EVLİLİK AŞAMALAR

İran Türklerinin örf adetlerinde düğün gelenekleri şunlardır.

Görücü Gitme:Yörede çok sık kullanılan “Anasına bah gızını al, kenarı bah bezini al’’

atasözünden anlaşılabileceği gibi oğlan annesi için kız adayı belirlenmesinde kız annesinin rolü etkilidir.Bazen de oğlan annesi “ Oğul seven kucakta, ana seven bucaktaolur ’’diyerek gelin seçimini oğlunun seçimine bırakmaktadır . Görücü gitme, kız evine habersiz gitme şeklinde de olabilir ama çoğu zaman artık bu uygulama kız evine telefonla aranarak, müsait bir zaman isteyerek uygun zamanda kız evine görücü gidilir. İlk geldiklerinde oğlan evi genellikle adlarını söylemez. Çünkü “Hele, bir kızın evine gideyim, aileyi ve kızı beğenirsem kendi kimliğimi açıklarım” diye düşünür.

Oğlan evinin ilk ziyaretinde kız şayet görücülere çıkmayabilir, görücüler kızı ikinci gelişlerinde görebilir. Belli bir bahane bulunarak kalkılır. Eski zamanlarda gelen görücüler ayakkabılarının çiftlendiğini görselerdi itiraz ederlerdi: “Niye başmaglarımızı cütdeyibsiz. Biz yene de geleceyig. (Niye ayakkabılarımızı çiflediniz biz yine geleceğiz) ” Bu sözden kızı beğendikleri anlaşılırdı eğer beğenmeseler bir şey demeden giderlerdi.

Oğlan evine gelindiğinde büyükler arasında asıl konuşma ve tartışmalar başlar. Kızın boyu edebi güzelliği, ve “ Gız 14 gecelik aya benzir, yanakları Zunuz alması kimin, Maşallah polat kimin ’’ ya da ‘’doşab(pekmez) almağa gettih, murabba(reçel)çıhdı’’denilerek methedilir. Kız beğenilmemişse “Gara

gura bir gız’’denilerek başka kız aranmaya çıkılır

Kız beğenilmişse oğlan evi kendi aralarında bir kez daha kız evine gitmeyi kararlaştırırlar. “

Oğlan evi alıncaya kız evi ölünceye yalvarır’’ diyerek bazen görücüler üç ya da on kez bile

gelebilirler.

Kızın ailesinin davranışları olumluysa oğlan tarafı düşüncelerini açar. Kız tarafı düşünmek için zaman ister. Bu zaman içinde kız evi de oğlan eviyle ilgili bazı bilgilere sahip olur. Oğlan evi yaklaşık bir hafta sonra kız evine telefon ederek, kızın ailesinin oğlanı görmeleri için izin isterler.

Oğlanın Kız Evine İlk Gelişi: Oğlan kız evine ilk kez gittiğinde, genelde üç kişi olarak annesi,

kız kardeşi ya da aile büyüğü bir bayanla gider. Bu görüşmede oğlanın babası gitmez ama kızın babası mutlaka vardır. Oğlan kızın evine kızın ailesiyle tanışmak için ilk gelişinde çiçekçilerin özel olarak hazırladığı “hastigarlık gülü” denilen rengarenk doğal çiçeklerden oluşan sadece bir buket çiçek getirir. Tanışma merasimine gidilirken oğlan hem buket çiçek hem de tatlı ya da çikolata getirirse kız evi bundan hoşlanmaz ve giderken çiçek ve çikolata damat adayına geri verilir, çünkü oğlan tarafı çevreye “Kız evine tatlı götürdüm “der ise bu kız evinin evliliğe onay verdiği anlamına gelmektedir. Kız, oğlan ve aileler hepsi birlikte bir yerde otururlar. Kız tarafı oğlanın işini ya da başka bir özelliğini beğenmediyse bunu hareketleriyle belli eder. Bunu anlayan oğlan tarafı oturma sürecini fazla uzatmayarak kalkar.Kızın babası da oğlanı beğenirse, kızla oğlanın kapısı açık olan yan odada yaklaşık yarım saat ya da bir saat konuşmasına izin verir. Konuşup kendi şartlarını bildiren kızla oğlan odadan çıkarlar.

161

Eskiden oğlan ailesiyle kız evine ilk gittiğinde kızı beğenseydi kızın çay getirdiği siniye herkes kendi gücüne göre bir altın küpe ya, çeyrek altın ya da bütün altını tepsiye bırakırdı. 1980’eler kadar devam eden bu adet günümüzde ekonomik şartlardan dolayı yapılmamaktadır.

