18. ve 19. yüzy›lda kapitalizmin do¤ufluyla ortaya ç›kan sosyal sorunlar zihinlerde genifl yank›lar uyand›rm›flt›r. Bu dönemde adeta bir patlama niteli¤inde ortaya ç›-kan sosyalist düflünceler, kapitalizmin yaratt›¤›, yoksulluk, sömürü ve adaletsizli¤e karfl› tepkilerin ilk sözcüleri olarak önemli bir yere sahiptir (Ifl›kl›, 2003, s.23).
K›ta Avrupas›’nda sosyalizmin as›l entelektüel temelini Marksizm oluflturmakla birlikte sosyalizm düflüncesi Marx öncesine dayan›r. Ancak 18. yüzy›l›n ilk yar›s›n-da ortaya ç›kan sosyalist düflüncelerin bir bölümü için ütopik sosyalizm niteleme-si kullan›lmaktad›r. Marx ve Engels kendilerinden önceki sosyalist düflünceyi üto-pik sosyalizm olarak adland›rm›flt›r. Ütoüto-pik sosyalizm denince akla üç düflünür ge-lir: Comte de Saint Simon (1760-1825), François-Charles Fourier (1772-1837) ve Robert Owen (1771-1859). Sosyalizm kavram› ilk kez 1810-1820 y›llar› aras›nda Owen taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Engels’e göre üç büyük ütopyac› sadece belirli bir s›n›f› de¤il, tersine bütün insanl›¤› hemen kurtarmak istemifltir (Engels, 1977, s.67).
Marksistlerin kendilerinden önceki sosyalistler için kulland›klar› ütopyac› nitele-mesi Thomas More’un (1478-1535) Ütopya kitab›ndan kaynaklanmaktad›r. More bu kitab›nda kendi ça¤›n›n ‹ngiltere’sinin tam tersine zenginlik ve bolluk içinde yüzen ve moral de¤erlere önem veren, eflitlikçi bir ‹ngiltere’den söz etmektedir (Talas, 1997, ss.112-113).
Ütopyac› sosyalistler birer yeryüzü cennetini and›ran hayali modeller olufltur-mufltu. Ancak bu yeryüzü cennetine, bu ütopik dünyalara nas›l ulafl›lacakt›, sömü-rüsüz adil bir toplum nas›l kurulacakt›? Bu sorular›n derli toplu bir yan›t› yoktu.
Marx öncesi sosyalistler piyasan›n kendine bafl›na iflleyifline (görünmez ele) inan›l-mayaca¤›n› anlam›fllard› ancak ütopyac› sosyalistlerin tasar›m›nda iflçi s›n›f› da he-nüz inan›lacak bir güç olarak belirginleflmifl ve tarih sahnesinde yerini alm›fl de¤il-di (Ifl›kl›, 2003, s.23). Marx ve Engels’e göre ütopik sosyalistlerin görüflleri iflçi s›n›-f›n›n henüz geliflmemifl oldu¤u bir zamanda gelece¤in toplumuna iliflkin çizilen ütopik resimler ve özlemleri yans›tmaktad›r (Marx ve Engels, 1976, s.63).
Ütopyac› sosyalistlerden Saint-Simon ve Fourier’nin görüfllerinde sendikalara ve sendikac›l›¤a iliflkin izler bulmak zordur. Saint-Simon gelecek toplumun sanayi esas›na göre kurulaca¤›na inanm›flt›r. Saint-Simon sanayileflmeyi dinamik bir güç olarak tan›mlam›fl, sistemde parazit s›n›flar›n ortadan kald›r›lmas›n› ve planl› bir üretime geçilmesini savunmufltur. Özel mülkiyete de karfl› ç›karak zenginli¤in mi-ras yoluyla aktar›lmas› yerine devlete b›rak›lmas›n› savunmufltur (Koray, 2005, s.58). Saint-Simon için parlamenter rejim gerekli olmakla beraber o, feodalizm ile
97
4. Ünite - Modern ‹deolojiler Aç›s›ndan Sendikac›l›k
Liberalizmi Sanayi Devrimi ve kapitalizm ile birlikte yükselen burjuvazinin, sosyalizmi ise kapitalist sistemin yaratt›¤› iflçi s›n›f›n›n ideolojisi olarak tan›mlamak mümkündür.
