Medeni ve Siyasal Haklar Sözleflmesi insan haklar› ve demokratikleflme konusun-da evrensel normlar› belirleyen en önemli uluslararas› belgelerden biri olarak bul edilmektedir. Befl bölüm ve 54 maddeden oluflan bu Sözleflme 1966 y›l›nda ka-bul edilmifl ve 1976 y›l›nda yürürlü¤e girmifltir. Sözleflme, Ekonomik Sosyal ve Kül-türel Haklar Sözleflmesi gibi ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nden esinlenmekle birlikte, Bildirgeye göre daha genifl ve belirgin düzenlemeler yapm›flt›r. Türkiye Birleflmifl Milletler Siyasi ve Medeni Haklar Sözleflmesi’ni 15 A¤ustos 2000 tarihin-de imzalam›fl ve 2003 tarihintarihin-de onaylam›flt›r.
Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ile Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas› Sözleflmesi “ikiz sözleflmeler” olarak da ifade edilmektedir.
Sözleflmenin örgütlenme özgürlü¤üne iliflkin 22. ve 23. maddeleri flu flekilde düzenlenmifltir:
“22. Madde. Toplanma Özgürlü¤ü
Bar›flç›l bir biçimde toplanma hakk› hukuk taraf›ndan tan›n›r. Bu hakk›n kul-lan›lmas›na ulusal güvenli¤i veya kamu güvenli¤ini, kamu düzenini, sa¤l›k veya ahlak› veya baflkalar›n›n hak ve özgürlüklerini koruma amac› tafl›yan, demokra-tik bir toplumda gerekli bulunan ve hukuka uygun olarak getirilen s›n›rlamalar›n d›fl›nda baflka hiç bir s›n›rlama konamaz.
22. Madde. Örgütlenme Özgürlü¤ü
1. Herkes baflkalar›yla bir araya gelerek örgütlenme özgürlü¤ü hakk›na sahip-tir; bu hak, kendi menfaatlerini korumak için sendika kurma ve sendikaya kat›lma hakk›n› da içerir.
2. Bu hakk›n kullan›lmas›na ulusal güvenli¤in, kamu güvenli¤inin, kamu dü-zeninin, genel sa¤l›k veya ahlak›n, baflkalar›n›n hak ve özgürlüklerinin ko-runmas› amac›yla, hukuken öngörülmüfl ve demokratik bir toplumda gerek-li olan s›n›rlamalar›n d›fl›nda baflka hiç bir s›n›rlama konamaz. Bu mad-de, silahl› kuvvetler ve polis teflkilat› mensuplar›n›n bu hakk› kullanmalar›
üzerine hukuki k›s›tlamalar konulmas›n› engellemez.
3. Bu madde, Uluslararas› Çal›flma Teflkilat›n›n “Örgütlenme Özgürlü¤ü ve Teflkilatlanma Hakk›n›n Korunmas›” ile ilgili 1948 tarihli sözleflmesine ta-raf devletlere, bu sözleflmede sa¤lanan güvencelere ayk›r› yasama tasarruf-lar› yapmas›na veya yasatasarruf-lar› bu güvencelere ayk›r› tarzda uygulamas›na yetki vermez.”
Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas›
Sözleflmesi, ‹nsan Haklar›
Evrensel Bildirgesi’ne göre ekonomik, sosyal ve kültürel haklara iliflkin daha ayr›nt›l›
düzenlemeler getirmifltir.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Medeni ve Siyasal Haklar Sözleflmesi insan haklar› ve demokratikleflme konusunda
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Sözleflme’nin Dördüncü Bölümü, uygulamaya yönelik düzenlemeleri ve taraf devletlerin yükümlülüklerini içermektedir. Taraf devletler, Sözleflmede düzenle-nen haklar› ülkelerinde bulanan bireylere sa¤lamakla yükümlüdür. Devletlerin bu yükümlülü¤ü ne ölçüde yerine getirdi¤ini izlemek, ‹nsan Haklar› Komitesi’nin gö-revidir. Taraf devletler, sözleflmede belirlenen haklara iliflkin olarak ald›klar› ön-lemler ve kaydettikleri geliflmeleri her befl y›lda bir BM Genel Sekreteri arac›l›¤›y-la Komite’ye rapor etmektedirler. Komite bu raporarac›l›¤›y-lar› inceleyerek gerekti¤inde ta-raf devletlerle herhangi bir durumun aç›kl›¤a kavuflturulmas› ya da iyilefltirilmesi yönünde yap›c› diyaloglara giriflmekte, sonras›nda tüm bu çal›flmalara dayanarak sözleflmeye taraf devletlerde medeni ve siyasal haklar›n durumu konusunda, her ülke için ayr› ayr› yorumlarda bulunmaktad›r (fiiflman, 2004 s.108).
