87 Say›l› Say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendika Hakk›n›n Korunmas› Sözleflmesi, 9 Temmuz 1948 y›l›nda kabul edilmifl ve 4 Temmuz 1950 y›l›nda yürürlü¤e girmifltir.
87 Say›l› Sözleflme ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nden sonra sendika hak ve öz-gürlü¤ünü sözleflme kapsam›nda ele alan ilk ve en önemli belgedir (Tosun, 2011, s.77). 87 Say›l› ILO Sözleflmesi, sendika hakk›n›n devletten ve kamu erkini kulla-nanlardan gelebilecek engelleme, yasaklama veya müdahalelere karfl› korumay›
amaçlamaktad›r. Türkiye, mevzuat›yla uyum içinde olmayan bu sözleflmeyi kabul edilmesinden 45 y›l sonra 25 fiubat 1993 tarihinde onaylay›p yay›mlam›flt›r
Sendikal özgürlükleri güvence alt›na alan ve sendikal özgürlüklerin uluslarara-s› çerçevesini belirleyen 87 Say›l› Sözleflme, çal›flanlara hiçbir ayr›m gözetmeksizin ve önceden izin almadan istedikleri örgütleri kurmak ve bunlara üye olmak hak-k›n› tan›maktad›r. Sendika özgürlü¤üne ve sendika hakhak-k›n›n korunmas›na iliflkin temel ilkeler Sözleflmenin I. ve II. Bölümleri içinde yer almaktad›r. Sözleflmenin 2.
maddesine göre “Çal›flanlar ve iflverenler, herhangi bir ay›r›m yap›lmaks›z›n ön-ceden izin almadan istedikleri kurulufllar› kurmak ve yaln›z bu kurulufllar›n tü-züklerine uymak kofluluyla bunlara üye olmak hakk›na sahiptirler.” Bu maddede ön plana ç›kan iki önemli husus vard›r. Birincisi sendika kurma ve sendikalara üye olma hakk› tüm çal›flanlara ve iflverenlere tan›narak, sözleflmenin uygulama ala-n›nda iflçi, memur, sözleflmeli personel gibi uluslararas› mevzuatlarda de¤iflik bi-çimlerde tan›mlanan ba¤›ml› çal›flanlar aç›s›ndan bir ay›r›m ve s›n›rland›rma yap›l-mam›flt›r. Di¤er önemli husus ise çal›flanlar aras›nda sendika kurma ve sendikaya üye olma hakk› bak›m›ndan herhangi bir özel ya da kamusal iflverene ba¤l› çal›fl-ma, siyasal görüfl, soy, uyruk, cinsiyet vb. yönlerden hiçbir ayr›m yap›lamamas›d›r (Gülmez, 2005a, ss.145-146; Tosun, 2011, s.3).
87 Say›l› Sözleflme’nin 3. Maddesine göre:
1. “Çal›flanlar›n ve iflverenlerin örgütleri, tüzük ve iç yönetmeliklerini düzenle-mek, temsilcilerini serbestçe seçmek yönetim ve etkinliklerini düzenlemek ve ifl programlar›n› belirlemek hakk›na sahiptirler.”
35
2. Ünite - Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi
Filadelfiya Bildirgesi’ne göre
“Düflünce ve dernek kurma özgürlü¤ü sürekli ilerlemenin kaç›n›lmaz bir flart›d›r.”
87 Say›l› Say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendika Hakk›n›n Korunmas›
Sözleflmesi, ‹nsan Haklar›
Evrensel Bildirgesinden sonra sendika hak ve özgürlü¤ünü sözleflme kapsam›nda ele alan ilk ve en önemli belgedir
S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
2. “Kamu makamlar›, bu hakk› s›n›rlayacak veya bu hakk›n yasaya uygun fle-kilde kullan›lmas›na engel olacak nitelikte her türlü müdahaleden sak›n-mal›d›rlar.”
