D- Rehnin Azami Miktarı
4- REHNE KONU OLACAK TAġINIR VARLIKLARA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER
Rehin sözleĢmesinde bulunması gereken bir diğer unsur, üzerinde rehin hakkı kurulacak taĢınır varlıklara iliĢkin bilgilerdir. TĠTRK.’nun temel sistematiği, taĢınır varlıklar üzerinde zilyetliğin devri Ģartına bağlı olmaksızın tescilli rehin hakkı kurulması olup yapılacak tescile aleniyet sağlanmasına çalıĢıldığından, rehin sözleĢmesinde rehnedilecek taĢınır varlıkların bilgisinin bulunması Ģartı aranmıĢtır.
232
23/03/2002 tarih ve 24704 sayılı Resmi Gazete.
233 KarakuĢ ErbaĢ, sy. 101. 234 KarakuĢ ErbaĢ, sy. 102 – 103. 235 ġit Ġmamoğlu, sy. 37.
Bu sayede hangi taĢınır varlıklar üzerinde rehin hakkı tesis edildiği de Sicilden anlaĢılabilmekle aleniyet gerçekleĢmiĢ olur.
Mülga TĠRK. döneminde rehne konu unsurların sözleĢmede yer alması 3. maddede düzenlenmiĢti. Bu maddeye göre, rehnin konusunu ticaret unvanı ve iĢletme adı, rehnin tescili anında mevcut ve iĢletmenin faaliyetine tahsis edilmiĢ olan makina, araç, alet ve motorlu nakil araçları, ihtira beratları, markalar, modeller, resimler ve lisanslar gibi sınaî haklar oluĢturabilir. Maddenin ikinci fıkrasında ise tarafların ticaret unvanı, iĢletme adı ve menkul iĢletme tesisatı dıĢında kalan unsurlardan bir veya birkaçını rehnin dıĢında bırakabilecekleri düzenlenmiĢtir. Dolayısıyla TĠRK. kapsamında düzenlenecek rehin sözleĢmelerinde, ticaret unvanı, iĢletme adı ve menkul iĢletme tesisatının rehne konu edilmemesi rehin sözleĢmesinin geçersizliği sonucunu doğurmaktadır. Ancak sınaî haklar üzerinde rehin hakkı tesis edilmesi zorunlu bir Ģart olarak aranmamaktadır.
TĠRK.’nda ticari iĢletmenin tamamı üzerinde rehin hakkı tesis edilmesi esas olmakla birlikte, iĢletmeye dâhil malvarlığı unsurları rehne konu olanlar ve olmayanlar Ģeklinde tasnife tabi tutulmuĢtur. Bu sebeple iĢletmenin malvarlığına dâhil olmakla birlikte madde sayılanların dıĢında kalan unsurlar rehne konu edilememekte idi (Örneğin, müĢteri çevresi, kiracılık hakkı vs.)236
. Ancak, rehnin kanuni kapsamında bulunmayan unsurların da sözleĢmede bulunması halinde sözleĢmenin tamamen değil kısmen geçersiz olduğuna dair görüĢler de ileri sürülmüĢtür237
.
TĠTRK.’nda ise bu konuda daha detaylı bir düzenleme yapma yoluna gidilmiĢtir. Bu kapsamda rehin sözleĢmesine konu olabilecek taĢınır varlıklar tek tek sayılmıĢ ve TĠRK.’ndan farklı olarak bu taĢınır varlıkların herhangi bir iĢletmeye dâhil olması zorunluluğu da aranmamıĢtır238
. Öte yandan TĠRK. döneminde rehin sözleĢmesine dâhil edilemeyen alacaklar, hammadde, kiracılık hakkı, yarı mamul ve mamul mallar gibi unsurların da rehin sözleĢmesi kapsamına alınabilmesinin yolu açılmıĢtır.
236 Arkan (2015), sy. 54; ġener (Ticari ĠĢletme), sy. 39; ErtaĢ (Ticari ĠĢletme), sy. 41. 237 Ülgen / Helvacı / Kendigelen / Kaya / Nomer Ertan, sy. 236.
