Ekoturizmde Tüketici Profil

Bu bölümde öncelikli olarak ekoturist kavramı tanımımlanmaya çalışılmış ve ekoturistleri diğer turistlerden ayıran özellikler ortaya konulmuştur. Bu çerçevede ekoturistlerin sosyo-demografik yapıları, kalış süreleri, konaklama tercihleri, seyahat motivasyonları ve aktivite tercihleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

2.2.10.1 Ekoturist Kavramının Tanımı

Mevcut çalışmaların sınırlı olması, tanımlamadaki zorluklar ve ekoturizm pazarının homojen bir yapıya sahip olmaması ekoturistler ile ilgili kesin bilgiler verilmesini zorlaştırmaktadır. Ekoturizm çok geniş bir alan olmasına rağmen, yapılan çalışmalar genellikle destinasyon, tur operatörlerinin algıları ya da doğa ve macera temelli turizm üzerine yoğunlaşmıştır. Bu nedenle ekoturizme olan ilgi, ekoturistlerin özelliklerinden ziyade pazara ve destinasyonlara yönelik olmuştur (Wight, 2001, 40). Fennell’in (2003, 33) belirttiğine göre günümüze kadar yapılmış ekoturistler ve ekoturistlerin motivasyonları ile ilgili ampirik çalışmalar sınırlıdır. Yapılmış çalışmalarda ekoturizm pazarı homojen olmayan bir pazar olarak nitelendirilmiş ve ekoturistler tercih ettikleri ekoturizm aktivitelerine göre tanımlanmaya çalışılmıştır. Pazarlama açısından bu araştırmalar yararlı olmakla birlikte gerçekte ekoturistlerin doğal çevreye yönelmelerine neden olan davranış tercihleri yeterli düzeyde bilinmemektedir. Bunun yanı sıra ekoturistlerin motivasyonları genel turistlerin motivasyonları ile benzerlik göstermekte ve ekoturistin salt tanımının yapılması zorlaşmaktadır (Kerstetter, Hou ve Lin, 2004, 491). Bu nedenle Sharpley’in (2006, 12) ve Demir ve Çevirgen’in (2006a, 116) belirttiğine göre ekoturistin tanımını yapabilmek için ekoturisti kitle turistlerinden ayıran davranış farklılıklarının neler olduğunu belirlemek gerekmektedir. Öncelikle ekoturist doğaya, kültüre ve yörenin ve yerel halkın kalkınmasına ilgi duyan; yöreye sürdürülebilirliğin sağlaması için katkıda bulunan bir turist tipidir. İkinci olarak, Tao, Eagles ve Smith’in (2004, 161) belirttiği gibi ekoturistler sorumlu davranışlarda bulunan

ve sorumluluk bilincinde olan bir turist profili çizmektedir. Bundan dolayı ekoturist davranışlarının üç kapsamı bulunmaktadır (Sharpley, 2006, 12):

 Seyahat Öncesindeki Davranışlar: Tur ile ilgili tüm bilgilere sahiptirler. Bu bilgiler; seyahat acentası, acentanın doğaya uygun faaliyetleri, grubun büyüklüğü, ulaşım türü, kalacağı konaklama işletmelerinin çevreye uyumlu uygulamaları, yerel halkın turistin seyahatinden elde edeceği ekonomik katkılar, yörenin tarihi, kültürü ve diğer yöresel bilgilerdir.

 Seyahat Esnasındaki Davranışlar: Yerel halka ve geleneklerine saygılıdırlar; yerel girişimcileri desteklerler; alçakgönüllülükle seyahat ederler; yöre ve yerel halk ile ilgili bilgiye sahip olacak kadar yeterli süre yörede kalırlar. Yörenin flora ve faunasına zarar vermezler ve çevreye en az olumsuz etkide bulunmaya çalışırlar.

 Seyahat Sonrasındaki Davranışlar: Ziyaret edilen yöre ile ilgili anlayışı ve değeri geliştirirler. Seyahat acentasına gerekli geri dönüşümü sağlarlar.

