Dünya çap›nda faaliyet gösteren ve ulusal üst sendikal örgütleri üye olarak kabul eden uluslararas› sendikal örgütler Uluslararas› Sendika Konfederasyonu ve Dün-ya Sendikalar Federasyonu’dur.
Dünya çap›nda faaliyet gösteren uluslararas› sendikal örgütlerin bir bölümü ise iflkolu düzeyinde kurulan sendikalar› bünyesine almaktad›r. ‹flkolu sendikalar›n›
kapsayan uluslararas› sendikal örgütler, Global Sendika Federasyonlar› (GUF) ve Sendika Enternasyonelleri (TUI)’dir. Bu örgütlerin amac›, ayn› iflkolunda faaliyet gösteren sendikalar›n ortak ç›karlar›n›, özellikle ekonomik ç›karlar›n› dünya çap›n-da koruyup gelifltirmektir.
Ulusal üst sendikal örgütleri kapsayan ve dünya çap›nda faaliyet gösteren ulus-lararas› sendikal örgütlerle, iflkolu sendikalar›n› kapsayan ve dünya çap›nda faali-yet gösteren uluslararas› sendikal örgütler aras›nda çeflitli iliflkiler mevcuttur. Glo-bal Sendika Federasyonlar› ile Uluslararas› Sendika Konfederasyonu aras›nda orga-nik olmayan yak›n bir iliflki varken; Sendika Enternasyonelleri ile Dünya Sendika-lar Federasyonu aras›nda do¤rudan ve organik bir iliflki bulunmaktad›r (Windmul-ler, Pursey ve Baker, 2007, ss.72-80).
125
5. Ünite - Sendikal Örgütlenme Modelleri
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
M A K A L E M A K A L E
Uluslararas› Sendika Konfederasyonu (ITUC)
Genel Merkezi Brüksel’de olan ITUC, 2012 y›l› itibar›yla 151 ülkeden yaklafl›k 175 milyon üyeye sahip 305 ulusal üst sendikal örgütü bünyesinde toplayan bir ulus-lararas› sendikal örgüttür. Küreselleflme nedeniyle gelecekte sendikal hareketin karfl›laflaca¤› giderek karmafl›klaflan ve artan sorunlar karfl›s›nda 1-3 Kas›m 2006 ta-rihleri aras›nda Viyana’da gerçeklefltirilen Dünya Kongresi’nde ICFTU, WCL ile bir-leflerek ITUC’u kurmufltur. Bu nedenle ITUC, yeni kurulan bir uluslararas› örgüt ol-makla birlikte kurucu üyeleri köklü bir geçmifle sahiptir.
Küreselleflme, beraberinde kazanandan çok kay-bedeni getirmekte ve milyonlarca çal›flan üzerinde olumsuz etkilerde bulunmaktad›r. ICFTU, WCL ve hiç-bir uluslararas› örgüte üye olmayan ba¤›ms›z sendika-lar ITUC çat›s› alt›nda birleflerek iflverenler, hükümet-ler, uluslararas› finans ve ticaret kurulufllar› üzerinde daha güçlü bir bask› oluflturmay› ve küreselleflmeye karfl› etkili bir hareket bafllatmay› hedeflemektedir.
ITUC, farkl› ideolojilere sahip üyelerden olufltu¤u için insan haklar›, sendikal haklar, dünya bar›fl›, sosyal adalet, ulusal ve uluslararas› düzeyde adil gelir da¤›l›-m› gibi genel birtak›m amaçlara sahiptir.