Ütopik sosyalistlerin görüflleri iflçi s›n›f›n›n henüz geliflmemifl oldu¤u bir zamanda gelece¤in toplumuna iliflkin ütopik özlemleri yans›tmaktad›r.
Saint-Simon sanayileflmeyi dinamik bir güç olarak tan›mlam›fl, parazit s›n›flar›n ortadan kald›r›lmas›n› ve planl› bir üretime geçilmesini savunmufltur.
gelece¤in yeni düzeni aras›nda ara bir aflamad›r. Gelecek yeni düzen sanayicilik-tir. Bu yeni düzende her türlü s›n›f ayr›cal›klar›n›n kald›r›lmas› gerekir. Soylu, bur-juva ve din adamlar›na gerek yoktur. Yeni sanayi toplumunda herkes topluma ver-di¤i ölçüde toplumdan bir fley alabilecekti. Toplumun bir fabrika, bir çal›flma atöl-yesi gibi örgütlenerek ulusun bir üretici birlik olarak belirmesini istemektedir (Ta-las, 1977, s.113). Bu yönüyle Saint-Simon korporatizmin veya en az›ndan teknok-rasinin kurucusu say›labilir. Saint-Simon’un sanayi ütopyas› üretkenlik/verimlilik üzerine kuruludur. Ona göre siyaset üretimin yönetilmesinin bilimidir ve bundan baflka siyaset yoktur. Gelece¤in toplumu günlük yaflam›n gereksiz ve lüzumsuz ifl-lerinden kurtulmufl teknokratik bir ütopya olmal›yd›. Ona göre zengin ve yoksul parazitler hükümetle birlikte yok olurken burjuvazi ve proletarya ebediyen kucak-laflacakt›. Yeni toplumda sadece eller, kafa ve yürek olacakt›. Parazitler/üretken ol-mayanlar bütünleflmifl beden taraf›ndan d›flar›ya at›lacakt›. Saint-Simon’un teknok-ratik ve korporatist görüfllerinin günümüz bat› sendikac›l›¤› taraf›ndan da savunul-du¤u belirtilmektedir (Beilharz, 1993, ss.3-4).
Korporatizm soyutlama düzeyine, zamana ve mekâna göre göre önemli anlam farkl›l›kla-r›na sahip bir kavramd›r. Toplumsal örgütlenmenin meslek esas›na göre yap›lmas›, yöne-tim gücünün meslek/s›n›f esasl› örgütlerle paylafl›lmas› gibi anlamlar içeren korporatizm.
20. yüzy›lda otoriter ve demokratik (yeni/neo) korporatizm olmak üzere yeni anlamlar kazanm›flt›r. Günümüzde iflçi ve iflverenlerin merkezi örgütleri ile devletin sosyo-ekono-mik sorunlara birlikte çözüm arad›¤› yap›lar ve politikalar için korporatizm kavram› kul-lan›lmaktad›r. Korporatizm tart›flmalar› için bak›n›z: Koray ve Çelik (2007), Makal (1999) ve Akkaya (1996).
Charles Fourier’nin ütopyas› Saint-Simon’dan oldukça farkl›d›r. Onun ütopyas›
anti-endüstriyel, k›rsal ve romantiktir. Saint-Simon yetersiz sanayileflmeyi sorun olarak görürken, Fourier fabrika uygarl›¤›n› yozlaflma, çürüme kültürünün
kayna-¤› olarak görmektedir (Beilharz, 1993, s.4). Fourier, iflçilerin artan ve büyüyen ser-vetten pay alamay›fllar›n› elefltirerek “phalanstere” (falanj) ad› alt›nda, bir tür eflit-likçi komünal (ortaklaflmac›) yap›lar, bir üretim ve tüketim toplulu¤u tasarlam›flt›r.
