Faaliyet Gösterdiği Dönem İtibariyle

Merkezî idareye yardımcı danışma kurulları Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren idare teşkilatı içerisinde yerlerini almaya başlamıştır. Devlet yönetiminde danışma ihtiyacı idare teşkilatının ilk oluşturulduğu yıllardan itibaren hissedilmiş ve buna yönelik yardımcı kurullar meydana getirilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi’nde oluşturulan ilk kurullar Sayıştay (1923), Danıştay (1924), Yüksek Askerî Şûra (1925), Alî İktisat Meclisi (1927) olarak sıralanabilir. İleriki yıllarda ise bu tarz kurulların sayısı artarak devam etmiştir. 1950 yılına kadar 17, 1951- 1960 arasında 7, 1961 ila 1980 yıllarında 14 ve 1980 sonrasında 110 adet kurul meydana getirilmiştir. Kurulların oluşturulma sayısının 1980 yılı sonrasında belirgin şekilde arttığı anlaşılmaktadır (Tablo 4). Nitekim Sezen de çalışmasında analiz ettiği kurulların dörtte üçünden fazlasının 1980 sonrasında meydana getirildiğini tespit etmiştir (Sezen, 2003, s. 41). Bu bakımdan merkezî idareye yardımcı danışma kurullarından 38’i (%25,7 Tablo 4) 1980 yılına kadar teşkil edilmişken, 110’u (%74,3 Tablo 4) bu tarih sonrasında oluşturulmuştur. Bunların 29’u 1981-1989 yılları arasında, 19’u 1990 ila 1999 yıllarında, 29’u 2000 ila 2009 yıllarında ve 33’ü ise 2010 ve sonrasında kurulmuştur.

128

Tablo 4- Kurulduğu Döneme Göre Yardımcı Danışma Kurulları (1923-2019 Ekim)

Kurulduğu

Dönem Birimlerin Sayısı %

1923-1950 17 11,5%

1951-1960 7 4,7%

1961-1980 14 9,5%

1981 ve Sonrası 110 74,3%

Toplam 148 100%

1923-1950 dönemi Cumhuriyet’in ilk yılları ve tek parti iktidarının hâkim olduğu zaman dilimidir. 1946 yılında ilk çok partili seçim yapıldıysa da Cumhuriyet Halk Partisi’nin dört yıl daha yönetimde kaldığı bilinmektedir. Bu dönem, sömürgeci güçlere karşı başarı elde etmiş Türkiye’nin, rejim değişikliği içerisinde yeni bir idare teşkilatı meydana getirdiği yıllar yaşanmıştır. Bu yıllarda idareye yardımcı danışma kurullarının oluşturulmaya başlandığı görülmektedir. Bunlar çoğunlukla kanunla teşkil edilmiştir. Bunlardan İktisat Kongresinin (1923) Başbakanlık genelgesi ile düzenlendiği görülmektedir. Dolayısıyla bu yıllarda danışma kurullarını oluşturmak için idarenin düzenleyici işlemlerinin çok fazla kullanılmadığı anlaşılabilir. Bu dönem ekonomiye, çalışma hayatına, bayındırlığa, eğitime, spora, sağlığa, sosyal konulara ve güvenliğe dair meselelerde görev yürüten kurullar meydana getirilmiştir. Ayrıca yürütmeyi idarî işlemler için zorunlu olarak veya uygun görüş danışması şeklinde bağlayıcı kılan düzenlemelerin de bu dönemden itibaren başladığı görülmektedir.

1950 yılında yapılan çok partili genel seçimler sonucunda uzun süre boyunca yönetimde olan siyasî iktidar el değiştirmiş ve Demokrat Partili yıllar başlamıştır. Bu dönem 1960’a kadar sürmüştür. Bu süreçte yardımcı danışma kurullarının teşkil edilmeye devam ettiği anlaşılmaktadır. Bunlar ekonomik, bayındırlık, güvenlik, sosyal ve kültürel konularda faaliyet yürüten kurullardır. Bahsedilen dönem içerisinde de önceki yıllarda olduğu gibi kurulları oluşturmak için yasamanın düzenleyici işlemleri ön planda olmuştur. 7 kuruldan 6’sı kanunla teşkil edilmiş 1’i ise kanun hükmünde kararname ile meydana getirilmiştir. Yine bu yıllarda zorunlu olarak danışılması gereken 1 adet kurulun meydana getirildiği görülmektedir (Bakınız Ek-1). Dolayısıyla önceki dönemle kıyaslandığında yeni bir siyasi iktidarın olduğu dönem yaşansa da yardımcı danışma kurulları bakımından belirgin bir farklılaşma görülmemektedir.