ITUC’un temsil ve örgütlenme olmak üzere iki te-mel faaliyeti bulunmaktad›r. ITUC, uluslararas› plat-formda çeflitli kampanyalar düzenleyerek, raporlar yay›mlayarak veya bas›n aç›kla-malar›nda bulunarak iflçilerin sesini duyurmaya çal›flmaktad›r. Bunun yan› s›ra sen-dikalar›n güçsüz oldu¤u özellikle geliflmekte olan ülkelerde sendika yetkililerini e¤iterek örgütlenme seviyesini artt›rmaya çal›flmaktad›r. ITUC, prensip olarak her ülkeden bir üst örgütü üye olarak kabul etmekle birlikte ideolojik ve politik olarak
126 Sendikac›l›k
Ulusal Üst Sendikal Örgütlerden Oluflan Uluslararas› Sendikal
Örgütler
‹flkolu Sendikalar›ndan Oluflan Uluslararas›
Sendikal Örgütler
Uluslararas› Sendika Konfederasyonu
(ITUC)
Global Sendika Federasyonlar›
(GUF)
Dünya Sendikalar Konfederasyonu
(WFTU)
Sendika Enternasyonelleri
(TUI) fiekil 5.2
Uluslararas› Sendikal Örgütlenme Modelleri
‹flçileri uluslararas› platformda temsil etmek iflçiler aras›nda uluslararas› düzeyde dayan›flma ve iflbirli¤ini sa¤lamak amac›yla, uluslararas› sendikal örgütler faaliyet göstermektedir. Uluslararas› sendikal örgütler faaliyet alanlar›na göre, dünya çap›nda ve bölgesel düzeyde faaliyet gösteren uluslararas› sendikal örgütler olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r.
ITUC, dünya çap›nda faaliyet gösteren ve ulusal sendika merkezlerini kapsayan en güçlü uluslararas› sendikal örgüttür.
Resim 5.1 Uluslararas› Sendika Konfederasyonu (ITUC) Yanda amblemi bulunan ITUC, 2006 y›l›nda Uluslararas›
Hür ‹flçi Sendikalar›
Konfederasyonu (ICFTU) ile Dünya ‹fl Konfederasyonu’nu n (WCL) birleflmesi ile kurulmufltur.
sendikal parçalanm›fll›¤›n oldu¤u ülkelerden birden fazla üst örgütü de üye olarak kabul edebilmektedir (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.75) Nitekim Türki-ye’den iflçi sendikalar› konfederasyonlar›ndan TÜRK-‹fi, D‹SK, HAK-‹fi; memur sen-dikalar› konfederasyonlar›ndan ise KESK ITUC’a üye bulunmaktad›r. ITUC faaliyet-lerin koordinasyonunu kolaylaflt›rmak ve bölgesel sorunlarla daha yak›ndan ilgilen-mek amac›yla bölgesel düzeyde örgütler oluflturmufltur. Hâlen ITUC’a ba¤l› dört bölgesel örgüt faaliyet göstermektedir. Bunlar; Afrika Bölgesel Örgütü (ITUC-Afri-ca), Amerikan Bölgesel Örgütü (TUCA), Asya Pasifik Bölgesel Örgütü (ITUC-AP) ve Pan Avrupa Bölgesel Örgütü (PERC)’dür. Pan Avrupa Bölgesel Örgütü’nü ITUC ve Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) birlikte oluflturmufllard›r.
ITUC’un yap›s› ve faaliyetleri ile ilgili ayr›nt›l› bilgi için http://www.ituc-csi.org adresine bakabilirsiniz.
ITUC’un temel organlar› en az dört y›lda bir toplanan Genel Kongre ile Genel Konsey’dir. Genel Kongre’de ITUC’un temel politikalar› belirlenmektedir. 78 üye-den oluflan Genel Konsey ise y›lda en az bir kez toplanmaktad›r. Genel Konsey’de kad›nlar için 6 sandalye, gençler içinse 2 sandalye ayr›lmaktad›r. Genel Konsey, ITUC’un faaliyetlerini yönetmekte ve Kongre’nin ald›¤› karar ve tavsiyeleri uygula-maya koymaktad›r. Kongre taraf›ndan seçilen genel sekreter ise ITUC’un
sözcülü-¤ü yapmakta ve ITUC’un günlük faaliyetlerinden sorumlu olan Genel Sekreterli¤i yönetmektedir (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.76).