Bu yolla iflçilerin yönetime ve kâra kat›lmas› sa¤lanacak ve kapitalizmin ortadan kalkmas› mümkün olacakt› (Talas, 1997, s.115). Görüldü¤ü gibi Fourier’nin düflün-ce dünyas› da sendikac›l›ktan oldukça uzakt›r. Ancak iflçilerin yönetime kat›lmas›
fikri nedeniyle endüstriyel demokrasinin ilksel izlerini görmek mümkündür.
Üç ütopyac› sosyalist içinde sendikac›l›k ile nispeten daha ilgili olan› Robert Owen’d›r. ‹ngiliz sosyalizminin kurucusu say›lan ve ayn› zamanda döneminin önemli sanayicilerinden biri olan Owen, kooperatifçi fikirleriyle tan›nm›flt›r. ‹flçile-rin kooperatifleflme yoluyla sermaye sahibi olabilecekle‹flçile-rini ileri sürmüfltür. Owen bir yandan hükümetin müdahalesi ile çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesini savun-mufl, öte yandan kendi kurdu¤u iflletmelerde hükümetlerin örnek alaca¤› çal›flma koflullar› oluflturmay› amaçlam›flt›r. Owen, hükümetlerden ve iflverenlerden iflçile-ri koruyacak düzenlemeler yapmas›n› istemifltir Talas’a göre, Owen yönetici s›n›fa s›¤›narak çal›flanlar› koruyucu düzenlemelerin yap›labilece¤ini savunmufltur (Ta-las, 1997, s.119). Owen yaflad›¤› dönemde bu konuda fazla baflar›l› olamam›flt›r.
Owen’›n iflçilerin sorunlar›n›n çözümünde iflçilerin kendisine tan›d›¤› rol önemsiz-dir. ‹flçiler aç›s›ndan siyasal eylemi reddeder ve iktisadi sonuçlar›n elde edilmesin-de siyasal yöntemlerin kullan›lmas›n› flüpheyle karfl›lar. Owen’›n bu yaklafl›m›nda o dönemde iflçi s›n›f›n›n henüz bir güç say›lmaktan uzak olmas› önemli bir
etken-98 Sendikac›l›k
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
Fourier, iflçilerin yönetime ve kâra kat›laca¤›
“phalanstere” (falanj) ad›
alt›nda, bir tür eflitlikçi komünal (ortaklaflmac›) yap›lar, bir üretim ve tüketim toplulu¤u tasarlam›flt›r.
dir (Ifl›kl›, 1979, s.54). Owen, 1819-1827 y›llar› aras›nda harmony (uyum) köyü ad›-n› verdi¤i eflitlikçi topluluklar›n kurulmas› mücadelesine kendini adam›flt›r. Bu amaçla ABD’ye gitmifl ve Indiana eyaletinde bir harmony köyü kurmufltur. Ancak bu konuda baflar›l› olamay›p 1827 y›l›nda ‹ngiltere’ye dönmüfltür. Saint-Simon’un ütopyas› teknokratik iken Owen’›n ütopyas› paternalistiktir (Beilharz, 1993, s.4).
Owen’›n ütopyas›nda hükümetin ve iflverenlerin iyi niyetli, koruyucu ve kollay›c›
tutumlar›na (paternalizme) bel ba¤lanmaktad›r.
‹ngiltere’de 1824 y›l›nda sendikalar yasall›k kazand›ktan sonra Owen, sendika-lar› önemsemeye bafllam›flt›r. 1933 y›l›nda Üretici S›n›fsendika-lar›n Büyük Ulusal Manevi Birli¤i (Grand National Moral Union of Productive and Useful Classes) ad›yla bü-tün iflçileri çat›s› alt›na alacak bir birlik/sendika kurulmas›n› önermifltir. Owen’a göre bu birlik/sendika bütün iflçilerin çal›flmay› terk etmelerini sa¤layarak yeni sos-yal düzeni bar›flç› bir genel grevle gerçeklefltirmifl olacakt›. Ancak Owen’›n bafl-kanl›¤›n› yapt›¤› bu giriflimi iflverenlerden büyük tepki görmüfl ve da¤›lm›flt›r. Ba-r›flç› genel grev fikrine ra¤men Owen’›n sendikac›l›k anlay›fl›nda s›n›f çat›flmas›, baflkald›r› ve k›smi grev fikrine yer yoktur. Owen bar›flç› genel grevde en büyük deste¤i di¤er s›n›flar›n iyi niyetli insanlar›ndan beklemektedir. Böylece Owen’›n görüfllerinde bir yandan ‹ngiliz sendikac›l›¤›nda daha sonraki y›llarda belirgin ola-cak s›n›flararas› iflbirli¤i yaklafl›m›n› (pragmatizmi ve reformculu¤u), öte yandan genel grev ve kooperatifçi görüflleri nedeniyle anarko-sendikalizmin izlerini göre-biliriz (Ifl›kl›, 1979, s.54).