Bu bilgilere dayanarak ekoturist, “sürdürülebilirliği, otantik yerel harcamaları ve ziyaret ettikleri yerel halka kazandırdıkları fırsatları ön planda tutan sorumlu turist” olarak tanımlanmaktadır (http://www.ecotourism.org/).

Giannecchini (1993) ve Ziffer (1989) ekoturisti; değerbilirlik, katılımcılık ve duyarlılık ruhu içinde, nispeten doğal özelliklerini koruyan alanları ziyaret eden kişi olarak tanımlamaktadır (Sharpley, 2006, 8; Orhan, 2008, 33; (Kaypak, 2010, 95). Ekoturist, yaban hayatını ve doğal kaynakları kullanırken tüketici bir anlayışla yaklaşmaz. Ayrıca ekoturist yerel halkın ekonomik refahına ve alanın korunmasına, doğrudan faydalanmaya yönelik istihdam ve finans araçları yaratmasıyla da ziyaret edilen alana katkıda bulunur (Sharpley, 2006, 8; Orhan, 2008, 33; Kaypak, 2010, 95).

Ekoturistler çevreyi öğrenmeye istekli, gündelik hayatın baskılarından kaçan, macera içeren aktiviteler gerçekleştiren, sağlıklı bir seyahat tarzını sürdüren ve deneyimlerini paylaşan bir özellik göstermektedirler (Palacio, 1997, 234). Bunun yanı sıra doğal çevrenin sürdürülebilirliğine uygun hareket

eden bir yapıya sahiptirler. Ancak bu noktada Perkins ve Grace’in (2009, 225) belirttiğine göre dikkat edilmesi gereken önemli bir husus bulunmaktadır. Ekoturistler, gerçek ekoturistlerden daha yeni ve popüler bir şeyler arama ihtiyacında olan ekoturistlere kadar değişkenlik göstermekte ve farklı etkilere neden olmaktadırlar.

Ekoturistler sadece alternatif olanın ya da çevreye uygun turizm türlerinin arayışı içinde değildirler, aynı zamanda turizmin etkilerinin de farkında olan ve bu nedenle davranışlarını düzeltmeye istekli olan turistlerdir. Poon’un (1993) “yeni” diye nitelendirdiği turist tipi “eski” diye nitelendirdiği kitle turist tipinin önüne geçmektedir. Yeni turistler daha deneyimli, kendini eğitebileceği kaliteli deneyim arayan, çevreye karşı bir tehlike yaratmayan ve özel merakı olan turistlerdir. Bu turistler aynı zamanda nasıl davranılması gerektiğini ve turizmin nasıl doğru tüketileceğini bilen turistlerdir. Örneğin yapılan bir araştırmada İngiliz turistlerin %64’ünün turizmin çevreye zarar verdiğine inandıkları ve bu nedenle çevreye daha uygun turizm ürünlerine daha fazla ödeme yapmak isteğinde oldukları ortaya çıkmıştır (Sharpley, 2006, 11).

Ballantine ve Eagles’a (1994) göre ekoturist seyahat planını yaparken doğadan öğrenmeyi, çekicilik unsuru olarak yaban hayatını ve ziyaret edilmemiş alanları önemli bulmaktadır. Tatilinin en azından üçte birini safarilerde ya da eşdeğer aktivitelerde harcayan bir turist tipidir (Hvenegaard, 2002, 8).

Keszi (1997) ekoturistlerin psikolojik karakteristiklerini genel olarak şöyle sıralamıştır (Polat, 2006, 19):

 Kitle turistlerinden daha farklı seyahat motivasyonuna sahip olmaları,  Çevresel tutum ve değerlerinin güçlü olması,

 Tur operatörleri tarafından yapılan çevresel reklâmlara karşı tedbirli davranmaları,

 Seyahat boyunca ve öncesinde yoğun bilgi gereksinimi içinde olmaları,

 Tecrübelerinin dışına yönelmeleridir.

