratarak onların anlatım zenginliğinin ve eleştirel düşünme yeteneğinin gelişmesine yardımcı olmalıdır.
92
KAYNAKLAR
Aktulum, Kubilây (2007). Metinlerarası İlişkiler. İstanbul: Öteki.
Aktulum, Kubilây (2011). Metinlerarasılık//Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru. Ayata Şenöz, C. (2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
Göçer, A. (2012). Türkçe Öğretmen Adaylarının Yetizleme Çalışmalarıyla Oluşturdukları Metinlerin Metinlerarasılık: Dilsel Metinlerin Kullanımı Açısından İncelenmesi. International Online
Journal of Educational Sciences, 4(1), 184-195.
Gökalp-Alpaslan, G. (2006). “Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirine Genel Bir Bakış”. 1. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırma Enstitüsü.
Gündüz, O. ve Şimşek, T. (2011). Uygulamalı Yazma Eğitimi El Kitabı. Ankara: Grafiker.
Kitiş, E. (2017). Türkçe Ders Kitaplarında Metinlerarası Okumaya Yönelik Bir İnceleme. İdil, 6(39),
2999-3009.
MEB. (2015). Türkçe Dersi Öğretim Programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi. MEB. (2006). İlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8 Sınıf) Öğretim Programı.Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
MEB. (2018). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi Öğretim Programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
MEB. (2018). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
Ögeyik, M. (2008). Metinlerarasılık ve yazın eğitimi. Ankara: Anı.
Yavuz, K., Yetiş, K. ve Birinci, N. (2007). Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri. İstanbul: Beşir.