Marx öncesi sosyalizm ve iflçi hareketi söz konusu oldu¤unda ütopikler d›fl›nda iflçi s›n›f›na vekâleten silahl› bir az›nl›¤›n eylemini savunan François Noel Babeuf (1760-1797) ile Louis Auguste Blanqui (1805-1881) üzerinde de durmam›z gerekir.
Babuvizm ve Blankizm iflçi s›n›f›na vekâleten silahl› bir az›nl›¤›n eylemi olarak tan›mlanmaktad›r (Ifl›kl›, 2003, ss.25-26). ‹flçi s›n›f›n›n tarih sahnesindeki yerini he-nüz yeterince almad›¤› koflullarda, birilerinin onun ad›na ortaya ç›k›p öncü bir güç olarak yeni bir toplum mücadelesi için silaha sar›lmas› çokça görülmüfl bir durum-dur. Bunun, iki önemli örne¤i Babeuf ve Blanqui’dir. 1789 Frans›z devriminin ‹n-san Haklar› Bildirgesini yeterli bulmayan Babeuf, kendi düflünce ve amaçlar›n›
Eflitler Bildirgesi ad› alt›nda oluflturdu. Babeuf bu bildirgede daha sonra sosyalist düflünce içinde s›kça vurgulanacak olan önemli bir ay›r›m yap›yordu: fiekli eflitlik (yasalar önünde eflitlik) ile gerçek eflitlik (üretimden eflit pay almak) (Sar›ca, 1983, ss.105-107). Babeuf’ün arkas›nda bekledi¤i amaçlar için hareket edebilecek bir ifl-çi s›n›f› yoktu. Amaçlar›n› gerçeklefltirmek iifl-çin 1796’da silahl› bir grup arkadafl› ile gizlice örgütlenerek eflitler komplosu olarak bilinen bir ayaklanma bafllatt›lar. An-cak baflar›l› olamad›lar ve idam edildiler (Ifl›kl›, 2003, s.26).
Sosyalizm inanc› u¤runa 33 y›l›n› hapishanelerde geçirmifl ve Babeuf’ün çizgi-sini sürdüren en önemli isim olan Blanqui, iflçi s›n›f›n›n kendini daha güçlü göster-di¤i bir dönemde yaflad›¤› için greve de mücadele yöntemleri aras›nda yer vermifl-tir. Blanqui kapitalizmin içten içe dengesiz bir ekonomik düzen oldu¤una inanm›fl ve bunun yerine kooperatif nitelikli birliklere dayanan bir düzeni savunmufltur.
Toplumsal de¤iflim sorununa s›n›fsal aç›dan yaklaflan Blanqui’nin en önemli özel-li¤i afl›r› iradeciözel-li¤i (voluntarizm) ve devrimci fliddet tutkusudur. Blanqui kurtulu-fla, ancak gizli dernekler halinde örgütlenen bilinçli bir az›nl›¤›n bir darbeyle ikti-dar› ele geçirip bir diktatörlük kurmas› sonucu ulafl›labilece¤ine inanm›flt›r (Tun-çay, 1976, ss.89-90). Babeuf ve Blanqui, iflçi s›n›f›n›n sorunlar›n›n çözümü için onun ad›na örgütlenen bir grubun iktidar› ele geçirmesini ve yeni bir düzen kur-mas› fikrini benimsemektedir.
99
4. Ünite - Modern ‹deolojiler Aç›s›ndan Sendikac›l›k
Owen Üretici S›n›flar›n Büyük Ulusal Manevi Birli¤i ad›yla bütün iflçileri çat›s›
alt›na alacak bir birlik/sendika kurulmas›n›
önermifltir.
