Sağlıkla ve Sosyal Hayatla İlgili Konularda Faaliyet Yürütenler

görev yaptığı bir diğer alan sağlığa ve sosyal hayata dair konulardır (%12,7 Tablo 6). Bu kapsamdaki kurulların çalışma sahalarını kan ve kan ürünleri, bağımlılıkla mücadele ve doğru beslenme gibi sağlıkla ilgili meseleler ve engelliler, aileler, çocuklar ve nüfusun planlaması gibi sosyal konular oluşturmaktadır.

3.2.5.1. Kan ve Kan Ürünleri Kurulu

Kan ve kan ürünleri ile ilgili hizmetlerin yerine getirilmesi, planlanması ve denetlenmesi Sağlık Bakanlığının görev kapsamına girmektedir (6. Md), (Resmî Gazete, 2008). Kan ve Kan Ürünleri Kurulu, Sağlık Bakanlığının kan ve kan bileşenleri ile ürünleri hakkındaki çalışmalarına bilimsel destek sağlamak için meydana getirilmiştir. Kurul Kan ve Kan Ürünleri Danışma Kurulu ismiyle 1983 yılında meydana getirilmiş ve 2007’de günümüzdeki halini almıştır.

Kurul bakanlığın ilgili birim amirinin başkanlığında bu alanda çalışmaları olan uzman hekimler ve konuyla alakalı lisansüstü eğitim yapmış kimseler arasından seçilecek üyelerden müteşekkildir (4. Md), (Resmî Gazete, 2007b). Yılda en az dört defa toplanması öngörülen kurul (7. Md), ulusal kan politikasının ve uygulanmasını gösteren programın oluşturulması, geliştirilmesi ve pratiğine dair bilimsel görüş sunulmakla, hizmet birimlerinin meydana getirilmesi, bunların faaliyetleri ve denetlemeleri ile ilgili fikir üretmekle ve çalışma alanlarına ilişkin öneri getirmekle, kan bankacılığı konusunda

163

çalışma ve uygulamaların geliştirilmesi ve pratikte karşılaşılan sorunların çözümü için tavsiye kararları almakla vazifelendirilmiştir (8. Md), (Resmî Gazete, 2008). Bakanlığın hizmet birimleri arasında yer almayan ve ayrı bir tüzel kişiliği de bulunmayan kurul, bakanlığın danışarak faydalanabileceği merkezdeki yardımcı kurullardandır.

3.2.5.2. Nüfus Planlaması Danışma Kurulu

Nüfus planlamasına dair yasal düzenlemeler 1965 ve daha sonra 1983 yıllarında çıkarılan kanunlarla yapılmıştır. Günümüzde de yürürlükte olan 2827 sayılı “Nüfus Planlaması Hakkında Kanun” (1983) ile nüfusun planlanmasına dair ilkeler düzenlenmiş ve gebeliğin sona erdirilmesi veya önlenmesine yönelik ilaçların imal ve saptanmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır (1. Md), (Resmî Gazete, 1983g).

Kanunun ilk hali ile nüfusun planlanmasına yönelik halkın bilinçlendirilmesi ve buna neden gereksinim duyulduğunun anlatılması amaçlanmış ve bu alanda yapılacak faaliyetlerin Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, üniversiteler, Türkiye Radyo- Televizyon Kurumu, sosyal güvenlik kurumları, meslek kuruluşları ve gönüllü kuruluşlarla iş birliği içerisinde yürütülmesi istenmiştir (3. Md), (Resmî Gazete, 1983g). Bunların bir araya getirilmesi amacıyla da 1983 yılında çıkartılan “Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütme Yönetmeliği” ile Nüfus Planlaması Danışma Kurulu teşkil edilmiştir. Kurulun “Bakanlık hizmet birimlerinin genel müdürleri, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdür Yardımcısı, Yüksek Öğretim Kurulu üyesi, Türk Tabipler Birliği Başkanı, Türk Ebeler Derneği Başkanı ve nüfus planlaması hakkında çalışma yapanlardan seçilecek uzmanlardan” teşekkül edeceği kabul edilmiştir (10. Md). Yılda iki kez toplanması öngörülmüştür. Nüfus planlamasına dair bakanlığın belirleyeceği stratejiler ve yürüteceği hizmetler hususunda istişarî görüş bildirmekle görevlendirilmiştir (10. Md), (Resmî Gazete, 1983f).

