Sürdürülebilir Turizmin Amaçları ve İlkeler

Sürdürülebilir turizmin amacı; turizmi, çevreye, topluma, tarihsel, doğal ve kültürel varlıklara zarar vermeden geliştirerek, bölge ekonomisine katkıda bulunmak (Keleş, 2003, 25); biyolojik çeşitliliği korumak; yaşam kalitesini sürdürmek ve arttırmak (Wight, 2003, 50); çevresel ve kültürel zararları en aza indirmek; ziyaretçi tatmini yaratmak; bölgede uzun dönemli ekonomik büyümeyi maksimize etmek (Sychowski, 2000, 18; Wight, 2003, 50; Timur, 2005, 23) ve yerel kültüre saygı göstermektir. (Timur, 2005, 23; Sychowski, 2000, 18). Sürdürülebilir turizm yaşam standartları ve kalitesi açısından sadece yerel halkın ihtiyaçları ve isteklerini karşılamayı değil, aynı zamanda turistlerin ve turizm endüstrisinin isteklerini de memnun etmeyi amaçlamaktadır (Timur, 2005, 23; Güneş, 2008, 172).

Sharpley (2000, 8) çalışmasında sürdürülebilir turizmin amaçlarını kalkınma amaçları ve sürdürülebilir amaçlar olarak iki temel başlık altında incelemiştir. Kalkınma amaçları; arasında eğitim, hayat beklentileri, potansiyel fırsatlar gibi insanların yaşam kalitelerinin arttırılması, temel ihtiyaçların karşılanması, siyasi özgürlük ve toplumsal ihtiyaçlarla ilgili kararlara yerel halkın katılımının sağlanması gibi konuları içeren özgüvenin sağlanması gibi konular yer almaktadır. Sürdürülebilir amaçlar ise;

sürdürülebilir nüfus düzeyini sağlamayı, yenilenemeyen doğal kaynakların minimum tüketimini ve sürdürülebilir kullanımını içermektedir.

Owen, Witt ve Gammon (2004)’un belirttiğine göre; turizm hareketlerinin küçük ölçekli de olsa planlamasını yapmak; turizmi zamana ve mekâna yaymak ve çeşitlendirmek; halkı sürdürülebilir turizm konusunda bilinçlendirmek; turistik istihdamda yerel halka öncelik vermek; planlama çalışmalarında ve karar süreçlerinde halkın etkin rol almasını sağlamak; yerel kültürün önemini ön plana çıkartmak sürdürülebilir turizmin hedefleri arasındadır (Emekli, 2004, 418).

Turizm ve insan hakları konusunda çalışmalar yapan organizasyonlardan bir olan Tourism Concern 1992 yılında sürdürülebilir turizm konusunda birtakım ilkeler belirlemiştir. Bu ilkeler şu şekilde sıralanmaktadır (Richardson, 1997, 22; Sychowski, 2000, 18; Blamey, 2001, 13; Erdoğan, 2003, 101; Fennell, 2003, 12; Bozok, 2004, 436; Güneş, 2004, 500; Demir ve Çevirgen, 2006b, 107; Banerjee, 2007, 17; İzgi, 2007, 46):

 Kaynakları sürdürülebilir kullanmak: Doğal, sosyal ve kültürel kaynakların sürdürülebilirliği ve korunması oldukça önemlidir ve uzun vadede iş alanlarının yaratılmasını sağlar.

 Aşırı tüketimi ve atıkları azaltmak: Aşırı tüketimi azaltmak uzun vadede çevresel tahribatları onarmak için gereken maliyetlerden kaçınmaya yardımcı olur ve turizmin kalitesine turizme katkı sağlar.  Çeşitliliği sürdürmek: Doğal, sosyal ve kültürel çeşitliliği sürdürmek ve

teşvik etmek uzun vadede sürdürülebilir turizm gelişimi için gereklidir ve endüstri için dirençli bir yapı oluşmasını sağlar.

 Turizmi planlamaya dahil etmek: Ulusal ve yerel stratejik planlama ile birlikte ele alınan ve çevre etki değerlendirmesi uygulayan bir turizm gelişimi ile turizm uzun süre varlığını sürdürebilir.

 Yerel ekonomileri desteklemek: Geniş oranda yerel ekonomik faaliyetleri destekleyen ve çevresel maliyet ve faydaları dikkate alan bir turizm hem yerel ekonomilerin korunmasını sağlar, hem de çevresel yıkımların oluşmasını engeller.

 Yerel halkın katılımını sağlamak: Yerel halkın turizme tam katılımı sadece kendilerine ve çevreye yarar sağlamaz, aynı zamanda turizm deneyimlerinin kalitesini de arttırır.