TĠTRK. yürürlüğe girdiğinde rehin sözleĢmesine konu olabilecek taĢınır varlıkların sınırlı sayı yöntemi ile tespit edildiği izlenimi uyanmakta idi239
. Ancak 7099 sayılı Kanun ile TĠTRK. md. 5/1 hükmüne (p) bendi eklenmiĢ ve “benzeri her türlü taşınır varlık ve hak” üzerinde rehin hakkı tesis edilebileceği düzenlenmiĢtir. Buna göre kanun değiĢikliğinden sonra rehne konu edilebilecek taĢınır varlıkların sınırlı sayı yöntemi ile belirlenmediği açık bir Ģekilde kabul edilmelidir.
Söz konusu kanun değiĢikliği, rehne konu olabilecek taĢınır varlıklarda belirsiz yaratılması sebebi ile riskli olduğu ve ekonominin tehlikeye düĢmesine sebebiyet verebileceği düĢünceleri ile eleĢtirilmiĢtir240. Bir an için söz konusu eleĢtirinin haklı
olduğu ve TĠTRK. kapsamında kurulacak rehinlere konu taĢınır varlıkların iĢletmeye dâhil unsurlardan olması Ģartının aranmaması kapsamında belirsizlik unsurunun fazlasıyla ön plana çıkabileceği düĢünülebilir. Ancak sonuç itibari ile rehne konu olan taĢınır varlıların açıkça belirtildiği sözleĢmelerin Sicile tescil edileceği gerçeği de değerlendirildiğinde söz konusu belirsizlik durumunun yaratacağı olumsuz durumun aĢılabileceği kabul edilebilir. Ne var ki bu çözüm de müstakbel taĢınır varlıkların rehnedilebilmesinin mümkün olması karĢısında etkinliğini yitirmektedir. Zira TĠTRK. md. 5/3 hükmüne göre iĢletmenin müstakbel taĢınır varlıkları üzerinde de rehin hakkı tesis edilebilir. Kanunun 2/1-f maddesinde müstakbel taĢınır varlığın, mevcut olmayan veya rehin sözleĢmesinin yapıldığı sırada rehin verenin mülkiyetinde bulunmayan, TĠTRK. md. 5/1 hükmünde sayılan varlıkları ifade ettiği düzenlenmiĢtir. DeğiĢiklik ile getirilen “benzeri her türlü taşınır varlık” ifadesi Kanunun 5/1. maddesinde yer aldığına göre, müstakbel taĢınır varlıklar hakkında da uygulanabilir. Buna göre hem mevcut olmayan ve hem de Kanunda rehnedilebileceği sayılan taĢınır varlılara benzerliği dıĢında bir niteliği anlaĢılamayan taĢınır varlıkların rehni ciddi bir belirsizlik oluĢturabilir. Kanun değiĢikliğine yapılan eleĢtiriyi bu noktada haklı bulmaktayız.
TĠTRK. md. 5/1 hükmünde rehne konu olabilecek taĢınır varlıklar Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır: Alacaklar, çok yıllık ürün veren ağaçlar, fikri ve sınai mülkiyete konu haklar, hammadde, hayvan, her türlü kazanç ve iratlar, baĢka bir sicile kaydı
239 Antalya / Acar, sy. 67; Kayıhan / Yasan, sy. 59; TĠTRK.’nun 5. madde gerekçesinde açıkça, bu
madde ile rehin hakkına konu olabilecek taĢınır varlıkların tahdidi olarak belirlendiği belirtilmiĢ idi.
öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar, kira gelirleri, kiracılık hakkı, makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iĢ makineleri, elektronik haberleĢme cihazları dâhil her türlü elektronik cihaz gibi menkul iĢletme tesisatı, sarf malzemesi, stoklar, tarımsal ürün, ticaret unvanı ve/veya iĢletme adı, ticari iĢletme veya esnaf iĢletmesi, ticari plaka ve ticari hat, ticari proje, vagon, burada sayılanlardan üçüncü kiĢiler zilyetliğindeki taĢınır varlık, hak ve paylı mülkiyet hakları.
Kanunda belirtilen bu taĢınır varlıkların biri veya birden fazlası üzerinde rehin hakkı tesis edilmesi mümkündür (TĠTRK. md. 5/6). Rehin sözleĢmesinde, sayılan bu taĢınır varlıklardan hangisi ya da hangileri üzerinde rehin hakkı tesis edildiğinin açıkça belirtmesi Ģarttır. Bunun yanında rehne konu taĢınır varlıkların ayırt edici özelliklerini belirten seri numarası, markası, üretim yılı, Ģasi numarası, belge seri numarası, varsa GTĠP ya da PRODTR sanayi ürünü kodu gibi hususların da sözleĢmede yer alması zorunludur. 7099 sayılı Kanun ile kabul edilen düzenlemeye göre, niteliği gereği ayırt edici özelliği bulunmayan taĢınır varlıklar bakımından bu Ģekilde bir hüküm rehin sözleĢmesinde yer almayabilir.