Medeni ve Siyasal Haklar Sözleflmesi’nin tam metnine http://www.tihv.org.tr/index.php?bm-siyasi-ve-medeni-haklar-uluslararasisoezlemesi adresinden ulaflabilirsiniz.
TÜRK‹YE’N‹N SEND‹KAL HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLERLE ‹LG‹L‹ ULUSLARARASI SÖZLEfiMELERE UYUMU
Devletlerin sendikalara tan›d›¤› haklar o devletin rejiminin demokrasiye yak›nl›¤›
ve insan haklar›na verdi¤i önemin derecesi hakk›nda fikir vermektedir. Buna ba¤-l› olarak, sendikal hak ve özgürlüklerin tan›n›p korunma derecesi, hem devletlerin birbirlerini alg›lay›fllar›n› hem de uluslararas› ve uluslarüstü örgütlerin devletleri al-g›lay›fllar›n› etkilemektedir. Uluslararas› anlaflmalar ve bu anlaflmalar çerçevesinde imzalanan belgelerde yer alan hükümler, ulusal hukuki düzenlemeler arac›l›¤›yla yürürlü¤e konularak, bir iç hukuk kural› hâline gelmektedir.
Anayasa’n›n 90’›nc› maddesinde 2004 y›l›nda yap›lan de¤iflikli¤in ard›ndan, maddenin son f›kras›, “Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl Milletleraras› Andlaflma-lar kanun hükmündedir. BunAndlaflma-lar hakk›nda Anayasaya ayk›r›l›k iddias› ile Anaya-sa Mahkemesine baflvurulamaz. Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl temel hak ve özgürlüklere iliflkin milletleraras› andlaflmalarla kanunlar›n ayn› konuda farkl›
hükümler içermesi nedeniyle ç›kabilecek uyuflmazl›klarda milletleraras› andlafl-ma hükümleri esas al›n›r” fleklinde düzenlenmifltir. Bu nedenle Türkiye’de çal›flandlafl-ma yaflam›n› düzenleyen yasalar›n, Türkiye’nin taraf oldu¤u ve uymay› taahhüt etti¤i uluslararas› sözleflmeler ile uyumlu olmas› zorunludur. Ayr›ca Anayasa’n›n 90’›nc›
maddesi, “...temel hak ve özgürlüklere iliflkin milletleraras› andlaflmalarla kanun-lar›n ayn› konuda farkl› hükümler içermesi nedeniyle ç›kabilecek uyuflmazl›klar-da milletleraras› andlaflma hükümleri esas al›n›r” hükmünü içermektedir (Bak›r, Akdo¤an, 2009, http://www.sendika.org/yazi_no=24689).
Bununla birlikte, Türkiye’de sendikalarla ilgili mevzuat›n onaylanan uluslarara-s› sözleflmelerle tam olarak uyumlu oldu¤unu söylemek mümkün de¤ildir. Türki-ye daha çok ulusal mevzuat ile uyumlu olan ILO sözleflmelerini onaylamaktad›r (Gülmez, 1991, s.111). Türk mevzuat›nda sendikal hak ve özgürlükler, hem Ana-yasa hem de Sendikalar Kanunu ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanunu yoluyla güvence alt›na al›nm›flt›r. 87 Say›l› Sözleflmeyi 1993 y›l›nda imzalayan Tür-kiye, hem Anayasa ve 2821 Say›l› Sendikalar Kanunu’nda yer alan düzenlemeleri 87 Say›l› Sözleflme ile uyumlu hâle getirme, hem de kamu görevlilerinin sendika hakk›n› ayr› bir kanunla düzenleme yükümlülü¤ünü üstlenmifltir. Bu yükümlülük-ler do¤rultusunda, Anayasa’da 1995 ve 2001 y›llar›nda, 2821 Say›l› Sendikalar Ka-nunu’nda 1995, 1997, 2002 ve 2005 y›llar›nda yap›lan de¤ifliklikler ve 2001 y›l›nda
47
2. Ünite - Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
Türkiye’de yürürlükte olan sendikalarla ilgili mevzuat›n baflta Avrupa ‹nsan Haklar›
Sözleflmesine, Birleflmifl Milletler ve Uluslararas›
Çal›flma Örgütü
sözleflmelerine uygun olmas›
gerekmektedir.
