Sendikac›l›k hareketini etkileyen ilk görüfl, Marks’›n bilimsel sosyalizmi olmufltur.
Sosyalist doktrine göre kapitalist toplum yap›s›ndan, s›n›flar›n olmad›¤› sosyalist toplum yap›s›na ulaflmada sendikalar siyasi bir öneme sahiptir. Sermayenin sömü-rüsünün olmad›¤› sosyalist düzende iflçiler, sendikalar yoluyla siyasi ve ekonomik gücü ellerinde tutacaklard›r. Bu nedenle kapitalist sistemi dönüfltürerek sosyalist sisteme geçifli sa¤layacak devrimin gerçeklefltirilmesi için sendikalar kilit bir rol oy-namaktad›r. Marksist sendikac›l›k anlay›fl›na göre çal›flanlar için uzun vadeli lar›n gerçekleflmesi siyasal eyleme ve örgütlenmeye ba¤l›ysa da; k›sa vadeli ç›kar-lar›n gerçekleflmesi için sendikalar parlamento ve siyasal iktidarlar üzerinde etkide bulunacak örgütler olarak büyük önem tafl›maktad›r. Marksist sendikac›l›k anlay›-fl› genellikle Çin, Küba gibi sosyalist sisteme sahip ülkelerde yayg›nl›k göstermek-tedir. Ancak Fransa’da Genel ‹fl Konfederasyonu (CGT) ve ‹talya’da Genel ‹fl Kon-federasyonu (CGIL) da, uzun y›llar boyunca Marksist görüflleri ve devrimci amaç-lar› benimseyen güçlü sendikal örgütler olarak faaliyet göstermifllerdir (Koray, 2000, s.73).
Marksist ideolojinin sendikalara iliflkin görüflleri kitab›n›z›n ‘Modern ‹deolojiler Aç›s›n-dan Sendikac›l›k’ ad›n› tafl›yan 4. ünitesinde ayr›nt›l› olarak ele al›nacakt›r.
20 Sendikac›l›k
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P K ‹ T A P
T
21
1. Ünite - Sendikac›l›¤›n Kavramsal Çerçevesi
Sendika kavram›n› aç›klamak ve sendikan›n
di-¤er örgütlerden ayr›lan özelliklerini yorumlamak Sendikalar, iflçi s›n›f›n›n ekonomik ve toplumsal alanlardaki hak ve ç›karlar›n› savunan, yaflam ve çal›flma koflullar›n› gelifltirmeyi amaçlayan mes-leki ve s›n›fsal örgütlerdir. Sendikalar genellikle dernekler, ticari flirketler, kooperatifler ve mesle-ki birliklerle kar›flt›r›lmaktad›r. Ancak bu örgüt-lerle sendikalar aras›nda önemli farkl›l›klar bu-lunmaktad›r. Sendikalar üyelerinin özelli¤i (yap›-s›), amaçlar› ve bu amaçlar› gerçeklefltirmek için kulland›klar› araçlar aç›s›ndan di¤er flah›s toplu-lu¤u fleklindeki örgütlerden farkl›laflmaktad›r.
Sendikalar›n üyeleri yaln›zca iflçilerden oluflmak-tad›r. Sendikalar›n temel amac›, iflçilerin ekono-mik ve sosyal hak ve ç›karlar›n› korumak ve ge-lifltirmektir. Bu amaca ulaflmak içinse baflka hiç-bir örgütün sahip olmad›¤› toplu pazarl›k ve grev gibi iki özel araca sahip bulunmaktad›r.
Sendikalar›n ortaya ç›k›fl›n› aç›klamak
Sendikalar, Sanayi Devrimi’nin ve sanayileflme-nin yaratt›¤› sorunlar karfl›s›nda oluflan iflçi hare-ketinin en önemli kanad›n› oluflturmufltur. Sen-dikalar II. Dünya Savafl›’n›n sonundan itibaren etkinlik ve güç kazanmaya bafllam›flsa da ilk or-taya ç›k›fllar› ve iflçileri temsil etme gücüne sahip bir sosyal taraf olma mücadelesi vermeye baflla-malar› 19. yy’›n son yar›s›na kadar uzanmaktad›r.