Hen Alma: Kızın ailesinin davranışları olumluysa damat tarafının erkek aile fertleri, resmi

evlilik teklifi için ailenin yakınlarından ve hatırı sayılan birkaç kişi kız istemeye giderler. Kız tarafı gelenleri karşılayıp içeri alır. Hal ve hatır sorulduktan sonra oğlan evinden yaşlı birisi biraz sohbetten sonra tatlı bir girişle kızlarına talip olduklarını bildirir ve kızı isterler. Kız evinin büyükleri “Allah

gısmet eylese olar inşaallah ”gibi sözlerle cevap verirler.

Kız tarafı düşünmek için zaman ister. Bazen kız tarafı Meslehet dedikleri bir toplantı yaparlar. Kızın verileceği ama aile ya da yakın çevreden isteyeni varsa belirtilmesi gerektiği açıklanır. Meslehet adı verilen toplantıda ayrı bir isteyeni çıkarsa o da değerlendirilmeye tabi tutulur. Hangisinin şartları iyiyse ona verilir.

Söz Kesimi/ Danışıg (Danışma) /Gend Sındırma/ Çadıra Bişme

Kız tarafından hen denilerek onay alındıktan sonra oğlan evi belirlenen bir gece kız tarafına gider. Bu gece kız taraflar arasında anlaşma sağlanırsa dört merasimden oluşur. Bu merasimler;

Danışıg, Gend sındırma (Sert kelle şekerin kırılması), Kıza yüzük takma,Çadıra biçmedir.

a. Danışık (Gelin İçin Verilecek Mehriye ve Başlık Miktarını Tespit Etmek):

Eğer, oğlan evi araştırma sonucu beğenilmişse ve başlık miktarı belirlenen “Danışıg” için genelde perşembe akşamları ya da Hz. Muhammed’in, Hz. Ali’nin doğum günleri gibi uğurlu kabul edilen günlerin gecesi kız evinde toplanılır. Oğlan evi, kız evine danışığa giderken güllerden oluşan çiçek sepeti, gelin danışığı için özel hazırlanıp kurdele bağlanarak çeşitli tüllerle süslenmiş koni şeklinde sert kıtlama şekeri (Kelle gend), şeker bohçası (kelle gend bohçası), kıtlama şekeri, kurdele ile süslenmiş çekici, Gulabiye (badem ezmesi kurabiyesi), geline elması olmayan sade bir yüzük, baş örtüsü, açık renkli çadıra ve bir kutu çay götürür.

Oğlan evinden ve kız evinden ağsaggal (erkek) ve ağbirçek (bayan) denilen yaşlılar, amca, dayı yengeler gibi akrabalar ya da yakın dostlar davet edilir. Bu törene yirmi beş, otuz kişi katılır. Bu meclise hem kadınlar, hem de erkekler katılır ama ayrı odalarda birbirleriyle tanışır konuşurlar. Biraz sohbetten sonra erkek tarafından herkes tarafından saygı duyulan yaşlı bir erkek esas konuyu açar. Bu gece oğlan hakkında bir konu görüşülmez fakat kızın mehriyesi ve isteniyorsa başlık miktarının tespiti konuşulur. Kız tarafı istediği mehriye(kebin), başlık miktarını ve şartlarını bir kağıda yazar. İki taraftan büyükler kabul ettiklerini belirterek imzalarlar. Mehriye miktarında anlaşma sağlanmazsa oğlan evi kız evinden birbirlerine hoştbahtlık dileyip getirdiklerini de geriye götürerek ayrılırlar.

Mehriye: Günümüzde de mehriye miktarını belirlemekte kızın ailesi ve oturulan çevre etkilidir.

Marand ve çevresinde mehriye miktarı bölgenin ekonomisine göre değişmektedir. Gapılıg Köyü gibi geçimini hayvancılıktan sağlayan köylerde 100 koyun kızın mehriye miktarı olarak belirlenmektedir. Ekonomi tarıma dayalıysa Yalgızağaç Köyü ve Yamçı Kasabası’nda olduğu gibi kızın mehriyesine damat tarafının gücüne göre iki hektar veya daha fazla yer yazdırılmaktadır. Bu miktar çoğu zaman bir servet denecek seviyeye ulaşmaktadır.Marand merkezde 15. 08. 2017 tarihinde yapılan nikah merasiminde, kız tarafı iki ton gül kurusunu mehriye miktarı olarak yazılmasını istemiş ama mollanın kabul etmemesi üzerine; İki kg zaferan, 114 cumhuriyet altını ve 14 imam adına 14 dal kırmızı gül olarak nikah defterine yazılmıştır.Eskiden yaygın olarak Isparta gülü gibi güzel kokulu gül olan Goli

Muhammedi de denilen Gızıl gül kurusunun kilosu belirtilerek mehriye olarak kullanılıyordu.

