Dayanak Metinlerine Göre

Cumhuriyet Dönemi’nde meydana getirilen yardımcı danışma kurullarının dayanak metinleri çeşitlenmektedir. Kurulları oluşturmak için standart bir mevzuat çeşidi öngörülmediğinden bu amaçla anayasa, kanun, KHK, Başbakanlık genelgesi, Bakanlar Kurulu kararı, bakanlık kararı, yönetmelik veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi gibi düzenlemeler kullanılabilmiştir. Ayrıca bir kurul faaliyet yürüttüğü yıllar içerisinde farklı nitelikteki düzenlemelere de konu olabilmiştir. Mesela bir kurul kanunla kurulduğu halde faaliyet yürüttüğü sonraki yıllarda bakanlık kararı ile düzenlenebilmiştir. Bunlara çalışmanın sonundaki Ek-1 listede yer verildiği gibi yeri geldikçe de değinilecektir.

1923-2019 yılları arasında meydana getirilen danışma kurullarının yasal dayanağını teşkil etmek amacıyla en fazla kullanılan düzenleme çeşidinin kanun ve KHK olduğu görülmektedir (%53,3 Tablo 1). Nitekim Sezen’in merkezdeki 37 kurul için yaptığı analizde de çeşitli düzenleme yollarının kurulları teşkil etmek için kullanılabildiği ve içlerinden en çok başvurulan düzenleme çeşidinin kanun ve KHK olduğu belirtilmiştir (Sezen, 2003, s. 31).

116

Tablo 1- Dayanak Metinlerine Göre Yardımcı Danışma Kurulları (1923-2019 Ekim)

Dayanağını Oluşturan Metin Birimlerin Sayısı %

Anayasa 6 4,1%

Kanun ve KHK 79 53,3%

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve

Cumhurbaşkanı Kararı 14 9,5%

Bakanlar Kurulu Kararı 5 3,4%

Başbakanlık Genelgesi 12 8,1%

Bakanlık Kararı ve Yönetmelik 32 21,6%

Toplam 148 100%

Merkeze yardımcı danışma kurullarından anayasada düzenlenenler Danıştay (1924), Milli Güvenlik Kurulu (1961), Sayıştay (1923), Devlet Planlama Teşkilatı (1960- 2011), Ekonomik ve Sosyal Konsey (1995) ve Yüksek Hakem Kurulu (1936) olarak sıralanmaktadır (%4,1 Tablo 1). Bunların Cumhuriyet tarihi ile eşdeğer köklü yapılanmalar olduğu görülmektedir. Bu bakımdan en genç oluşum Ekonomik ve Sosyal Konseydir. Ayrıca anayasa ile düzenlenen kurullar faaliyet alanları bakımından belli bir bakanlıkla sınırlandırılmamış ve genel yönetimin tamamı için hizmet vermek üzere oluşturulmuştur.

Anayasada düzenlenen merkeze yardımcı danışma kurullarından Danıştay ve Milli Güvenlik Kurulunun doğrudan anayasa ile oluşturulduğu diğerlerinin ise sonradan anayasal statü kazandıkları görülmektedir. Sayıştay Cumhuriyet Dönemi’nde ilk defa 1923 yılında çıkartılan 374 sayılı kanunla düzenlenmiş ve 1924 Anayasası ile anayasal bir statü kazanmıştır. Ekonomik ve Sosyal Konsey ise 1995 yılında Başbakanlık genelgesi ile meydana getirilmiş ve daha sonra 1996, 1997 ve 1999 yıllarında da genelgeler ile düzenlenmiştir. 2001 yılında 4641 sayılı kanunla öngörülen konsey 2010 yılında anayasal statü kazanmıştır. Devlet Planlama Teşkilatı (1960-2011) da yine anayasada yer verilmeden önce oluşturulmuştur. İlk defa 1960 yılında 91 sayılı kanunla düzenlenen teşkilat, 1961 Anayasası ile anayasal statü kazanmıştır. 1982 Anayasası’nda ise Devlet Planlama Teşkilatına (1960-2011) doğrudan yer verilmemiştir. Ancak bu doğrultuda faaliyet yürütecek bir teşkilatın kurulması devlete ödev olarak yüklendiğinden (166. md) anayasal kuruluş olarak kabul edilmeye devam edilmiştir (Gözübüyük, 1997, s. 85). Yüksek Hakem Kurulu da anayasal statüsünü,