‹lk örgütlenme hareketi Sanayi Devrimi’nin de bafllad›¤› ülke olan ‹ngiltere’de görülmüfl ve 1792 y›l›nda Londra Yaz›flma Derne¤i ad› alt›nda ilk iflçi örgütü kurulmufltur.
Loncalarda üretim süreçlerini denetleyen, malze-me ve emalze-meklerinin karfl›l›¤› olarak ürettiklerine sahip olan çal›flanlar Sanayi Devrimi ile birlikte ba¤›ms›z üretici durumundan, tüm hayatlar› bo-yunca yaln›zca ücret karfl›l›¤› çal›flan ve ne üre-tim araçlar›na ne de ürettikleri mala sahip olan
kifliler durumuna gelmifllerdir. ‹flçilerin bu elve-riflsiz çal›flma koflullar›na önceleri bir tepki ola-rak bafllatt›klar› birlikte hareket etme olgusu da, daha sonra örgütlenmifl iflçi hareketine dönüfl-müfltür. K›sacas› sendikalar, emek ile sermaye-nin ayr›larak eme¤in özgürleflmesi ve eme¤iyle geçinen ba¤›ml› çal›flanlar›n say›s›n›n artmas›yla birlikte ortaya ç›km›flt›r.
‹flçi sendikalar›n›n özelliklerini ve ifllevlerini s›-ralamak
Aralar›nda yap› ve anlay›fl farkl›l›klar›n›n bulun-mas›na ra¤men sendikalar›n evrensel temeldeki bafll›ca özelliklerini flu flekilde s›ralamak müm-kündür:
• Sendikalar mücadele örgütleridir.
• Sendikalar meslek örgütleridir.
• Sendikalar s›n›f örgütleridir.
• Sendikalar demokratik örgütlerdir.
• Sendikalar kitle örgütleridir.
• Sendikalar çal›flma hayat›nda ve ekonomik iliflkilerde bar›fl› ve istikrar› sa¤layan örgütler-dir.
• Sendikalar adil ve hakça bir gelir da¤›l›m›n›
sa¤layan örgütlerdir.
‹flçi sendikalar›n›n ifllevlerini ise flu flekilde s›rala-mak mümkündür:
• Güç,
• Ekonomik düzenleme,
• ‹fl düzenlemesi,
• Sosyal de¤iflim,
• Üyelik hizmetleri,
• Kiflisel tatmin.
Bu ifllevler içinde sendikalar›n di¤er ifllevlerinin etkinli¤ini de belirleyen en önemli ifllev, güç ifl-levidir. Güç, sendikalar›n gizli bir iflifl-levidir. Çün-kü sendikalar, ancak di¤er ifllevlerini kullan›rken gücü ortaya ç›kmaktad›r.