 Paydaşların ve kamunun görüşlerini almak: Turizm endüstrisinin ve yerel halkın, organizasyonların ve kurumların birbirleriyle etkileşimli çalışmaları ve muhtemel çatışmaları çözmeleri için birbirlerine danışmaları gereklidir.

 Personeli eğitmek: Sürdürülebilir turizmi uygulamaya dönüştüren ve her kademe için yerel halktan işe alınan personelin eğitimi turizm ürünlerinin kalitesini arttırır.

 Sorumlu bir turizm pazarlaması oluşturmak: Turiste karşı sorumlu olan ve tam bilgiler sağlayan pazarlama, destinasyonun doğal, sosyal ve kültürel çevresine olan saygıyı ve müşteri memnuniyetini artırır.

 Araştırma yapmak: Süregelen araştırma ve gözlemlerle toplanan veriler ve yapılan analizler, sorunların çözümüne yardımcı olur ve destinasyona, endüstriye ve müşterilere yarar sağlar.

Bir yöre turizme açılırken, sürdürülebilirlik ilkeleri ışığında planlanmaz ve olaylar kendi akışına bırakılırsa geçen zamanla birlikte artan turizm hareketine paralel olarak yerel halkta turizme karşı toplumsal tepki oluşabilir. Önceleri hoş karşılanan turizm hareketi, alışma ve temasın ticarileşmesi sonrası, turistlerden rahatsızlık duyulmasına ve düşmanlığa kadar bir takım olumsuzluklara neden olabilir (İzgi, 2007, 47). Bu nedenle sürdürülebilir turizm gelişimi, sürdürülebilir kalkınmanın ilkeleri ile de uyumlu olmalıdır (Hinch, 1996, 95).

Sürdürülebilir turizmle ilgili olarak belirtilen temel ilkeler göz önüne alındığında bazı turizm türlerinin diğerlerine göre daha sürdürülebilir olduğunu söylemek mümkündür. Her turizm türünün sürdürülebilir olması için bu ilkelerin uygulanması gereği kaçınılmazdır. Bu açıdan konuya bakıldığında, sürdürülebilir turizm kavramına uygun olan ve olmayan bazı turizm şekilleri Çizelge 1’de gösterilmiştir (Swarbrooke, 1999, 19; Demir ve Çevirgen, 2006b, 109).

Çizelge 1. Sürdürülebilir Turizm ve Diğer Turizm Şekilleri Sürdürülebilir turizm kavramına

uygun turizm şekilleri

Sürdürülebilir turizm kavramına uygun olmayan turizm şekilleri  Ekoturizm

 Yörenin tarihi ve kültürel çekiciliklerini öğrenmeye imkan sağlayan kültürel turizm

 Terk edilmiş alan ve mekanlar için yeni kullanım imkanı sağlayan çekicilikler

 Yerel halka gelir sağlayan küçük ölçekli kırsal çiftlik turizmi

 Sorumlu turizm (turistlerin seyahatleri süresince çevrenin korunması ile ilgili faaliyetlere katılması)

 Kitlesel kıyı turizmi

 Fiziksel çevreye zarar veren aktivitelere dayalı seyahatler (dağ bisikleti, kayak vb.)

 AIDS vb. hastalıkların yayılmasına neden olan seks turizmi

 Avlanma, balık tutma gibi faaliyetlerin kontrolsüz yapıldığı seyahatler

 Antartika, yağmur ormanları gibi hassas çevrelere yapılan kitlesel ziyaretler

Kaynak: John Swarbrooke. (1999). Sustainable Tourism Management. (2nd Edition), USA: Cabi Publishing, s.19.

Sürdürülebilir turizm kavramına uygun olmayan turizm şekilleri gidilen alanlarda çeşitli yönlerden doğal, kültürel ve sosyal çevre üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Bu durum kuşkusuz sürdürülebilir turizmin ilkeleri ile bağdaşmamaktadır. Öte yandan, sürdürülebilir turizm kavramıyla uyumlu olarak kabul edilen ekoturizm, kültürel turizm gibi diğer turizm türlerinin de iyi yöneltilmediği ve plansız bir şekilde geliştiği takdirde yine doğal ve sosyo- kültürel kaynaklar üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceği unutulmamalıdır. Aksi takdirde olumlu olarak belirtilen bu turizm türleri tam tersi bir gelişme gösterip, sürdürülebilir turizm kavramından uzaklaşacaktır. Her turizm türü için daha sürdürülebilir bir kalkınmanın sağlanması için bu ilkelerle uyumlu olarak çaba gösterilmesi gerekmektedir (Demir ve Çevirgen, 2006b, 109). Sonuç olarak denilebilir ki, sürdürülebilir turizm ilkeleri, bir arada sağlanması gerekli, birbirilerini bütünleyici prensiplerdir, bütüncül bir yaklaşım gerektirir (Gürer, 2003, 34).