87 Say›l› Sözleflme bir taraftan iflçi ve iflveren örgütlerinin serbest olarak kurul-mas›n› öngörürken, di¤er taraftan statülerini, yönetsel tüzüklerini, çal›flmalar›n› dü-zenlemek ve temsilcilerini seçmek haklar›n› da düzenlemifltir. Kamu makamlar›
sendika hakk›n› s›n›rlayacak ve bu hakk›n yasalara uyarak kullan›lmas›na engel olacak nitelikte her türlü müdahaleden kaç›nacaklard›r. Yönetsel yoldan kapatma ve faaliyetten al›koyma kabul edilmemifltir. Üst kurulufllar kurma ve uluslararas›
kurulufllara kat›lma da serbest b›rak›lm›flt›r. Sözleflmeyi onaylayan her devlet söz-leflme hükümlerini bütün çal›flanlara uygulayacakt›r. Ancak Sözsöz-leflmede öngörülen güvencelerin silahl› kuvvetler ve polisler hakk›nda ne ölçüde uygulanaca¤› ulusal mevzuatla belirlenecektir.
87 Say›l› Sözleflme’nin 11. maddesi “Hakk›nda bu sözleflmenin yürürlükte bu-lundu¤u Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün her üyesi, çal›flanlar›n ve iflverenlerin ör-gütlenme hakk›n› serbestçe kullanmas›n› sa¤lamak amac›yla gerekli ve bütün ön-lemleri almakla yükümlüdür” diyerek ulusal mevzuat›n bu sözleflmede öngörülen güvenceleri zedelememesini ya da zedeleyecek biçimde uygulanmamas›n› öngör-mektedir (Talas, 1979, s.55).
87 Say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendika Hakk›n›n Korunmas› Sözleflmesi’nin onaylanma-s›na iliflkin Kanunu ve Sözleflmenin tam metnini http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KA-NUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc076/kanuntbmmc076/kanuntbmmc07603847.pdf adre-sinden inceleyiniz.
Türkiye’de ILO Sözleflmeleri TBMM taraf›ndan kabul edilir. Cumhurbaflkan› taraf›ndan da onaylanarak Resmî Gazete’de yay›mlan›r ve yürürlü¤e girer.
Bireysel ve kolektif sendika özgürlü¤ü nedir?
98 Say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› ‹lkelerinin Uygulanmas›na ‹liflkin Sözleflme
1 Temmuz 1949 tarihli 98 Say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› Sözleflmesi, ILO Anayasas›’n›n Önsöz’ünde ve Filadelfiya Bildirgesi’nde aç›kça tan›nan sendika özgürlü¤ü ve toplu pazarl›k ilkelerinin uluslararas› çerçevesinin belirlenmesi yolun-daki giriflimlerin ikincisini oluflturur. 87 Say›l› Sözleflmenin eksikliklerini tamamla-may› amaçlayan 98 Say›l› Sözleflme sendika hakk›n›n kullan›m›n› iflveren ve iflveren örgütlerinden gelebilecek engelleme, yasaklama ve kar›flmalara karfl› korumay›
amaçlamaktad›r. Böylece 87 ve 98 Say›l› Sözleflmeler birlikte sendika özgürlü¤ünün devlete ve iflverenlere karfl› korunmas›n› güvence alt›na almaktad›r (Çelik, 2011, kesk.org.tr). Türkiye 98 Say›l› ILO Sözleflmesi’ni 1951 y›l›nda onaylam›flt›r.
98 Say›l› Sözleflme iki konuda düzenleme yapm›flt›r. ‹lk olarak, çal›flanlar ve çal›flt›ranlar aras›ndaki iliflkilerde örgütlenme hakk›n›n ola¤an kullan›m›n›
güvence alt›na almay› ve özellikle de çal›flanlara tan›nan sendika özgürlü¤ünü iflverenlere ve örgütlerine karfl› korumay› amaçlayan kurallara yer vermifltir.