Özet
N
A M A Ç1N
A M A Ç2N
A M A Ç322 Sendikac›l›k
Sendika hakk› ve sendika güvenli¤i kavramlar›n›
tan›mlamak
Sendika hakk›, iflçi ve iflverenlerin bireysel sen-dika özgürlüklerinin yan› s›ra sensen-dikalar›n var-l›klar›n› ve kendine özgü faaliyetlerini güvence alt›na alan kollektif sendika özgürlü¤ünü de kapsayan çifte temel hak niteli¤indedir. Birey-sel sendika özgürlü¤ü, iflçi ve iflverenlerin ser-bestçe sendika kurma, kurulmufl sendikalara üye olma, diledikleri sendikay› seçebilme, sen-dika içi faaliyetlere kat›labilme, sensen-dikalara gir-meme, sendikas›z kalabilme ve sendikadan ç›-kabilme özgürlü¤ünü ifade etmektedir. Kollek-tif sendika özgürlü¤ü ise sendikalar›n varl›klar›-n›n, amaçlar›n›n ve faaliyetlerinin devlete, iflve-renlere, siyasi partilere ve di¤er kurulufllara kar-fl› korunmas›, ba¤›ms›zl›klar›n›n sa¤lanmas›, fa-aliyetlerini serbestçe düzenleyebilme haklar›na sahip olmalar›n› ifade etmektedir. Sendika çok-lu¤u, bireysel sendika özgürlü¤ünün do¤al bir sonuç iken; sendikalar›n ba¤›ms›zl›¤›, kollektif sendika özgürlü¤ünün do¤al bir sonucu olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Genellikle toplu ifl sözleflmelerine konulan hü-kümlerle ve daha çok Anglo-Sakson kökenli ül-kelerde, sendikay› korumaya ve güçlendirmeye yönelik güvenceleri ifade eden sendika güvenli¤i ise, bir sendikan›n varl›¤›na iflverenlerden, sendi-kas›z iflçilerden ve di¤er sendikalardan yönelen tehlikelere ve iflverenlerin sendikal› iflçiler aleyhi-ne ayr›mc› eylemlerialeyhi-ne karfl› her çeflit önlemi kap-samaktad›r. Sendika güvenli¤i kapal› iflyeri koflu-lu, sendikal› iflyeri koflulu ve sendika üyeli¤ini muhafaza etme koflulunu kapsayan zorunlu sen-dikac›l›k fleklindeki sendika güvenli¤i türleri; da-yan›flma aidatl› iflyeri koflulu ve kaynakta kesme yöntemini kapsayan finansal sendika güvenli¤i türleri olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r.
Zorunlu sendikac›l›k fleklindeki sendika
güvenli-¤i türleri, sendika üyeligüvenli-¤inin zamanlamas›na ve sendikaya kat›lma karar›nda iflçilerin serbestlik derecesine göre birbirinden farkl›laflmaktad›r.
Ka-pal› iflyeri koflulu, iflçilere ifle bafllamadan önce;
sendikal› iflyeri koflulu ise iflçilere ifle girdikten sonra belirli bir süre zarf›nda iflyerinde uygula-nan toplu ifl sözleflmesine taraf olan sendikaya üye olmalar› ve çal›flt›klar› süre boyunca üyelikle-rini devam ettirme zorunlulu¤u getirmektedir.
Sendika üyeli¤ini muhafaza etme koflulu da hiç-bir iflçi için hiç-bir istihdam koflulu olarak sendikaya kat›lma zorunlulu¤u getirmemekle birlikte, sendi-kaya gönüllü olarak kat›lanlara ifllerini koruyabil-meleri için, toplu ifl sözleflmesi süresince üyelik-lerini devam ettirme zorunlulu¤u getirmektedir.
Finansal sendika güvenli¤i türlerinden olan daya-n›flma aidatl› iflyeri koflulu, toplu ifl sözleflmesinin uyguland›¤› iflyerinde çal›flan ve sözleflmeye taraf olan sendikaya üye olmayan tüm iflçilerin istihda-ma devam etme koflulu olarak dayan›flistihda-ma aidat ödemelerini öngörmektedir. Kaynakta kesme yöntemi ise, sendika aidatlar›n›n ve sendikaya iliflkin di¤er kesintilerin iflçi ücretlerinden iflveren taraf›ndan kesilerek sendikaya düzenli olarak ve do¤rudan gönderilmesini sa¤lamaktad›r.
‹deolojilerine göre sendika tiplerini aç›klamak Benimsedikleri amaçlara ve bu amaçlar› gerçek-lefltirmek için kulland›klar› araçlara göre farkl›la-flan üç sendika tipi vard›r.
• Pragmatik (faydac›) sendikac›l›k, yaln›zca ken-di üyelerinin özellikle ekonomik hak ve men-faatlerini, iflyerinde örgütlenerek ve toplu pa-zarl›k yoluyla korumay› ve gelifltirmeyi amaç-lamaktad›r.