Nüfus Planlaması Hakkında Kanun metninde 2018 yılında değişikliğe gidilerek yukarıda belirtilen kamu kurumu ve kuruluşlar arasındaki iş birliğini sağlamaya yönelik yönetmeliğin Cumhurbaşkanı’nca çıkarılacağı kabul edilmiştir (73. Md), (Resmî Gazete, 2018f). Ancak tezin hazırlandığı tarih itibariyle bu düzenleme meydana getirilmemiştir. Dolayısıyla 1983 yılındaki yönetmeliğin yürürlükte olduğu anlaşılmaktadır.

164

3.2.5.3. Aile Şûrası

Aileye ilişkin faaliyetlerin Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirildiği yıllarda (1, 2. Md), (Resmî Gazete, 1989b) merkezde uzmanlaşmaya gidilerek Aile Araştırma Kurumu oluşturulmuş ve aileye ilişkin görevler buraya tevdi edilmiştir. Kurumun Başbakanlık’a bağlı olarak çalışacağı kabul edilmiştir (3. Md), (Resmî Gazete, 1989c). Ayrıca kurumun görev alanında görüşmeler gerçekleştirilmesi amacıyla Aile Şûrası’nın teşkil edileceği de kabul edilmiştir. Bu kapsamda ilk şûra 1990 yılında gerçekleştirilmiştir.

Günümüzde bu hizmetler Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yürütülmektedir. Kendisine yardımcı olması amacıyla da Aile Şûrası toplanmaya devam etmektedir. Bu kapsamda en son 2019 yılında yedincisi düzenlenmiştir.

Şûra, aile sorunları ve aile konusunda eğilimlerin belirtildiği, istişarelerin gerçekleştirildiği, bu alanda milli politikaların tespiti için değişik kesimlerin katılımlarının sağlandığı en az iki yılda bir oluşturulan toplantıdır (7. Md). Toplumun temeli olan aile ile ilgili fikirleri bir araya getirerek, Türk ailesinin yönetilmesi hususunda milli bir politika oluşturulması için ilke ve programlar üzerinde istişare edilmesini sağlamayı amaçlamaktadır (2. Md). Bu doğrultuda bakanın başkanlığında bürokratlar ve üniversite temsilcileri ile başka kurum ve kuruluşlardan çağırılan uzmanlardan teşekkül etmektedir (6. Md), (Resmî Gazete, 1990a).

3.2.5.4. Çocuk Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu

Cumhuriyet Dönemi’nde çocukları korumaya yönelik yasal düzenlemelerin 1949 yılında çıkarılan 5387 sayılı “Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında Kanun” ile başladığı görülmektedir. Bununla “beden, ruh, ahlâk gelişmeleri tehlikede olup ana ve babasız ve Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre haklarında korunma tedbirleri alınmasında zaruret görülen çocukların” güvenliğine yönelik hükümler saptanmıştır (1. Md). Ayrıca bu düzenlemeyle Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde bürokratlar, uzmanlar ve STK temsilcilerini bir araya getirerek çocukların korunmasına yönelik çalışmalar yürütecek Çocuk Koruma Genel Danışma Kurulu oluşturulmuştur (29. Md), (Resmî Gazete, 1949c). Kurul 1957 yılında önceki yasasını mülga eden 6972 sayılı kanunla Çocuk Koruma Umumî Danışma Heyeti ismiyle öngörülmüştür. Çocukların korunmasına yönelik yasal mevzuatların geliştirilmesi için öneriler getirmek ve

165

uygulanmasını takip etmek üzere görevlendirilmiştir (30. Md), (Resmî Gazete, 1957). 1983 yılında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu meydana getirilince önceki kurullar ve yasal düzenlemeler mülga edilerek görevleri buraya tevdi edilmiştir (Yıldırım ve Erkul, 2017, s. 156).

Günümüzde ise bu kurulların göreviyle örtüşecek şekilde vazifelendirilen Çocuk Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu faaliyet yürütmektedir. Çocuk haklarına ilişkin Türkiye’nin taraf olduğu antlaşmaların etkin bir şekilde uygulanmasının izlenmesi ve koordinasyonun sağlanması amacıyla 2000 yılında 2000/14 sayılı Başbakanlık genelgesi ile Çocuk Hakları İzleme ve Değerlendirme Üst Kurulu ismiyle düzenlenmiş (T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2011) ve 2012 yılında şimdiki ismini almıştır.