‹kinci konu olarak da çal›flma iliflkilerinin en önemli yönlerinden birini olufl-turan gönüllü toplu pazarl›k süreçlerinin gelifltirilmesini ve toplu pazarl›k ta-raflar›n›n özerkli¤i ilkesini düzenlemifltir.
36 Sendikac›l›k
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
98 Say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk›
98 Say›l› Sözleflme, çal›flanlar›n istihdam alan›nda sendika özgürlü¤üne zarar verme amac› tafl›yan tüm ayr›mc› eylemlere karfl› eksiksiz bir korumadan yararlan-malar› gerekti¤i ilkesine yer vermifltir. Madde 1/2’ye göre, “Bu koruma özellikle;
a. Bir çal›flan›n istihdam›n›, bir örgüte üye olmamas› ya da bir sendikadan ayr›lmas› kofluluna ba¤l› tutmay›;
b. Bir çal›flan›n sendika üyeli¤i gerekçesiyle veya çal›flma saatleri d›fl›nda ya da iflverenin oluruyla çal›flma süresi içinde sendikal etkinliklere kat›lmas›n-dan dolay› iflten ç›kar›lmas›n› veya baflka biçimde zarar görmesini amaçla-yan eylemler konusunda uygulanmal›d›r.” (Mahiro¤ullar›, 2011, s.18) 98 Say›l› Sözleflme, çal›flan ve çal›flt›ran örgütlerinin kurulufl, iflleyifl ve yönetim-lerinde, ister do¤rudan do¤ruya isterse görevlileri ya da üyeleri arac›l›¤›yla olsun, birbirleri hakk›nda tüm müdahale eylemlerine karfl› da eksiksiz bir korumadan ya-rarlanmalar› gerekti¤i ilkesine yer vermifl ve koruma kapsam›na girecek müdahale eylemlerinden baz›lar›n› örnek olarak göstermifltir (Gülmez, 1990, ss.14-15). Mad-de 2/2’ye göre: “Özellikle iflçi sendikalar›n›, iflverenlerin ya da iflveren sendikala-r›n›n egemenli¤i alt›nda kurulmas›n› sa¤lamaya ya da iflçi sendikalar›na iflveren-lerin veya iflveren sendikalar›n›n denetimine almak üzere mali ya da baflka yollar-la desteklemeyi öngören eylemler bu maddenin anyollar-lam› bak›m›ndan kar›flma eyle-mi oluflturur.”
Böylece Sözleflme çal›flan ve iflveren örgütlerinin ister do¤rudan ister üyeleri ya da temsilcileri arac›l›¤›yla birbirlerinin iflleyifl ve yönetimlerine müdahalede bulun-malar›n› engellemifltir. Çal›flanlar›n özgür iradeleriyle kulland›klar› örgütlenme hakk›na sayg› gösterilmesini sa¤lamak için sözleflme iki unsuru vurgulam›flt›r: Bir iflverenin ya da iflveren örgütünün egemen oldu¤u çal›flan örgütleri kurulmas›n›
tahrik etmek amac› güden önlemler ve mali yahut baflka yollarla çal›flan örgütleri-ni destekleme amac› güden önlemler. Gerçekten bu iki unsur sendikan›n ba¤›m-s›z kalmas› ve çal›flanlar›n hak ve menfaatlerini iflverene karfl› savunabilmesi için sendikan›n korunmas› gereken eylemlerdir (Tosun, 2011, s.80).