Günümüzde ise çok az rastlanılan bir durumdur. İran İslam Cumhuriyeti mehriye miktarının 110 cumhuriyet olması gerektiğini desteklemektedir ama seçim yine de kişinin kendisine aittir. Mehriye miktarı evlenme cüzdanına yazılmaktadır ve kadı istediği zaman kocasından talep edebilir.

162

Başlık: Gelinin ailesine cihaziye de denilen kızın çeyizini daha rahat alması için ödenen

miktardır. Başlık geçmişte çok yaygınken Marand merkezde görülmemekle birlikte günümüzde bazı civar köylerinde hala devam etmektedir. Günümüzde 2017yılında Marand’ın Barı Köyü’nde 5 000 000 tümen (yaklaşık 1500 Dolar) başlık kız ailesine verilmektedir. Genellikle, evlenecek çağa gelmiş oğlu ve kızı olan bir aile, başka bir oğlu ve kızı olan aileyi bularak bir bakıma değiş tokuş yaparak başlık parası ödemezdi.

b. Gend Sındırma Merasimi: Danışıkta kebin ve isteniyorsa başlık miktarında anlaşan taraflar

gend sındırma merasimine başlar. Oğlan tarafının danışığa gelirken getirdiği koni şeklindeki kalıp kıtlama şekeri “kellegend’’ oğlan tarafından Seyyid denilen Hz. Muhammed soyundan geldiğine inanılan saygın yaşlı birisinin önüne açılan bir beyaz bohçanın üstüne konulur. Şeker konisini eline alarak: “Hacı Ali Ağa’nın gızınıAllah’ın emriynen, peygamberin şeriatiynen, Kelbe Mehemmed’in

oğluna izdivaç eylirig. Allah mübareh eylesin (Hacı Ali Ağa’nın kızını Allah’ın emri peygamberin şeriatiyle Kerbela’ya gidip gelmiş olan Kelbe Ali Ağa’nın oğluyla izdivaç yapıyoruz. Allahmübareketsin) ’’ ya da

“Gadir Allah’ın adıynan,sinede Hak feryadıynan,düz yollarda imdanıynan,aydın seher

bizimdir,İnşaallah ki seherimiz aydın olsun,Her günümüz toy bayram olsun,Allah mübareh eylesin”denilerek koni şeklinde olan sert kelle gend denilen şeker, iki adetse baş kısımları birbirine

vurulureğer tek şeker konisiyse çekiçle vurularak kırılır. Oğlan evinden atak birisi şeker konisinin baş kısmını kıranın elinden kapar. Gelinin annesinden “ enam’’ denilen bahşiş ister. Gelinin annesi bu merasim için hazırlıklıdır enam isteyene gömlek veya para verir. “Gend Sındırma merasimi (ŞekerKırma) ’’ erkeklerin bölümünde yapılır.

Kırılan bu “kellegend’’ denilen sert şekerin parçalarını “Agd Merasimi’’ denilen nikah töreninde gelin damadın başına örtü koyup ovarlar. Diğer kalan şeker parçaları çayın yanında kullanılmak üzere gelin evine giderken çeyizinde götürür.

c. Söz Kesme (Baht Yüzüğü) Söz Yüzüğünün Takılması: Gend sındırma merasiminden sonra

gelinin sol yüzük parmağına kayınvalide ya da bir aile büyüğü bayan taşı ve alyans olmayan yüzük takar. Danışığa gelirken getirilen pahalı bir eşarp gelinin başına bağlanır. Yüzük takıldıktan sonra “Namzed oldu (Nişanlandı) ’’denir.

Yüzük takıldıktan sonra gelin misafirlere iki renkli şirin çay götürür. Yoğun bir kıvama sahip olan şurup altta çayda üstte olur. Birbirine karışmaz. Çay bardağının içine kaşık koyulur. Gelin bu çayları sinide kayınpederden başlayarak misafirlere ikram eder. Kayınpeder ve misafirler gelinin sinisine altın ya da para koyarak geline enam verirler.

d. Çadıra Biçme: Oğlan evinin gelirken getirdiği çiçekli açık renkli ve yaklaşık 4 buçuk 5 metre

olan çadıra kumaşını kızın başında tutarak ölçerler ve çadırayı dikilmek üzere makasla keserler. Çadırayı kayınvalide veya görümce kesmeden önce: “ Geyçikesmir (Makas kesmiyor) ’’diyerek enam ister. Gelinin annesi kumaş para gibi hediye verir ve gelinin çadırası kesilir. Gelin bu Baht çadırası denilen örtüyü çadırayı örtmek üzere saklar. Geline çadıra örtmek, damadın ailesinin gelini aileye kabul ettiklerini sembolize etmesi ve resmi nişan anlamına gelir.