48 Sendikac›l›k
4688 Say›l› Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu’nun kabul edilmesi ile 87 Say›l›
Sözleflmeye uyum sa¤lama çabas›na giriflilmifltir. Söz konusu düzenlemelere ra¤-men, mevzuat›m›zla 87 Say›l› Sözleflme aras›nda hâlen tam uyum sa¤lanamam›fl ve uyum süreci bir sorun hâline gelmifltir (Erday›, 2008, ss.203-204).
Anayasa’da ve Türk ‹fl Hukuku mevzuat›nda uluslararas› belge ve sözleflmelere ayk›r› olan bafll›ca uyumsuz düzenlemeler sendika, toplu pazarl›k ve grev hak ve özgürlükleri yönlerinden üç bafll›k alt›nda toplanmaktad›r:
Sendika hak ve özgürlü¤üne iliflkin uluslararas› belge ve sözleflmelere ayk›r››
olan bafll›ca düzenlemeler (Gülmez, 2005b, s.49):
• Üst kurulufllar oluflturma hakk›n›n konfederasyonlarla s›n›rl› tutulmas› ve fe-derasyonlar kurulamamas› (2821, m. 2/son ve 4688, m. 3/g);
• Konfederasyon kurmak için, de¤iflik iflkollar›nda kurulu en az befl sendika-n›n bir araya gelmesinin zorunlu olmas› (2821, m. 2/son ve 4688, m. 3/g);
• ‹flçi sendikalar›n›n “ifl kolu” ve kamu görevlileri sendikalar›n›n da “hizmet kolu” temeline dayal› olarak kurulmas›n›n ve Türkiye çap›nda etkinliklerde bulunmas›n›n zorunlu tutulmas› (2821, m. 3/1 ve 4688, m. 4);
• ‹flçilerin ve kamu görevlilerinin, iflyeri ya da meslek temeline dayal› sendika kurmalar›n›n yasaklanmas›, böylece örgütlenme özgürlü¤ünün alt ve üst dü-zeylerde s›n›rland›r›lmas› (2821, m. 3/3 ve 4688, m. 4/2, 2. cümle);
• Sendika kurucusu olabilmek için “Türk vatandafl›” olma koflulunun aranma-s› (2821, m. 5/1);
• ‹flçi sendikas› ve konfederasyonlar›n›n genel kurul d›fl›ndaki zorunlu or-ganlar›na seçilebilmek için iflkolunda “en az on y›l bilfiil çal›flm›fl olma” zo-runlulu¤unun sürdürülmesi (2821, m. 14/sondan 2. f›kra);
• Yerel ve genel seçimlerde aday olan sendika ve konfederasyon yöneticileri-nin, organlardaki görevlerinin adayl›k süresince ask›da kalmas› ve seçilme-leri durumunda ise görevseçilme-lerinin son bulmas› (2821, m. 37/3; 4688, m. 18/4).
• ‹flyeri sendika temsilcisi atama yetkisinin, yaln›zca toplu ifl sözleflmesi yap-mak üzere yetkisi kesinleflen sendikaya tan›nm›fl olmas› (2821, m. 34/1);
87 Say›l› Sözleflme’de üye devletlere sadece silahl› kuvvetler ve güvenlik güçlerinin örgüt-lenmelerini düzenleyip düzenlememe yetkisi tan›nm›fl iken, 4688 Say›l› Yasan›n 15. Mad-desinde birçok kamu görevlisine sendikaya üye olma hakk› tan›nmamaktad›r (Kutal, 2002, s.140).