Örgütlenme hakk›na her iki yönüyle sayg› gösterilmesini sa¤lamak için, gerek-ti¤inde ulusal koflullara uygun örgüt ya da kurulufllar oluflturulmas›n› zorunlu tu-tan 98 Say›l› Sözleflme (m.3), ikinci temel konu olarak toplu pazarl›¤›n gelifltirilme-sini düzenlemifl ve bu konuda devlete sorumluluk yüklemifltir. Sözleflme’nin 4.
maddesine göre, “‹stihdam (çal›flma) koflullar›n› gönüllü toplu sözleflmeler yoluy-la düzenlemek amac›yyoluy-la, bir yandan iflverenler ve iflveren örgütleri ve öte yandan çal›flan örgütleri aras›nda bu yolun en genifl biçimde gelifltirilmesini ve kullan›l-mas›n› özendirmek ve gerçeklefltirmek için, gerekti¤inde, ulusal koflullara uygun önlemler al›nmal›d›r.” Üye devletler gerekli önlemleri al›rken toplu sözleflme
ba-¤›tlama özerkli¤ine zarar vermemeli, toplu pazarl›¤› kolaylaflt›rmal› ve özendirme-lidir. Gönüllü toplu pazarl›k hakk›n› s›n›rland›r›c› ya da yasal kullan›m›n› engelle-yici bir uygulamadan kaç›nmal›d›rlar.
98 Say›l› Sözleflme, kapsam›yla ilgili olarak 87 Say›l› Sözleflmedeki istisna koflu-lunu yenilemifl, öngördü¤ü güvencelerin hangi ölçüde silahl› kuvvetlere ya da po-lise uygulanaca¤›n›n belirlenmesini ulusal mevzuata b›rakm›flt›r (m. 5). Ancak 87 Say›l› Sözleflmeden ayr›larak devlet yönetiminde görevli devlet memurlar›n›n du-rumunu konu edinmedi¤i ve hiçbir biçimde onlar›n haklar›na ya da statülerine za-rar verdi¤i biçiminde yorumlanamayaca¤› kural›na da yer vermifltir (m.6) (Gülmez, 1990, s.15; Tosun, 2011, s.81; Talas, 1979, s.59).
37
2. Ünite - Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi
98 Say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› ‹lkelerinin Uygulanmas›na ‹liflkin Sözlefl-me’nin tam metnine www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/.../sozlesmeler.htm adresinden ulaflabilirsiniz.
151 Say›l› Kamu Yönetiminde Örgütlenme Hakk›n›n Korunmas› ve Çal›flma Koflullar›n›n Belirlenmesi Usulleri Sözleflmesi
151 Say›l› Kamu Yönetiminde Örgütlenme Hakk›n›n Korunmas› ve Çal›flma Ko-flullar›n›n Belirlenmesi Usulleri Sözleflmesi 1978 tarihinde kabul edilmifl ve 1981 ta-rihinde yürürlü¤e girmifltir. Üye devletlerin siyasi, sosyal ve ekonomik sistemleri-nin çeflitlili¤i ve uygulamadaki farkl›l›klar› göz önüne alarak özel ve kamu kesim-lerinde istihdam aras›nda ayr›l›klar bulunmas›, 98 Say›l› Sözleflmenin kamu görev-lilerine uygulan›p uygulanmayaca¤› konusunda yorum güçlükleriyle karfl›lafl›lmas›
ve kamu görevlilerinin genifl bir bölümünün 98 Say›l› Sözleflmenin uygulama ala-n› d›fl›nda tutulmas› gerekçeleriyle kabul edilmifltir. Türkiye taraf›ndan 1993 y›l›n-da onaylanan 151 Say›l› Sözleflme, kamu görevlilerine ve kamu görevlilerinin ör-gütlerine sa¤lanacak güvenceleri, istihdam koflullar›n›n belirlenmesi yöntemlerini ve uyuflmazl›klar›n çözümünü içermektedir.