Rein (2005) tur operatörlerine göre tipik bir ekoturistin özelliklerini genellemiştir. Buna göre, tipik bir ekoturist doğa aşığı ve sportiftir. Bu turist tipinin maceracı bir ruhu vardır ve lüks olmadan da yapabilir. Kitle turizmini sevmez fakat takım ruhu taşır ve esnektir. Önyargısız ve açık fikirli olan ekoturistler yerel adetlere uymaya çalışır ve peyzaj, kültür ve insanlarla ilgilenirler. Tümü, çevresel ve sosyal uyum içinde seyahat ederek deneyim kazanmak istemektedir (Polat, 2006, 18).

2.2.10.2 Ekoturist Tipleri

Ekoturistler belirli motivasyonlara sahip, doğal çevreye bağlı olarak yüksek beklentileri olan ve kitle turistlerinden ayırt edilebilen turist tipidir. Yine de homojen bir grup değildirler ve ekoturist tiplerinin belirlenmesi de oldukça zordur. Ekoturistlerin ihtiyaçlarını ve özelliklerini anlamak için araştırmacılar ekoturistleri grup tipine, motivasyon ve ilgi düzeylerine, aktivitelere ve fiziksel zorluklara göre sınıflandırmışlardır. Bu sınıflandırmaların birçoğu kavramsal olarak ele alınmış, belirli bir veri ile desteklenmemiştir (Hvenegaard, 1996, 46). Bu nedenle alanyazında ekoturistler açısından çeşitli sınıflandırmalar mevcuttur. Örneğin Boo (1990) doğa turistlerini korunan alanlara verdikleri öneme göre sınıflandırmıştır. Palacio (1997, 237) seyahatten elde edilen faydaya göre bir sınıflandırma yaparken, Blamey ve Braithwaite (1997) doğa turistlerini sosyal değerlere göre sınıflandırmıştır. Duffus ve Dearden (1990) fiziksel zorluğu ve ilgi düzeylerini dikkate alan bir sınıflandırma yapmıştır ve ekoturistleri uzmanlar ve geneller olarak ikiye ayırmıştır (Hvenegaard, 1994, 28; Hvenegaard, 1996, 46). Bir benzer sınıflandırma Weiler ve Richins (1995) tarafından yapılmıştır ve ekoturistlerin doğa turizmi ile olan etkileşimlerinin yoğunluğunu, doğal çevreye olan etkilerini ve aktivitelerinin zorluk derecelerini dikkate alan bir sınıflandırmada bulunmuşlardır (Nowaczek ve Smale, 2010, 47). Kusler (1991) ise ekoturistleri bireysel

hareket edenler, grup turlarına katılanlar ve okul/bilimsel gruplara katılanlar olarak üç gruba ayırmaktadır (Hvenegaard, 1994, 28; Hvenegaard, 1996, 46; Fennell, 2003, 34; Priskin, 2003, 502; Nowaczek ve Smale, 2010, 47). Moeller, Dolnicar ve Leisch (2011, 161) 2007 yılında Avusturalya’da yerli turistlerle yaptıkları araştırmada ekoturistleri çevreye yönelik davranışlarına göre; doğaseverler, açık hava aktiviteleri arayanlar, ilgisiz gözlemciler, aktivite arayanlar, çevreci gezginler ve çevreye ilgisiz olanlar olarak altı kategoride gruplandırmışlardır.

En yararlı sınıflandırmalardan birini, muhtemelen böyle bir sınıflandırmayı ilk kez ortaya atan yazarlar olan, Laarman ve Durst (1987) (Weaver, 2002, 20) yapmıştır. Yazarlar ekoturistleri, motivasyonlarını ve davranışlarını dikkate alarak yoğun ekoturistler ve yumuşak ekoturistler olarak ikiye ayırmıştır (Hvenegaard, 1994, 28; Hvenegaard, 1996, 46; Fennell, 2002, 17; Hvenegaard, 2002, 8; Mehmetoğlu, 2007a, 652; Marques, Reis ve Menezes, 2010, 972; Nowaczek ve Smale, 2010, 47).