Kurulun çalışma esasları 2012/9 sayılı Başbakanlık genelgesi ile belirlenmiştir. Buna göre kurul; çocuk haklarını koruma, geliştirme ve kullanma üzerine hazırlanan yasal ve idari düzenlemeler hakkında çalışmalar yapmak ve önerilerde bulunmakla görevlendirilmiştir. Çocuk haklarının korunması için alınacak tedbirler hakkında tavsiyeler üretmektedir. Aynı zamanda bu amaçlar doğrultusunda kurumlar arası koordinasyonu sağlamakla da vazifelendirilmiştir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı kurula başkanlık etmektedir. İlgili kamu kurumlarından bürokratlar ve çocuk haklarına ilişkin faaliyet yürüten sivil toplum örgütlerinden temsilcilerin katılımıyla oluşacağı belirtilmiştir. (Resmî Gazete, 2012b). Çocuk Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu’nun ilk toplantısı 8 Mayıs 2012 tarihinde, ikinci toplantısı 15 Mart 2016 da gerçekleşmiştir.

3.2.5.5. Engelli Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu

Engelli Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu 2013 yılında 8 sayılı Başbakanlık genelgesi ile kurulmuştur. Engelli haklarının korunması, geliştirilmesi ve kullanılmasının sağlanması için yasal ve idari düzenlemeler hakkında çalışmalar yapmak, öneriler getirmek ve bu doğrultudaki faaliyetleri kamuoyunun aydınlatılması için değerlendirmekle görevli kılınmıştır. Engelli haklarının kullanılmasına yönelik alınabilecek önlemleri tavsiye etmesi ve kurumlar arasında iş birliği ile koordinasyonu sağlama faaliyetlerini yürütmesi öngörülmüştür (Resmî Gazete, 2013c).

Kurul Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının engellilere yönelik vazifelerinde yardımcı olması amacıyla meydana getirilmiştir. Başkanlığını bakanın yapacağı kurula

166

bakanlıklar ve kamu kurumlarından üst düzey temsilciler ile engellilerle ilgili faaliyet yürüten kurumlardan ve sivil toplum örgütlerinden yetkililerinin katılması kararlaştırılmıştır. Kurulun çalışma usul ve esasları ile toplantı zaman aralıklarını kendisinin belirlemesi öngörülmüştür (Resmî Gazete, 2013c).

3.2.5.6. Bağımlılık Bilim Komisyonu

Bağımlılıkla mücadele konusundaki devlet politikalarının istişare ve iş birliği içerisinde belirlenmesi amacıyla 2013 yılında “Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezleri Yönetmeliği” çıkartılmıştır (Arslan ve Akbulut, 2017, s. 163). 2019 yılında ise yönetmeliğin yeniden ele alındığı bilinmektedir (Resmî Gazete, 2019c). Yapılan bu düzenlemeler ile Bağımlılık Bilim Komisyonu meydana getirilmiştir.

Sağlık Bakanlığına bağımlılık hususunda görüş bildirmek amacıyla Halk Sağlığı Genel Müdürü veya görevlendireceği bir yardımcısı başkanlığında toplanacak şekilde oluşturulmuştur. Yılda en az iki defa (6. Md) “Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü” ile “Kamu Hastaneleri Genel Müdürü”; “ruh sağlığı ve hastalıkları ile çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kadrosundaki öğretim üyeleri”; “tıbbi farmakoloji uzmanı”; “tıp fakültelerinin adli tıp anabilim dalından veya Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumundan öğretim üyesi” ile teşekkül edeceği belirtilmiştir (5. Md). Komisyon bakanlığın belirleyeceği bağımlılık tedavisi ulusal stratejileri hakkında, tedavi usulleri ile ilgili tanı ve tedavi politikalarının oluşturulmasında, tedavi merkezlerini yerinde inceleyerek alınması gereken tedbirler konusunda, eğitim verecek merkezlerin kriterlerinin ve eğitimin kapsamının belirlenmesi hususunda bakanlığa görüş bildirmekle görevlendirilmiştir (7. Md), (Resmî Gazete, 2019c).