129

1961-1980 dönemi askerî darbe neticesinde başlamış ve planlamacı ekonomik modelin uygulandığı yıllar olmuştur. Bu süreçte 14 adet yeni kurul meydana getirilmiştir (%9,5 Tablo 4). Bunlar güvenlik, ekonomik, orman, eğitim, sağlık, çevre ve sosyal konulara dair hususlarda faaliyet yürüten merciler olmuştur. Bu yıllarda oluşturulan kurullardan 1’ine zorunlu olarak danışılması öngörülmüştür. Ayrıca bu yıllar kurul teşkil etmek için idarenin farklı düzenleyici işlemlerinin de kullanılmaya başladığı dönem olmuştur. Nitekim yönetmelik, kanun hükmünde kararname, Bakanlar Kurulu kararı ile 7 adet kurul meydana getirilmiştir.

1981 ve sonrasında ise serbest ekonomik modelin uygulandığı ve yeni kamu yönetimi anlayışının hâkim olduğu yıllar ve reformların gerçekleştirildiği yıllar yaşanmıştır. Bu dönemin kurullar bakımından belirgin özelliği sayılarında meydana gelen fazlalaşmadır. Nitekim kurulların %74,3’ü bu yıllarda oluşturulmuştur. Görev alanları bakımından önceki dönemlerden farklı olarak teknolojik gelişmeler, adaletle ilgili meseleler, araç trafiğine yönelik düzenlemeler, suyun korunması hakkındaki konular ve Avrupa Birliği ile dış politikaya dair hususlarda da yeni kurullar meydana getirilmiştir. Ayrıca bu dönem kurulların meydana getirilmesinde idarenin düzenleyici işlemlerinin daha çok kullanıldığı görülmektedir. Nitekim 110 kuruldan 36’sı kanunla teşkil edilmiştir. Bu durum kurulların sayısının bir anda artmasında önemli bir etken olarak değerlendirilebilir. Bu yıllarda oluşturulan kurullar arasında zorunlu ve uygun görüş danışması da öngörülebilmiştir (12 adet, bakınız Ek-1).

Kurulların bazıları oluşturuldukları yıldan sonra uzun süre faaliyet yürütmüşken bazıları ise kısa süreli çalışma süresine sahip olmuştur. Örneğin Ziraî Mücadele İlaçları İstişare Kurulu 1983-1985 yılları arasında faaliyet yürütmüştür. Bu bakımdan dönemlere göre faaliyet yürüten kurul sayıları da değişkenlik göstermiştir. Bu değişikliği görmek için Cumhuriyet Dönemi yirmi yıllık periyotlar halinde bölünerek incelendiğinde faaliyet yürüten kurul sayılarında günümüze doğru belirgin bir fazlalaşma dikkat çekmektedir (Tablo 5).

130

Tablo 5- Faaliyet Yürüttüğü Döneme Göre Yardımcı Danışma Kurulları (1923-2019 Ekim)

Faaliyet Yürütülen Dönem Birimlerin Sayısı

1923-1940 12

1941-1960 23

1961-1980 31

1981-2000 77

2001 ve Sonrası 124

1923-1940 yılları arasında 12 adet merkezî idareye yardımcı danışma kurulu faaliyet yürütmüştür. 1941-1960 arasında ise bu sayı yeni oluşturulan kurullarla birlikte 23 olmuştur. 1961-1980 yıllarında önceki yıllara göre daha fazla yardımcı danışma kurulu faaliyet yürütmüştür ve bunların sayısı 31 olarak saptanmıştır. 1980’ler ve sonrası ise merkezî idarede görev yürüten bu tarz kurulların önceki yıllara nazaran oldukça fazla olduğu anlaşılmaktadır. Önceden kurulan kimi kurullar ilga edilmişken onlardan daha fazla yeni kurul meydana getirilmiştir. Buna göre 1981 ila 2000 arasında 77 adet farklı kurulun görev aldığı tespit edilmektedir. 2001 ve sonrasında ise bu sayı 124’ü bulmaktadır (Grafik 1).

Grafik 1- Dönemler İtibariyle Faaliyette Olan Yardımcı Danışma Kurulları (1923-2019 Ekim)

Görüldüğü gibi 1980’li yıllara kadar meydana getirilen ve faaliyet yürüten kurul sayısı bu dönem sonrasında belirgin şekilde fazlalaşmaktadır. Bu devletin hizmet yürüttüğü sahanın genişlediğini ve merkez teşkilatının büyüdüğünü gösteren önemli bir veri olarak değerlendirilebilir.

0 20 40 60 80 100 120 140 1923-1940 1941-1960 1961-1980 1981-2000 2001 ve Sonrası

131