117

oluşturulmasından sonra kazanan bir yapıdır. 1936 yılında 3008 sayılı “İş Kanunu” ile teşkil edilmiştir ve 1982 Anayasası ile anayasal statü kazanmıştır.

Merkezdeki kurullara dayanak sağlayan düzenleme çeşitlerinden diğeri kanun ve KHK’dir. Çalışmada dayanağı kanun veya KHK olan 79 kurul tespit edilmiştir (%53,3 Tablo 1).32 Buna göre kurulların yasal dayanağını oluşturan metin çeşitlerinden en çok kanun ve KHK’nın kullanıldığı görülmektedir. Bununla birlikte içlerinden bazıları kanun veya KHK ile düzenlenmeden evvel farklı usullerle kurulmuştur. Sosyal Güvenlik Kurulu (1976-1985) 7/12224 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile oluşturulmuşken daha sonra 184 sayılı KHK ile düzenlenmiştir. Ulusal Petrol Stok Komisyonu 2001 yılında 2001/48 sayılı Başbakanlık genelgesi ile oluşturulmuşken sonradan kanunla düzenlenmiştir. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Kurulu (1986-2018) 1986 yılında “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Yönetmeliği” ile meydana getirilmişken 2004 yılında 5263 sayılı kanunla düzenlenmiştir. Milli Gıda Yüksek Kurulu (1982-1985) 1982 yılında 8/4826 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile meydana getirilmiş ve 183 sayılı KHK ile Tarım, Ormancılık ve Köyişleri Bakanlığının sürekli kurullarından birisi olarak düzenlenmiştir. Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu (1980-2018) ise 8/166 sayılı kararname ile meydana getirilmişken 1994 yılında 540 sayılı KHK ile düzenlenmiştir.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi de yardımcı danışma kurullarının yasal dayanağını oluşturabilmektedir. 2017 yılındaki anayasa değişiklikleri kapsamında yürütmenin düzenleyici işlemleri arasına girmiştir. Yürütmeye ilişkin meselelerde çıkartılabileceği anayasada kabul edilmiş olan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile birçok düzenleme yapılmıştır. Başkentteki kurulların bazılarının önceki hukukî metinleri mülga edilerek yerlerine Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkartılmıştır. Bazıları ise tamamen kaldırılmış ve görevleri Cumhurbaşkanlığı teşkilatında yer alan politika kurullarına tevdi edilmiştir.

Çalışma kapsamında tespit edilen kurullardan 14 adedinin hukukî dayanağı Cumhurbaşkanlığı kararnamesidir (%9,5 Tablo 1). Bunlardan Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu (2018), Milli Saraylar Değerlendirme Kurulu (2018) ve Cumhurbaşkanlığı Yüksek İstişare Kurulu (2019) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile 32_{Çalışmada tespit edilen Cumhuriyet Dönemi’ndeki merkezî idareye yardımcı danışma kurulları Merkezî}

118

oluşturulmuşken diğerleri ise meydana getirildikleri yasal düzenlemelerinin farklı olmasına rağmen sonradan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmiştir. Yüksek Askerî Şûra (1925), Bakanlıklararası Harita İşlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu (1925), Çalışma Meclisi (1946), Vergi Konseyi (1992), İşgücü Piyasası Danışma Kurulu (2003) ve Malî Suçlarla Mücadele Koordinasyon Kurulu (1996) kanunla meydana getirilmiş olup 2018 yılı itibariyle Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmiştir. Tıpta Uzmanlık Kurulu (1973), Sportif Değerlendirme ve Geliştirme Kurulu (2011) ve Sağlık Meslekleri Kurulu (2011) KHK ile meydana getirilmiş ve sonradan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmiştir. Yine Türk Tasarım Danışma Konseyi (2009) ve Yatırım Danışma Konseyi (2016) de günümüzde Cumhurbaşkanlığı kararı ile düzenlenmiş olmasına rağmen kurucu metinlerinin Bakanlar Kurulu kararı olduğu bilinmektedir.