3.2.5.7. Erişilebilir Ulaşım Hizmetleri Çalışma Grubu

Avrupa Birliği tarafından toplu ulaşım araçlarının hareket kısıtlılığı olanlar için elverişli hale getirilmesine yönelik proje başlatılması üzerine Türkiye’de paydaşları da içeren bir istişare mekanizması oluşturulmuştur. Bu soruna yönelik önce 2017 yılında Erişilebilir Ulaşım Hizmetleri Geçici Danışma Kurulunun meydana getirildiği görülmektedir (1. Md). Kurul Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının bünyesinde bir yıl görev süreli olarak teşkil edilmiştir (4. Md). Engelli veya hareket kısıtlılığı olan kişilerin ulaşımda karşılaştıkları sorunları araştırıp raporlar hazırlayarak

167

bunları çözmek için yapılabilecekleri bakanlığa teklif etmekle vazifelendirilmiştir (6. Md), (Resmî Gazete, 2017b).

Geçici danışma kurulu 2019 yılında Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından çıkarılan “Erişilebilir Ulaşım Hizmetleri Çalışma Grubunun Teşkili, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” ile kaldırılmıştır (22. Md). Bu düzenleme ile danışma kurulunun yerini Erişilebilir Ulaşım Hizmetleri Çalışma Grubu almıştır. Bakanlığın ilgili kurum ve kuruluşlarından bürokratlar, öğretim üyeleri, ilgili sivil toplum örgütlerinden temsilciler ve bu alanda ihtisas sahibi kimselerden teşekkül edeceği kabul edilmiştir (4. Md). Çalışma grubu engelli veya hareket kısıtlılığı olan kimselerin ulaşımda karşılaştıkları sorunları araştırıp tespit etmekle ve bunları rapor haline getirip ilgili çözüm önerilerini bakanlığa önermekle görevlendirilmiştir (7. Md). Çalışma grubunun, bakanın veya yardımcısının başkanlığında ayda bir kez toplanması öngörülmüştür (17. Md), (Resmî Gazete, 2019f).

3.2.5.8. Ulusal Beslenme Konseyi

Sağlık Bakanlığının en temel görevlerinden biri herkesin bedenî, zihnî ve sosyal bakımdan iyi olmasını sağlamaktır (352. Md), (Resmî Gazete, 2018e). Bakanlığın bu temel vazifesi bağlamında fikir üreterek yardımcı olan yapılar meydana getirilmektedir. Bu doğrultuda 2019 yılında Ulusal Beslenme Konseyi teşkil edilmiştir.

Ulusal ve uluslararası gelişmeleri göz önünde bulundurarak sağlıklı beslenme, beslenmeye dayalı hastalıkların önlenmesi, sağlıklı beslenme anlayışının toplumda yaygınlaştırılması ve bunlarla ilgili politika ile stratejilerin belirlenmesinde tavsiyelerde bulunmak amacıyla oluşturulmuştur (4. Md). Bakan yardımcısının başkanlığında toplanacak olan kurulun yönetmelikle belirlenen bürokratlar, sivil paydaşlar ve uzmanlardan teşekkül edeceği öngörülmüştür (5. Md). Yılda iki defa toplanması kararlaştırılmıştır. Sağlıklı beslenme ve bu kültürün yerleşmesi için politika ve strateji önerileri sunmak, bu amaçla yapılacak eğitim, araştırma ve geliştirme faaliyetleri hakkında görüş bildirmek gibi hususlarda vazifelendirilmiştir (6. Md), (Resmî Gazete, 2019e).

Sağlık ve sosyal konuların danışma kurulları için çalışma alanı olması Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren başlamıştır. Bununla birlikte günümüzde faaliyet yürüten kurullar 1980 sonrasında meydana getirilmiştir. Bunlar idarenin ihtiyarî olarak

168

danışabileceği oluşumlardır. Uzman ve bürokratlardan müteşekkil Bağımlılık Bilim Komisyonu ile Kan ve Kan Ürünleri Kurulu haricindekilerde sivil toplum örgütlerinden temsilciler üye olarak yer almaktadır. Ayrıca bunlardan Nüfus Planlaması Danışma Kurulu, Çocuk Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu ve Engelli Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu danışma işlevlerinin yanında koordinasyon sağlamakla da görevlendirilmişlerdir. Yine dikkat çeken başka bir durum ise kanun ile kurulan Kan ve Kan Ürünleri Kurulu haricindekilerin hukukî dayanaklarının idarenin düzenleyici işlemleri ile saptanmış olmasıdır.

3.2.6. Eğitim, Kültür ve Spora İlişkin Konularda Faaliyet Yürütenler