Toplu görüflme, toplu pazarl›k ve toplu ifl sözleflmesi haklar›na iliflkin uluslararas› belge ve sözleflmelere ayk›r› olan bafll›ca düzenlemeler (Gülmez, 2005b, s.50):
• Toplu sözleflme yetkisi için birlikte gerçeklefltirilmesi zorunlu olan çifte sa-y›sal ölçütün (%10’luk ifl kolu baraj› ve iflyerinde yar›dan fazla ço¤unluk ko-flullar›n›n) öngörülmesi ve sürdürülmesi (2822, m. 12);
• Konfederasyonlara toplu ifl sözleflmesi yapma / ba¤›tlama yetenek ve yetki-si tan›nmamas› (2822, m. 2/1 ve 12/1);
• Toplu pazarl›k ve toplu ifl sözleflmesi ba¤›tlama düzeyinin “iflyeri” ve “iflyer-leri” ile s›n›rland›r›lmas› (2822, m. 3/1).
• Toplu ifl sözleflmesi yapmaya yetkili sendikay› Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›n›n belirlemesi (2822, m. 13/2);
• Toplu görüflmenin süresinin altm›fl günle s›n›rland›r›lmas› (2822, m. 21/2);
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
• Toplu görüflmeye kat›lmaya yetkili kamu görevlileri sendikalar› ile konfede-rasyonlar›n› belirleme yetkisinin Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›na verilmesi (4688/5198, m. 30/2, b);
• Toplu görüflmenin konu ve düzey yönlerinden s›n›rland›r›lmas› ve bunlar›
belirleme yetkisinin taraflara b›rak›lmam›fl olmas› (4688, m. 3/h ve m. 28);.
Grev hakk›na iliflkin uluslararas› belge ve sözleflmelere ayk›r› olan bafll›ca düzenlemeler (Gülmez, 2005b, s.51):
• Grev hakk›n›n yaln›zca “iflçiler” için Anayasal güvenceye al›nm›fl olmas›
(AY, m. 54/1);
• Grev hakk›n›n, ancak “toplu ifl sözleflmesinin yap›lmas› s›ras›nda, uyuflmaz-l›k ç›kmas› hâlinde” iflçilere tan›nmas› (AY, m. 54/1);
• Grev ertelemesinde, uyuflmazl›¤›n Yüksek Hakem Kurulunca kesin çözüme ba¤lanmas› (AY, m. 54/5);
• Devlet Memurlar› Yasas›nda kesin ve genel nitelikli “grev yasa¤›” öngörül-mesi (657, m. 27);
• Grev yasa¤›n›n, “bir daha devlet memurlu¤una atanmamak” üzere, yani ke-sin olarak “devlet memurlu¤undan ç›karma” cezas›yla yapt›r›ma ba¤lanma-s› (657, m. 125/E, a);
• Grev yasa¤› bulunan “ifller” ve “yerler”in çok genifl tutulmas› (2822/3451, m.
29 ve 30);
• Karar verilmifl ya da bafllanm›fl olan yasal bir grevin belirli nedenlerle Ba-kanlar Kurulunca ertelenmesinin grev hakk›n› ortadan kald›rmas› ve uyufl-mazl›¤›n, erteleme süresinin sonunda, Yüksek Hakem Kurulunca kesin çö-züme ba¤lanmas› (2822, m. 33/1, 34/3 ve 52);
• Grev hakk› ve lokavt›n, “iyiniyet kurallar›na ayk›r› tarzda, toplum zarar›na ve milli serveti tahrip edecek flekilde (kötüye) kullan›lamamas›” (2822, m. 47);
• Ç›kar grevi d›fl›ndaki toplu eylemlerin, yani siyasal amaçl› grevin, genel gre-vin, dayan›flma grevinin, ifli yavafllatman›n, iflyeri iflgalinin, verim düflürecek ve üretimi aksatacak nitelikteki her türlü direniflin yasaklanmas› ve hapis ce-zas› yapt›r›mlar›na ba¤lanmas› (2822, m. 72/4).