Bakanlar Kurulu kararı da merkezî idareye yardımcı danışma kurulları oluşturmak için kullanılmıştır (%3,4 Tablo 1). Bunlar Bakanlıklararası Dış İlişkiler Münasebetler Komitesi (1962-1982), İdari Reform Danışma Kurulu (1971-1971), Milli Kalite Kontrol Danışma Kurulu (1978-1987), Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulu (1999-2006) ve Yatırım İzlenmesi ve Koordinasyonu Kurulu (2016- 2019) şeklinde tespit edilmiştir.

Yardımcı kurullarının yasal dayanağını oluşturan diğer bir düzenleme yolu ise Başbakanlık genelgesidir. Bu şekilde oluşturulmuş 12 adet merkezî idareye yardımcı danışma kurulu tespit edilmiştir (%8,1 Tablo 1). İhracata Dönük Üretim Stratejisi Değerlendirme Kurulu (2010), Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu (2011), Karayolu Trafik Güvenliği Stratejisi Eşgüdüm Kurulu (2012), Engelli Hakları İzleme ve Değerlendirme Kurulu (2013) bu kurullardandır.

Merkezî idareye yardımcı danışma kurullarının dayanak metinlerinden bir diğeri de bakanlık kararı veya yönetmeliktir. Bakanlıklar, kanunla verilen yetkiler çerçevesinde çıkardıkları yönetmeliklerle veya aldıkları kararlarla kendilerine görevlerinde yardımcı olacak kurullar meydana getirebilmektedir. Danışma işlevi saptanan bu tarz kurullar 32 adettir (%21,6 Tablo 1). Nüfus Planlaması Danışma Kurulu (1983), Gençlik Şûrası (1983), Aile Şûrası (1989), Tarım Şûrası (1992), Türk Kooperatifçilik Kurultayı (1995) ve Ulusal Sulak Komisyonu (2002) bu tarz kurullardandır. Spor Şûrası (1946), Sanayi Şûrası (1957), Ulaştırma, Denizcilik

119

Haberleşme, Havacılık ve Uzay Teknolojileri Şûrası (1983), Turizm Şûrası (1983), Millî Kültür Şûrası (1983), Esnaf ve Sanatkârlar Şûrası (1993) ve Çevre ve Şehircilik Şûrası (2011) KHK ile oluşturulan ve sonradan yönetmelikle toplanmaya devam eden kurullardandır. Ayrıca Meslekî Eğitim Kurulu 1977 yılında kanunla kurulmuş ve 2018’de 703 sayılı KHK ile ilga edildikten sonra günümüzde bakanlık onayı ile tekrar teşkil edilmiştir. Yine Enerji Şûrası 1983’te KHK ile oluşturulup 1985’te kanunla ilga edildikten sonra 1999 yılında yönetmelikle düzenlenmiştir.

Görüldüğü gibi kamu yönetiminde yer alan başkentteki yardımcı danışma kurulların meydana getirilmesinde çeşitli düzenlemeler kullanılabilmektedir. Yasama merciinin belli müzakereler neticesinde çıkardığı yasal metinlerle veya nispeten daha kolay çıkartılabilen yürütmenin düzenleyici işlemleri ile kurullar oluşturulabilmektedir. Ayrıca bir kurulu düzenleyen metin çeşidi de zamanla değişebilmiştir. Bu konuda belli bir standarttan bahsedilememesi ve yürütmenin düzenleyici işlemlerinin de kurulların oluşturulmasında etkili olması artan kurullaşma eğiliminin altında yatan etkenlerden biri olarak gösterilebilir (Sezen, 2003, s. 33).