Sözleflmenin ilk üç maddeyi içeren Birinci Bölümü’nde uygulamalar ve tan›m-lara yer verilmifltir. Sözleflme’nin 1. maddesinin 1. f›kras› “Bu sözleflme di¤er ulus-lararas› çal›flma sözleflmelerinde bu kesime uygulanacak daha elveriflli kurallar bulunmad›¤› durumlarda kamu makamlar›nca çal›flt›r›lan herkese uygulan›r”
fleklindedir. Böylece sözleflme “kamu görevlisi yarar›na olan sözleflmelerin önce-likle uygulanmas› ilkesi”ne aç›kça yer vererek 151 Say›l› Sözleflmenin ancak baflka sözleflmelerde, örne¤in 87 ve 98 Say›l› Sözleflmelerde kamu görevlilerine uygula-nabilecek daha elveriflli kurallar bulunmad›¤› zaman uygulanabilece¤ini öngör-mektedir (Gülmez, 1992, s.182).
Sözleflmenin kifli yönünden uygulama alan› ilke olarak kamu yetkililerince ça-l›flt›r›lan tüm kiflilere uygulanmas›d›r. Bununla birlikte, 1. maddenin 2. f›kras›na gö-re “Bu Sözleflme’ce öngörülen güvencelerin, ifllevlerinin normal olarak izlenecek politikalar›n formülasyonuna ya da yönetim görevlerine iliflkin oldu¤u düflünülen üst düzey görevlilerine ya da sorumluluklar›n›n son derece gizli bir niteli¤i bulu-nan görevlilere uygulanma ölçüsü, ulusal mevzuatca belirlenecektir.” 3. f›krada
“Bu Sözleflme’ce öngörülen güvencelerin silahl› kuvvetler ve polise uygulanma öl-çüsü ulusal mevzuatça belirlenecektir.” denilerek 151 Say›l› Sözleflmeden 87 ve 98 Say›l› Sözleflmelerde oldu¤u gibi polis ve silahl› kuvvetlerin ne ölçüde yararlana-ca¤› ulusal mevzuata b›rakm›flt›r.
151 Say›l› Sözleflme’nin “Örgütlenme Hakk›n›n Korunmas›” bafll›kl› ‹kinci Bö-lümü’nde, 98 Say›l› Sözleflmede yer alan kurallara benzer biçimde, kamu görevli-lerini ve oluflturduklar› örgütleri iflveren konumundaki kamu yetkililerine yani devlete karfl› korumufltur. 4. maddeye göre “Kamu görevlilerinin, çal›flma (istih-dam) konusunda sendika özgürlü¤üne zarar verme e¤iliminde olan tüm ayr›mc›
eylemlere karfl› tam bir korumadan yararlanmalar› gerekir.” Ayr›ca bu koruma bir kamu görevlisinin çal›flt›r›lmas›n›n bir kamu örgütüne kat›lma ya da kat›lmama ko-fluluna ba¤lanmas›na ve bir kamu görevlisinin bir kamu örgütüne üyeli¤i veya böyle bir örgütün normal faaliyetine kat›lmas›ndan dolay› iflten ç›kar›lmas› ya da zarar görmesine karfl› da uygulanacakt›r. Sözleflme kamu görevlilerinin örgütlerini de sendika özgürlü¤ünü zedeleyen eylemlere karfl› koruma alt›na alarak, 5.
mad-38 Sendikac›l›k
151 Say›l› Kamu Yönetiminde Örgütlenme Hakk›n›n Korunmas› ve Çal›flma Koflullar›n›n Belirlenmesi Usulleri Sözleflmesi kamu görevlilerine ve kamu görevlilerinin örgütlerine sa¤lanacak güvenceleri, istihdam koflullar›n›n belirlenmesi yöntemlerini ve uyuflmazl›klar›n çözümünü içermektedir.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
dede kamu görevlileri örgütlerinin kamu makamlar› karfl›s›nda tam ba¤›ms›z olma-s› gerekti¤ini vurgulam›flt›r (Gülmez, 2002, s.183; Tosun, 2011, s.83).