Bütün bu uyumsuzluklar Avrupa Birli¤i üyeli¤ine yönelmifl olan Türkiye’nin, yaflam›n her alan›nda oldu¤u gibi çal›flma yaflam›nda ve sendikal hak ve özgürlük-ler alan›nda da Avrupa Sosyal Modeli çerçevesinde ILO sözleflmeözgürlük-leri ve Avrupa Sosyal fiart›’na ba¤l› kalarak Avrupa Birli¤i’ne üyelik koflullar› aras›nda bulunan Sosyal Kriterleri yerine getirmek sorumlulu¤u ile karfl› karfl›ya oldu¤unu göster-mektedir.
49
2. Ünite - Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi
50 Sendikac›l›k
Sendikal haklar›n uluslararas› boyutunu aç›kla-mak
Temel insan haklar›n›n ayr›lmaz bir parças› ola-rak kabul edilen sendikal haklar insan haklar› ile ilgili tüm uluslararas› belgelerde yer almaktad›r.
Sendikal haklar, yaln›zca sendika hakk›yla s›n›rl›
olmayan, toplu ifl sözleflmesi ve grev haklar›n›
da kapsayan bir terimdir. Bu anlamda sendikal haklar›n en önemli kaynaklar›ndan biri uluslara-ras› hukuktur. ILO, BM ve Avrupa Konseyinin kabul etti¤i çeflitli belgeler sendikal haklar› dev-lete ve iflverene karfl› güvence alt›na alm›flt›r.
ILO belgelerinde sendikal haklar› tart›flmak Uluslararas› sosyal politikan›n ve ifl hukukunun kaynaklar›n›, en baflta bu alanda en eski ve en yetkin uzman kurulufl olan ILO çerçevesinde üre-tilen kurallar oluflturmaktad›r. Bunlar aras›nda ILO Anayasas›’ndaki genel ilkeler, kurallar s›rala-mas›nda en üstte yer alan kaynaklard›r. ILO’nun kural üretme yetkisinin hukuksal dayanaklar›n›
oluflturan bu ilkeler, Bafllang›ç ve Filadelfiya Bil-dirgesi’nde yer almaktad›r. ‹kinci s›rada yer alan temel kaynaklar, sözleflmelerdir. Düzenledikleri konuda temel ilkeleri içeren sözleflmeler, kabul edildikten sonra üye devletlerin onaylamas›na yöneliktir. Sözleflmeler, onaylayan devletler için, feshedilinceye de¤in, hukuksal yükümlülükler do¤uran devletlerin seçece¤i çeflitli yasal ya da yönetsel vb. yöntemlerle iç hukuka yans›t›lmas›
gereken ve dolay›s›yla denetim organlar›nca ra-porlar ve yak›nmalar temeline dayal› olarak de-netlenen belgelerdir. Sendikal haklar ILO’nun et-kinlik ve ilgi alan›ndaki en önemli temel haklar-dan birini oluflturmaktad›r. Örgütlenme (sendi-ka) özgürlü¤ü sosyal adalet amac›na ulaflman›n ön kofluludur. Ekonomik bak›mdan güçlü olan iflveren karfl›s›nda çal›flanlar›n en önemli güç kay-na¤› olan sendikalar ayn› zamanda ulusal ve ulus-lararas› sosyal politikalar›n oluflturulmas› süreci-ne kat›larak iflveren ve devletin karfl›s›nda bir denge unsuru oluflturmaktad›r. Örgütlenme hak ve özgürlü¤ü toplu pazarl›k hak ve özgürlü¤ü ile tamamlanmaktad›r. Bu do¤rultuda 87 Say›l› Söz-leflme yan›nda 98, 151 ve 154 Say›l› SözSöz-leflmeler ILO taraf›ndan haz›rlanarak kabul edilmifltir.