ITUC’un Global Sendika Federasyonlar› (GUF) ile organik olmayan yak›n bir iliflkisi bulunmaktad›r. GUF’lar ulusal sendikalar› üye olarak kabul eden ve dünya çap›nda faaliyet gösteren sektörel sendikal örgütlerdir. GUF’lar ba¤›ms›z örgütler-dir. Bir baflka deyiflle GUF’lar ITUC’a ba¤l› olmad›¤› gibi GUF’lar aras›nda da bir ba¤›ml›l›k iliflkisi mevcut de¤ildir. Ancak GUF’lar kimi zaman birlikte veya ITUC ile beraber hareket edebilmektedir. ITUC ile GUF’lar aras›ndaki iliflkileri, resmî dü-zenlemeler de¤il; ç›kar ortaklar› biçimlendirmektedir. ITUC ile GUF’lar aras›ndaki iliflkinin temelinde, uluslararas› sendikac›l›¤›n bu iki farkl› kanad›nda ayn› üyelerin yer almas› yatmaktad›r. Bu üyeler, ITUC’ta ulusal üst örgütleri vas›tas›yla, GUF’lar-da ise iflkollar›na göre ulusal sendikalar› vas›tas›yla yer almaktad›r (Erdo¤du, 2006, s.219). Örne¤in TÜRK-‹fi ITUC’un üyesiyken; TÜRK-‹fi’e ba¤l› Petrol-‹fl Sendikas›
Uluslararas› Kimya, Enerji, Maden ve Genel ‹flçiler Sendikalar› Federasyonuna (ICEM), Tek G›da-‹fl Sendikas› Uluslararas› G›da, Tar›m, Otel, Restaurant, Tütün ‹fl-çileri Federasyonu’na (IUF), Liman-‹fl Sendikas› Uluslararas› Nakliye ‹fl‹fl-çileri Fede-rasyonu’na (ITF) üye bulunmaktad›r.
2010 y›l› itibar›yla 11 tane GUF faaliyet göstermektedir. Bunlar; E¤itim Enter-nasyonelleri (EI), ‹nflaat ve A¤aç ‹flçileri EnterEnter-nasyonelleri (BWI), Sanat ve E¤len-ce Birli¤i Enternasyonelleri (IAEA), Uluslararas› Kimya, Enerji, Maden ve Genel ‹fl-çiler Sendikalar› Federasyonu (ICEM), Uluslararas› Gazeteciler Federasyonu (IFJ), Uluslararas› Metal ‹flçileri Federasyonu (IMF), Uluslararas› Nakliye ‹flçileri Federas-yonu (ITF), Uluslararas› Tekstil ve Deri ‹flçileri FederasFederas-yonu (ITFGLWF), Uluslara-ras› G›da, Tar›m, Otel, Restaurant, Tütün ‹flçileri Federasyonu (IUF), Kamu Hizmet-leri EnternasyonelHizmet-leri (PSI) ve Sendika A¤› EnternasyonelHizmet-leri (UNI)’dir.
Global Sendika Federasyonlar› (GUF) hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için http://www.global-uni-ons.org/ adresine bakabilirsiniz.
127
5. Ünite - Sendikal Örgütlenme Modelleri
ITUC’a Türkiye’den TÜRK-‹fi, D‹SK, HAK-‹fi ve KESK üyedir.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
GUF’lar›n temel amac›, üyelerinin baflta ekonomik olmak üzere ortak ç›karlar›-n› gelifltirmektir. Ancak GUF’lar özellikle temel insan haklar›ç›karlar›-n›n ve sendikal hakla-r›n korunmas› konusunda aktif olarak faaliyet göstermektedir. ‹flverenler veya hü-kümetler taraf›ndan üye sendikalar›n karfl›laflt›klar› sendikal hak ihlalleri durumun-da ilgili GUF’lar, konuyu sahiplenerek üye sendikaya moral destek vermekte ve uluslararas› düzeyde ses getirecek etkinliklerde bulunmaktad›r.