1789 ‹nsan Haklar›
Bildirgesi’ni yeterli bulmayan Babeuf Eflitler Bildirgesi’nde flekli eflitlik (yasalar önünde eflitlik) ile gerçek eflitlik (üretimden eflit pay almak) ayr›m› yapt›.
Babeuf ve Blanqui iflçi s›n›f›n›n sorunlar›n›n çözümü için onun ad›na örgütlenen bir grubun iktidar› ele geçirmesini ve yeni bir düzen kurmas›
fikrini benimsemifltir.
Marx öncesi sosyalizmin bir di¤er önemli temsilcisi olan Louis Blanc (1811-1882), Fransa’da tarih sahnesine ç›kmaya ve varl›¤›n› hissettirmeye bafllayan iflçi s›-n›f›n›n öncüsü ve sözcüsü olarak kabul edilebilir. Blanc, ça¤dafl demokratik sosya-lizmin, devlet sosyalizminin öncüleri aras›nda kabul edilmektedir (Ifl›kl›, 2003, s.27; Talas, 1997, s.115). Blanc, 19. yüzy›l›n ortalar›nda yaz›lar›yla halk y›¤›nlar› ve iflçiler aras›nda etkili olmufltur. Blanc toplumsal kötülüklerin kayna¤› olarak reka-bet düzenini görmüfl ve bu konudaki düflüncelerini Çal›flman›n Örgütlenmesi (1839) adl› kitab›nda ele alm›flt›r. Ona göre mevcut düzen toplumdaki hiç bir s›n›-f›n yarar›na de¤ildir. Bundan ötürü Blanc sosyalizmi gerçeklefltirmek için s›n›f mü-cadelesine koyulmay› de¤il, egemen s›n›flar› ikna etmeyi tercih etmifltir (Tunçay, 1976, ss.115-116). Çal›flma hakk›n› temel haklar aras›nda gören Blanc, dönemin Fransa’s›n›n en önemli sorunu olan iflsizli¤in üstesinden gelinebilmesi için devlet öncülü¤ünde kurulacak toplumsal atölyelere (iflyerleri) özel bir önem vermifltir.
Ona göre toplumsal atölyeler yavafl yavafl özel iflyerlerinin yerini almal›d›r. ‹flçile-rin denetimi alt›nda örgütlenecek olan bu toplumsal atölyeler büyük bir federas-yon halinde birleflmelidir. Blanc’a göre örgütlü iflçiler ulusal atölyelerin yönetici ve müdürlerini seçecek ve kâr›n kendi aralar›nda da¤›t›m› konusunda etkili olacaklar-d›. Bir iflyerindeki iflçiler aras›ndaki dayan›flmadan ayn› sektördeki iflçiler aras›nda-ki dayan›flmaya ulafl›laca¤›n› ve böylece rekabeti öldürerek onun yaratm›fl oldu¤u fleytanla mücadele edilece¤ini ileri sürmüfltür (Guyot, 1910, ss.81-82).
Blanc 1848 devriminden sonra kurulan hükümette bir süre bakanl›k yapm›fl ancak toplumsal atölyeler konusunda engellemelerle karfl›laflm›fl ve baflar›l› ola-mam›flt›r. Blanc ekonomi ve toplumsal refah konusunda devlete kilit rol tan›mak-ta ve genel oy hakk›n› savunmaktan›mak-tayd›. Genel oy hakk› devleti, ilerlemenin ve re-fah›n arac› hâline getirecekti. Blanc bunun için rekabet düzenine son verilmesini ve onun yerine “herkesten yetene¤ine göre, herkese ihtiyac›na göre” ilkesine daya-l› bir düzeni savunuyordu. Bütün bunlar›n sa¤lanmas›nda, örgütlü iflçi hareketi belirleyici bir rol ve önem tafl›maktayd› (Ifl›kl›, 2003, s.27). Blanc reformcu-devlet-çi sosyalizmin ve sosyal politikan›n erken dönem isimlerinden biri olarak kabul edilebilir.