Avrupa Konseyi belgelerinde sendikal haklar› ta-n›mlamak
II. Dünya Savafl› sonras›nda iflbirli¤ine yönelen Avrupa’daki devletler 5 May›s 1949’da Avrupa Konseyi’ni kuran anlaflmay› imzalam›flt›r. Merke-zi Strasbourg olan Avrupa Konseyi’nin en temel amac› üye ülkelerdeki ulusal yasalar›n, ço¤ulcu demokrasi, insan haklar› ve hukuk düzeni çizgi-sinde modernlefltirilmesi ve uyumlu hâle getiril-mesidir. Avrupa Konseyi’nin genifl kapsaml› giri-flimleri ço¤u kez, ulusal yasal uygulamalar› birbi-ri ile ve Konsey’in standartlar› ile uyumlu k›lmak için haz›rlanan sözleflmeler fleklini almaktad›r.
Bu anlaflmalar Bakanlar Komitesi’nin üye devlet-lere yönelik olan ve ortak sorunlara çözüm bul-makta kesin etki sa¤layan kararlar› ve tavsiyeleri ile desteklenmektedir. Konsey’in çal›flma yaflam›
ile do¤rudan ve dolayl› olarak ilgili pek çok dü-zenlemesi bulunmaktad›r. Ancak sendikal haklar aç›s›ndan en çok ön plana ç›kan iki temel belge bulunmaktad›r: Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Avrupa Sosyal fiart›.
BM belgelerinde sendikal haklar› yorumlamak I. Dünya Savafl› sonunda uluslararas› bar›fl ve gü-venli¤i sa¤lamak amac›yla kurulan Milletler Ce-miyeti dünyan›n ikinci defa büyük bir savafla sü-rüklenmesine engel olamam›fl ve savafl›n ard›n-dan feshedilmifltir. Savafl sonras›nda, dünyada bar›fl› ve güvenli¤i korumak için yeniden ve da-ha etkin önlemler almak ihtiyac› hissedilmifl; bu amaçla insan haklar›na ve temel özgürlüklere sayg› gösterilmesini sa¤lamak görevini üstlene-cek, uluslararas› ekonomik, sosyal ve insanc›l so-runlar›n çözümünü kolaylaflt›racak bir örgütün kurulmas› öngörülmüfltür. Günümüzde, BM söz konusu faaliyetlerine ilave olarak çocuk geliflimi ve sa¤l›¤›, çevre koruma, insan haklar›, yoksul-lukla mücadele ve ekonomik kalk›nma, tar›msal kalk›nma, e¤itim, kad›n haklar›, do¤al afet yard›-m›, atom enerjisinin bar›flç›l amaçlar için kulla-n›lmas› ile ifl ve iflçi haklar› gibi pek çok alanda çal›flmalar›n› sürdürmektedir. Uluslararas› sosyal politikan›n ve ifl hukukunun kaynaklar› aras›nda BM çerçevesinde kabul edilen belgeler ve dene-tim organlar› -özellikle Ekonomik ve Sosyal
Hak-Özet
N
A M A Ç1N
A M A Ç2N
A M A Ç3N
A M A Ç451
2. Ünite - Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi
lar Komitesi- kararlar› da vard›r. 1948 tarihli ‹n-san Haklar› Evrensel Bildirgesi ile 1966 tarihli Ki-flisel ve Siyasal Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas›
Sözleflmesi BM’nin bu alandaki temel belgelerini oluflturmaktad›r.
Türkiye’nin sendikal haklar ve özgürlüklerle ilgi-li uluslararas› sözleflmelere uyumunu de¤erlen-dirmek
Devletlerin sendikalara tan›d›¤› haklar o devletin rejiminin demokrasiye yak›nl›¤› ve insan haklar›-na verdi¤i önemin derecesi hakk›nda fikir ver-mektedir. Buna ba¤l› olarak sendikal hak ve öz-gürlüklerin tan›n›p korunma derecesi, hem dev-letlerin birbirlerini alg›lay›fllar›n› hem de ulusla-raras› ve uluslarüstü örgütlerin devletleri alg›la-y›fllar›n› etkilemektedir. Türkiye’de yürürlükte olan sendikalarla ilgili mevzuat›n da baflta Avru-pa ‹nsan Haklar› Sözleflmesine, Birleflmifl Millet-ler ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmeMillet-leri- sözleflmeleri-ne uygun olmas› gerekmektedir. Ancak Anaya-sa’da ve Türk ‹fl Hukuku mevzuat›nda uluslararas› belge ve sözleflmelere ayk›r› olan çeflitli düzenlemeler bulunmaktad›r. Bu düzenle-meler sendika, toplu pazarl›k ve grev hak ve öz-gürlükleri yönlerinden üç bafll›k alt›nda toplan-maktad›r.