GUF’lar›n en önemli ve ses getiren faaliyetlerinden biri de çok uluslu flirketler ile imzalad›klar› küresel çerçeve anlaflmalard›r. Bir tür küresel toplu ifl sözleflme-sinin çekirde¤i say›labilecek çerçeve anlaflmalar, esas olarak çok uluslu flirketlerin geliflmekte olan ülkelerdeki faaliyetlerini temel almaktad›r. Bu anlaflmalar›n temel amac›, yat›r›mlar› çekmek amac›yla giriflilen uluslararas› rekabetin yol açt›¤› emek istismar› ve sömürüsünün en kötü biçimlerini s›n›rland›rmakt›r. Çerçeve anlaflma-lar›n referans ald›¤› temel kaynak ise ILO’nun 1998 y›l›nda kabul etti¤i Çal›flmaya
‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler Bildirgesi’dir. Söz konusu Bildirge’de sendika ve toplu pazarl›k hakk›n›n etkin bir flekilde tan›nmas›, zorla veya zorunlu çal›flt›rma-n›n ortadan kald›r›lmas›, çocuk iflçili¤ine son verilmesi ve istihdamda ve meslekte ayr›mc›l›¤›n ortadan kald›r›lmas› tüm üye devletlerin uymas› gereken temel ilkeler olarak kabul edilmektedir. Dolay›s›yla imzalanan çerçeve anlaflmalara taraf olan çok uluslu flirketlerin de bu temel ilkelere uymas› istenmektedir (Erdo¤du, 2006, s.433). Ayr›ca anlaflmalar›n büyük bir k›sm›nda sa¤l›k ve güvenlik ilkelerine de yer verilmektedir. Çerçeve anlaflmalar genellikle çok uluslu flirketlere do¤rudan ba¤l›
olan flirketlerin yan› s›ra bu flirketlere hizmet veren tafleron flirketleri, mal ve hiz-met temin eden tedarik flirketlerini ve lisansör flirketleri de kapsamaktad›r. Küresel çerçeve anlaflmalar›n›n çok büyük bölümü dört büyük GUF (IMF, ICEM, UNI ve BWI) taraf›ndan imzalanm›flt›r. Küresel çerçeve anlaflma imzalayan çok uluslu flir-ketlerden birkaç› ise flunlard›r: IKEA, Volkswagen, Carrefour, Danone, Bosch, Da-imlerChrysler, Faber-Castell, Renault, BMW, Club Med.
Dünya Sendikalar Federasyonu (WFTU)
Genel merkezi Prag’da olan WFTU’nun günümüzdeki üye say›s› bilinmemekle bir-likte; 1986 y›l›nda 200-250 milyon iflçiyi örgütleyen 90 üyeye sahip oldu¤u belirti-len örgütün üye say›s›n›n çok s›n›rl› düzeyde kald›¤› tahmin edilmektedir. 1949 y›-l›ndan Sovyet Blo¤u’nun y›k›l›fl›na kadar WFTU’nun üyelerinin büyük bir bölümü-nü komünist parti yönetimindeki ülkele-rin ulusal üst sendikal örgütler olufltur-mufltur. Ancak komünist parti yöneti-mindeki ülkelerdeki ulusal üst sendikal örgütlerin hepsi WFTU içinde temsil edilmemifl; Yugoslavya, Arnavutluk ve Çin’deki üyeler çeflitli nedenlerle farkl›
tarihlerde WFTU’dan ayr›lm›fl veya ih-raç edilmifltir. WFTU, komünist olma-yan ülkelerden de önemli say›da üyeye sahiptir ancak bu sendikal örgütler fa-aliyet gösterdikleri kendi ülkelerinde ikincil bir öneme sahiptir. WFTU, SSCB’nin her zaman için d›fl politikas›n›
desteklemifl; Çekoslovakya’n›n Varflova Pakt› taraf›ndan iflgaline karfl› tav›r almas›
d›fl›nda, bu genel politikas›ndan herhangi bir sapma görülmemifltir (Tokol, 1995, ss.147-150; Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, ss.77-79). Özellikle 1950’li y›llarda Sovyet egemenli¤i alt›nda tamamen komünist bir uluslararas› sendikal örgüt hâline
128 Sendikac›l›k
Küresel çerçeve anlaflma:
Global sendika
federasyonlar› ile çok uluslu flirketler aras›nda imzalanan ve taraf flirketin temel uluslararas› çal›flma normlar›na uygun hareket etmesini sa¤layan uluslararas› bir anlaflmad›r.
WFTU, Sovyet Blo¤u’nun çöküflüyle birlikte h›zla üye kaybetmifl ve etkinli¤i büyük ölçüde azalm›flt›r.
Resim 5.2 Dünya Sendikalar Federasyonu (WFTU) Yanda amblemi bulunan WFTU, eski Sovyet Blo¤unun uluslararas›
sendikal örgütü olarak karakterize edilmektedir.
gelen WFTU; Fransa, ‹talya ve Latin Ameri-ka’da uluslararas› büyük üyeye sahip olma-n›n d›fl›nda, Bat›’da çok önemli bir hareket yaratamam›flt›r (Munck, 2003, s.171).