5- SÖZLEġMEDE YER ALMASI GEREKEN DĠĞER BĠLGĠLER
Düzenlenecek rehin sözleĢmesinde, rehne konu taĢınır varlığın alt veya art rehne konu edilmesine yönelik kayıtlar geçersizdir (TĠTRK. md. 4/7). Buna göre taĢınır rehinleri bakımından TMK. md. 941 ve 942 hükümleri ile kabul edilen art rehin ve alt rehin uygulamaları TĠTRK. kapsamında kurulacak taĢınır rehinlerinde uygulama alanı bulamayacaktır. Aynı Ģekilde sözleĢmeye eklenmesi muhtemel rehin verenin, rehne konu taĢınır varlık üzerindeki tasarruf yetkisini kısıtlayan kayıtlar da geçersizdir (TĠTRK. md. 4/7). Bu düzenleme de Kanunun teslimsiz taĢınır rehni kurulması yönündeki genel amacına uygundur. Rehin veren, rehin hakkına konu edilen taĢınır varlıkları her türlü tasarruf iĢlemine konu edebilir. Ancak elbette, bu taĢınır varlıkların Sicile tescili ile rehin alacaklısı rehin hakkını üçüncü kiĢilere karĢı da ileri sürebilecektir (TĠTRK. md. 9/1). Belirtilen kayıtların rehin sözleĢmesinde yer alması halinde TBK. md. 27/2 hükmüne uygun olarak sözleĢme tamamen geçersiz olmaz; sadece bu kayıtlar geçersiz olur.
Rehin sözleĢmesinde rehin hakkının Sicile tescil edilmesinde doğan masrafların kim tarafından karĢılanacağı da belirtilir (TĠTRK. md. 4/8).
Son olarak Uygulama Yönetmeliğinin 9/1- (ğ) ve (h) maddelerine göre, rehin kuruluĢunda rehin sistemi ile sabit derece sisteminin benimsenmiĢ olması halinde derecenin itibari kıymeti ile rehin alacaklısının derece ve sırası ve Ticari ĠĢlemlerde TaĢınır Varlıkların Değer Tespiti Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca değerleme yapılmıĢ ise taĢınır varlığının tespit edilen değerinin rehin sözleĢmesinde yer alması gerekir.
§ 8 – REHĠN HAKKININ KURULMASI (REHĠN SÖZLEġMESĠNĠN TESCĠLĠ)
1- GENEL OLARAK
Taraflarca hazırlanan rehin sözleĢmesinin hukuki sonuçlarını doğurabilmesi için Sicile tescil edilmesi gerekir. TĠTRK. md. 4/1 hükmüne göre, rehin hakkı, rehin sözleĢmesinin Sicile tescil edilmesiyle kurulur.
TĠTRK. md. 8/4 hükmüne göre Sicilin kuruluĢ ve iĢleyiĢi ile bu Sicille diğer kanunlar uyarınca tutulan taĢınır sicillerinin verilerinin paylaĢımına yönelik usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılan yönetmelik ile belirlenir. Bu kapsamda 31/12/2016 tarih ve 29935 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Rehinli TaĢınır Sicil Yönetmeliği (Sicil Yönetmeliği) yürürlüğe konulmuĢtur.
Rehin sözleĢmesinin ve bu sözleĢmenin tescili konusunda doktrinde farklı görüĢler mevcuttur. Bu konudaki görüĢler ve değerlendirme konusunda tekrara düĢmemek adına önceki açıklamalarımıza atıfta bulunmakla yetiniyoruz241
. Ancak Ģu hususu tekrar belirtmekte fayda vardır: Rehin sözleĢmesinin Sicile tescili sadece rehin hakkının kurulmasını sağlamakla kalmaz; aynı zamanda rehin sözleĢmesinin üçüncü kiĢilere karĢı hüküm ifade etmesini de sağlar (TĠTRK. md. 9/1).