N
A M A Ç552 Sendikac›l›k
1. Türkiye afla¤›daki uluslararas› belgelerden hangisini imzalamam›flt›r?
a. 87 Say›l› ILO Sözleflmesi b. 98 Say›l› ILO Sözleflmesi c. 151 Say›l› ILO Sözleflmesi d. 154 Say›l› ILO Sözleflmesi e. ILO Anayasas›
2. Afla¤›dakilerden hangisi ILO’nun kurulufl amaçlar›n-dan biridir?
a. Sosyal adalet ve evrensel bar›fl› sa¤lamak b. Küresel krizleri engellemek
c. Dünya ticaretini h›zland›rmak
d. Küreselleflmenin geliflimine katk›da bulunmak e. Uluslararas› sermaye hareketlerini kontrol alt›na
almak
3. Türkiye’de TBMM taraf›ndan kabul edilen ILO Söz-leflmeleri afla¤›dakilerden hangisi taraf›ndan onaylan›r?
a. Bakanlar Kurulu b. Baflbakan
c. Anayasa Mahkemesi d. Cumhurbaflkan›
e. D›fliflleri Bakanl›¤›
4. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi hangi tarihte kabul edilmifltir?
a. 1944 b. 1945 c. 1947 d. 1948 e. 1949
5. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa ‹nsan Haklar› Söz-leflmesi’nin ekonomik ve sosyal haklar aç›s›ndan eksik-li¤ini tamamlam›flt›r?
a. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi b. Avrupa Sosyal fiart›
c. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas› Sözleflmesi d. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas›
Sözleflmesi
e. 87 Say›l› ILO Sözleflmesi
6. Avrupa Sosyal fiart›’n› imzalayan devletler, çekir-dek hükümlerden en az kaç maddeyi kabul etmek zo-rundad›r?
a. 2 b. 3 c. 5 d 6 e. 7
7. Kamu görevlilerine ve kamu görevlilerinin örgütleri-ne sa¤lanacak güvenceleri, istihdam koflullar›n›n belir-lenmesi yöntemlerini ve uyuflmazl›klar›n çözümünü içe-ren uluslararas› belge afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 87 Say›l› ILO Sözleflmesi b. 98 Say›l› ILO Sözleflmesi c. 151 Say›l› ILO Sözleflmesi d. 154 Say›l› ILO Sözleflmesi e. Filadelfiya Bildirgesi
8. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Söz-leflmesi Türkiye taraf›ndan kaç y›l›nda onaylanm›flt›r?
a. 1999 b. 2000 c. 2001 d. 2002 e. 2003
9. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas› Sözleflmesi afla¤›dakilerden hangisi taraf›ndan haz›rlanm›flt›r?
a. BM
b. Avrupa Konsey c. ILO
d. Avrupa Birli¤i e. ABD
10. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ndeki haklar›n›n ihlal edilmifl oldu¤una inanan bir birey, ulusal mahke-melerde yasal imkân›n tükenmifl olmas› flart› ile afla¤›-dakilerden hangisine flikâyette bulunabilir?
a. Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi’ne b. Baflkanlar Komitesi’ne
c. Parlamenterler Meclisi’ne d. Genel Sekreterli¤e
e. Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’ne
Kendimizi S›nayal›m
53
2. Ünite - Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi
ILO: Sendikalar Yasas› ILO’ya Ayk›r› 13.04.2012 Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO), Meclis komisyonla-r›nda bulunan ve özellikle ifl kolu baraj›nda tart›flma ya-ratan Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunu Tasar›s›’na iliflkin
de-¤erlendirmelerde bulundu. Tasar›y› sendika özgürlü¤ü ve örgütlenme hakk›n› ve kolektif müzakere hakk›n›
güvence alt›na alan ILO sözleflmelerine ayk›r› bulan Uluslararas› Çal›flma Örgütü, özellikle ifl kolu ve iflletme baraj›, grev yasaklar›, sendikalar›n tüzüklerine müdaha-le, noter flart› yerine getirilen e-devlet flifresi gibi uygu-lamalar›n de¤ifltirilmesi gerekti¤ini belirtti.