Sözleflme’nin Üçüncü Bölümü’nde “Kamu Görevlileri Örgütlerine Sa¤lanacak Kolayl›klar” düzenlenmifltir. 6. maddeye göre temsilcilere çal›flma saatleri içinde oldu¤u kadar çal›flma saatleri d›fl›nda da ifllevlerini h›zl› ve etkili olarak yerine ge-tirmelerine olanak verecek biçimde kolayl›klar sa¤lanacakt›r. Ancak 151 say›l› söz-leflme bu kolayl›klar›n yönetimin ya da ilgili hizmetin etkili iflleyiflini engellememe-si gerekti¤ine de yer vermifltir (Gülmez, 2002, s.183).
151 Say›l› Sözleflme’nin “Çal›flma Koflullar›n›n Belirlenmesi Yöntemleri” bafll›kl›
Dördüncü Bölümü, ilgili kamu yetkilileri ile kamu görevlileri örgütleri aras›nda ça-l›flma koflullar›n›n görüflülmesine olanak veren yöntemlerin en genifl biçimde gelifl-tirilmesi ve kullan›lmas›n› özendirmek için gerekti¤inde ulusal koflullara uygun ön-lemler al›nmas›n› öngörmüfltür (Gülmez, 2002, s.18). Kamu çal›flanlar›n›n istihdam koflullar›n›n belirlenmesinde sözleflmede iki usül düzenlenmifltir. Bunlar toplu pa-zarl›k ve kamu görevlilerinin istihdam koflullar›n›n belirlenmesine kat›lmas›d›r. 151 Say›l› Sözleflme’nin 7. maddesinde “çal›flma koflullar›n›n belirlenmesi yöntemleri”
düzenlenirken kamu görevlilerinin temsilcilerinin (yetkili sendikalar›n temsilcileri-nin) etkili bir kat›l›m› öngörülmüfl ve bu yöntemlerin “en genifl biçimde gelifltirilme-si ve kullan›lmas›n›n teflvik” edilmegelifltirilme-si üzerinde durulmufltur (Kutal, 2002, s.8).
151 Say›l› Sözleflme’nin “Uyuflmazl›klar›n Çözümü” bafll›kl› Beflinci Bölümü ça-l›flma koflullar›n›n belirlenmesi konusunda ç›kan uyuflmazl›klar›n çözümünde bar›fl-ç›l yöntemlere yer vermifltir. Sözleflme çal›flma koflullar›n›n belirlenmesiyle ilgili ola-rak kamu görevlileriyle idare aras›nda ortaya ç›kacak uyuflmazl›klar›n ulusal koflul-lara uygun okoflul-larak görüflmeler veya arabuluculuk, uzlaflt›rma veya tahkim gibi taraf-s›z mekanizmalar yoluyla çözümlenmesini önermifltir (md.8). (Tuncay, 2007, s.175).
151 Say›l› Sözleflme’nin en önemli düzenlemelerinden biri “Kiflisel ve Siyasal Haklar” bafll›kl› Alt›nc› Bölümde yer almaktad›r. Sözleflmenin 9. maddesinde “Ka-mu görevlileri di¤er çal›flanlar gibi yaln›zca görevlerinin niteli¤inden kaynakla-nan yükümlülüklerine ba¤l› olarak örgütlenme özgürlü¤ünün normal olarak uy-gulanmas› için gerekli kiflisel ve siyasi haklardan yararlanacakt›r. Ancak, salt sta-tülerine ve yerine getirdikleri ifllevlerin niteli¤ine ba¤l› olan yükümlülükler sakl›-d›r” denmifltir. Böylece sendikal haklar›n kullan›m›yla kiflisel ve siyasi özgürlükler aras›ndaki yaflamsal ba¤lant› sözleflmede kural olarak yer bulmufltur (Gülmez, 2002, s.184).
151 Say›l› Kamu Yönetiminde Örgütlenme Hakk›n›n Korunmas› ve Çal›flma Koflullar›n›n Belirlenmesi Usulleri Sözleflmesi’nin tam metnine www.ilo.org/public/turkish/region/eur-pro/ankara/.../sozlesmeler.htm adresinden ulaflabilirsiniz.