• Reformist (evrimci) sendikac›l›k, kapitalist sis-temin aksayan yönlerinin düzeltilerek ve sos-yal refah ve adaletin sa¤lanarak tüm çal›flanla-r›n hak ve menfaatlerini korumay› ve gelifltir-meyi amaçlamaktad›r. Reformist sendikac›l›k, bu amaçlar›na ulaflmak için mesleki örgütlen-menin yan› s›ra siyasal örgütlenörgütlen-menin gere¤i-ne de inanmaktad›r.
• Marksist (devrimci) sendikac›l›k, siyasal ey-lem ve devrim yoluyla kapitalist sistemden sosyalist sisteme geçifli amaçlamaktad›r.
N
A M A Ç4N
A M A Ç523
1. Ünite - Sendikac›l›¤›n Kavramsal Çerçevesi
1. ‹lk sendika afla¤›daki ülkelerden hangisinde kurul-mufltur?
a. ‹ngiltere b. ABD c. Almanya d. Fransa e. ‹talya
2. Sendikalarla kooperatifler aras›ndaki en önemli or-tak nokta afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Üyelerinin yap›s›
b. Amaçlar›
c. Kendi kendine yard›m örgütü olmas›
d. Kulland›klar› araçlar e. Hukuksal yap›s›
3. Sanayi Devrimi ile birlikte makinelerin h›zla iflçilerin yerine ikame edilmesi üzerine iflçilerin gerçeklefltirdi¤i makineleri k›rma eylemine ne ad verilir?
a. Owenizm b. Chartizm c. Weberizm d. Ludizm e. Marksizm
4. Afla¤›dakilerden hangisi iflçi sendikalar›n›n özellikle-rinden biri de¤ildir?
a. Mücadele örgütleri olmalar›
b. Meslek örgütleri olmalar›
c. Çal›flma hayat›nda istikrars›zl›¤a neden olan ör-gütler olmalar›
d. S›n›f örgütleri olmalar›
e. Demokratik örgütler olmalar›
5. Sendikalar›n ancak di¤er ifllevlerini kullan›rken orta-ya ç›kan gizli ifllevi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Ekonomik düzenleme b. ‹fl düzenlemesi c. Sosyal de¤iflim d. Üyelik hizmetleri e. Güç
6. Sendika çoklu¤u afla¤›dakilerden hangisinin do¤al bir sonucudur?
a. Sendikalar›n ba¤›ms›zl›¤›
b. Olumlu sendika özgürlü¤ü c. Sar› sendikac›l›k
d. Kollektif sendika özgürlü¤ü e. Sendika güvenli¤i
7. Afla¤›dakilerden hangisi sendika hakk› ile ba¤dafl-maz?
a. Olumlu sendika özgürlü¤ü b. Kollektif sendika özgürlü¤ü c. Olumsuz sendika özgürlü¤ü d. Sendika güvenli¤i
e. Bireysel sendika özgürlü¤ü
8. ‹flverenler taraf›ndan kurulan ve/veya faaliyetleri ve iflleyifli iflverenler taraf›ndan kontrol edilen iflçi sendika-s›na ne ad verilir?
a. Sar› sendika b. ‹flveren sendikas›
c. ‹flyeri sendikas›
d. Meslek sendikas›
e. ‹flletme sendikas›
9. ‹flçilere ifle girdikten sonra belirli bir süre zarf›nda toplu ifl sözleflmesine taraf olan sendikaya üye olmala-r› ve çal›flt›klaolmala-r› süre boyunca üyeliklerini devam ettir-me zorunlulu¤unu getiren sendika güvenli¤i türü afla¤›-dakilerden hangisidir?
a. Sendika üyeli¤ini muhafaza etme koflulu b. Sendikal› iflyeri koflulu
c. Dayan›flma aidatl› iflyeri koflulu d. Kapal› iflyeri koflulu
e. Kaynakta kesme koflulu
10.Afla¤›daki ülkelerden hangisi pragmatik sendikac›l›k anlay›fl› ile özdeflleflmifltir?
a. ‹ngiltere b. ABD c. Japonya d. Norveç e. Çin