“ÖRGÜTLENME HAKKINI KORUMUYOR”
ILO, yasa tasar›s›n›n, ILO’nun sendika özgürlü¤ü ve ör-gütlenme hakk›n›n korunmas›yla ilgili 87 No’lu Sözlefl-mesi ve iflçilerin teflkilatlanma ve kolektif müzakere hakk›n› güvence alt›na alan 98 No’lu Sözleflmesiyle ilgi-li sorun yaratabilece¤ini ve de¤ifltirilmelerinin düflünül-mesi gerekti¤ini bildirdi.
SEND‹KA TANIMINA ‹T‹RAZ
ILO’ nun raporunda, tasar›daki sendika tan›m›na itiraz edildi. Tasar›da sendika “‹flçilerin veya iflverenlerin ça-l›flma iliflkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve ç›-karlar›n› korumak ve gelifltirmek için en az yedi iflçi ve-ya iflverenin bir arave-ya gelerek bir ifl kolunda faaliyette bulunmak üzere oluflturduklar› tüzel kiflili¤e sahip ku-rulufllar›” olarak geçiyor. ILO, bu tan›m ile tüm sendika-lar›n ifl kolu temelli örgütler olmas› zorunlulu¤u getiril-di¤ini, oysa 87 No’lu Sözleflmenin 2. maddesine göre, iflçilerin kendi istedikleri türde örgütleri kurmaya hakk›
oldu¤unu kaydetti. ILO, “Bunlara tek bir iflletmede ör-gütlü sendikalar veya mesleki, bölgesel ve di¤er kriter-lere göre kurulmufl sendikalar da dâhildir” dedi.
BEL‹RT‹LMEYEN SEKTÖRLER NE OLACAK?
ILO, tasar›da 22 sektör oldu¤unu hat›rlatarak, “Tüm ifl-çilerin yeni yasal düzenleme ile kapsan›p
kapsanmad›-¤› veya baz› iflçilerin yasan›n uygulamas› d›fl›nda kal›p kalmayaca¤› da net de¤il” dedi ve örnek olarak, ev içi iflçilerinin sendika hakk› olup olmayaca¤›n› sordu. ILO, ayr›ca tasar›da sendikalar›n, tek iflçi örgütü olarak ta-n›mland›¤›n› belirtti, “‹flçilerin herhangi bir sektör için-de feiçin-derasyon kurma haklar› da olmal›d›r” için-dedi.
ILO, “Yap›s› ve kompozisyonu da dahil olmak üzere ifl-çilerin kendi seçtikleri tarzda örgütler kurma hakk› ga-ranti alt›na al›nacak flekilde mevcut taslak de¤ifltirilme-lidir” dedi.
“ÇALIfiMA BAKANLI⁄I MÜDAHALE EDEMEZ”
ILO, tasar›da yer alan “Bir ifl yerinin hangi sektörde yer ald›¤› ve buna dair de¤ifliklikler Çal›flma ve Sosyal Gü-venlik Bakanl›¤›nca belirlenir” maddesine de Örgütlen-me Özgürlü¤ü Komitesi’nin karar› ile yan›t verdi: “Sek-tör de¤ifliklikleri yoluyla konfederasyonlar›n kurulmas›-na müdahale edilmemesine büyük özen gösterilmeli.”
“DEVLET SEND‹KA TÜZÜ⁄ÜNE MÜDAHALE EDEMEZ”
Sendikalar›n iç iflleyifllerine müdahale etti¤i gerekçesiy-le egerekçesiy-lefltirigerekçesiy-len maddegerekçesiy-ler, ILO taraf›ndan da egerekçesiy-lefltirildi.
ILO, 87 No’lu Sözleflmeye göre, iflçi ve iflveren
ILO, 87 No’lu Sözleflmeye göre, iflçi ve iflveren