Benzer şekilde Lindberg (1991) doğa temelli etkinliklere katılan turistleri motivasyonlarına ve ilgi düzeylerine göre dört gruba ayırmıştır (Hvenegaard, 1994, 28; Weaver, 1999, 794; Choptain, 2000, 37; Fennell, 2002, 17; Weaver, 2002, 20; Priskin, 2003, 502; Galley ve Clifton, 2004, 71; Kılıç Benzer, 2006, 68; Demir ve Çevirgen, 2006a, 117; Mehmetoğlu, 2007a, 652; Yılmaz, 2008, 94; Nayir, 2009, 20; Dizdareviç, 2010, 30; Krider, vd., 2010, 781; Nowaczek ve Smale, 2010, 47):

 Araştırmacı ve Çevre Korumacılar: Bilim adamları, araştırmacılar, çevreyi koruma ve eğitim amacıyla düzenlenen turlara katılanlardır.  Kararlılar: Özellikle korunan alanlara seyahat edenler ve yörenin tarihi,

kültürü ve doğasını görmek isteyenlerdir.

 Sıradışılar: Sıradışı bir geziye katılmak amacıyla çok nadir gidilen yerleri tercih edenlerdir.

 Rastlantılara Bağlılar: Herhangi bir tur ya da gezi programına bağlı kalmadan, gezilerini genişletme ve renklendirme amacıyla doğa gezilerine katılanlardır.

İlk iki gruptaki turistleri ekoturist olarak adlandırmak mümkün iken, diğer gruptakiler için aynı şeyi söylemek güçtür. Fakat bu grupların hepsi sonuçta doğa turizmi pazarı içinde yer almaktadır. Bu faaliyetlere katılanların doğayı koruma duygularının ne kadar geliştiğini ve bunu destekleyecek eylemlerini veya yerel halka sağlayacakları katkıları ölçmek son derece güç olduğundan, gerçek ekoturistlerin sayısını belirlemek de aynı şekilde zorlaşmaktadır (Demir ve Çevirgen, 2006a, 118).

1999 yılında Avustralya’ya gelen 300 turist arasında, ekoturizmden ne anladıkları, ilgileri ve katılımlarını ölçmek amacıyla uluslararası seyahat pazarına yönelik olarak yapılan bir turizm araştırmasında, belirli kriterleri taşıma durumlarına göre turistler 4 gruba ayrılmış ve bunlara dayalı olarak ekoturizm pazar profili belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada, turistlere ekoturizmden ne anladıkları, ekoturizmi ifade eden alternatif terimler, doğa ve turizme karşı tutumları konularında sorulan çoktan seçmeli sorulara verilen cevaplardan yararlanılarak aşağıdaki ekoturist tipleri tanımlanmıştır (Demir ve Çevirgen, 2006a, 118):

 Gerçek Ekoturistler: Bu turistler, ekoturizm ile ilgili tanımlamaların tamamına uyan en sorumlu gruptur.

 Ekoturistliğe Yatkın Olanlar: Bunlar, doğaya ve onu anlamaya yönelik bir eğilime sahip olan, fakat tatillerini planlarken ve ondan beklentilerinde bu eğilimlerini göstermeyen gruptur.

 Olası Ekoturistler: Bu grup, doğa ile ilgili tatillere ve aktivitelere ilgi duyan ve ekoturizmin ne olduğunu genel olarak idrak etmiş, fakat doğayı anlama ve öğrenmeyi özel bir motivasyon olarak tatilleri ile ilişkilendirmemiş turistleri ifade etmektedir.

 Ekoturist Olmayanlar: Bu grup, hem doğa ile ilgili turizme karşı bir sorumluluk duymayan hem de ekoturizmin ne olduğunu idrak etmemiş turist grubudur.