Sovyet Blo¤u’nun y›k›l›fl›na kadar, Mark-sist sendikac›l›k anlay›fl›na sahip olan WFTU ile pragmatik bir sendikac›l›k anlay›fl›na sa-hip olan ICFTU aras›nda büyük mücadeleler yaflanm›flt›r (Aker, 1996c, s.335). Ancak Sov-yet modeli komünizmin ilk önce Orta ve Ba-t› Avrupa’da, daha sonra SSCB’de çöküflüyle birlikte, WFTU da çöküflün efli¤ine gelmifltir.
Eski Sovyet Blo¤u’nda yer alan üyeler, WFTU’dan 1989 ve 1992 y›llar› aras›nda ay-r›lm›flt›r. Avrupa’daki iki güçlü üyesi olan CGT (Frans›z Genel ‹fl Konfederasyonu) ve OPPZ (Polonya Sendikalar Birli¤i) de 1995 ve 1997 y›llar›nda ayr›lm›flt›r. Suriye Sendi-kalar Genel Federasyonu, Küba SendiSendi-kalar Merkezi (CTC), Vietnam Sendikalar Federas-yonu (VFTU), Hindistan ‹flçi Sendikalar›
Kongresi (AITUC) ve di¤er birkaç üye örgütü
yaflatmak için çabalamaktad›r (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.77; Ifl›kl›, 2003, s.138).
WFTU’nun yap› ve faaliyetleriyle ilgili ayr›nt›l› bilgi için http://www.wftucentral.org/ adre-sine bakabilirsiniz.
WFTU’nun en önemli amac› tüm dünyadaki insanlar›n yaflam ve çal›flma koflul-lar›n› gelifltirmektir. Bu amaca ise iflçi s›n›f›n›n örgütlenmesini ve birli¤ini sa¤laya-rak, az geliflmifl ülkelerdeki sendikalara yard›m ederek, savafla karfl› ç›karak ve fa-flizmle sürekli olarak mücadele ederek ulafl›laca¤›na inanmaktad›r. Perestroika ve Glasnost sürecinde WFTU imaj›n› de¤ifltirmek için çaba göstermifltir. Günümüzde ise üyelerinin büyük bir k›sm›, demokratik toplum ve piyasa ekonomisi içinde ye-ni bir rol üstlenmeye çal›flmaktad›r (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.78).
WFTU, özellikle az geliflmifl ülkelerde sendikalar›n kurulmas›na, zay›f sendika-lar›n güçlendirilmesine ve sendika liderleri için e¤itim programlar› oluflturulmas›na önem vermektedir. WFTU, ILO’ya flikayetlerin iletilmesi, ILO toplant›lar› s›ras›nda üyelerinin etkin bir flekilde temsil edilmesi, ILO standartlar›nda WFTU ilkelerine yer verilmesi için çaba harcamaktaysa da, etkinli¤ini önemli ölçüde yitirmifl du-rumdad›r (Tokol, 1995, s.149).
‹flkolu düzeyinde kurulu sendikalar› dünya çap›nda örgütleyen Uluslararas›
Sendika Enternasyonelleri (TUI), WFTU’ya ba¤›ml› örgütler olarak faaliyet göster-mektedir. TUI’ler özerk karar verme yetkisine sahip de¤ildir; kendi tüzüklerinin bulunmas›na ra¤men TUI’lerin politika ve faaliyetleri WFTU taraf›ndan belirlen-mektedir. Günümüzde WFTU’ya ba¤l› kamu, inflaat, g›da, e¤itim, enerji, maden, petro-kimya, metal sektörlerinde faaliyet gösteren 7 tane TUI bulunmaktad›r. 1989 y›l›ndan itibaren WFTU’da oldu¤u gibi, TUI’ler de üyelerinin ço¤unu kaybetmifltir ve etkinliklerinde bir azalma meydana gelmifltir (Tokol, 1995, s.150; Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.80).
129
5. Ünite - Sendikal Örgütlenme Modelleri
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
TUI’ler, özerk karar verme yetkisine sahip olmayan ve WFTU’yla organik bir iliflki içinde olan ulusal iflkolu sendikalar›ndan oluflmaktad›r. TUI’lerin politika ve faaliyetleri WFTU taraf›ndan belirlenmektedir.