TĠTRK., rehin sözleĢmesinin tarafının “ticari işletme” olmasından bahsederek (md. 6/a-1) kabul edilemez bir hataya düĢmüĢtür. Zira ticari iĢletmelerin tüzel kiĢiliği bulunmamaktadır201. Bu sebeple ticari iĢletmeler herhangi bir borç iliĢkisinde
alacaklı veya borçlu taraf olamaz. Bu sebeple Kanunun bu düzenlemesini rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafının “tacir” olması hali için getirdiğini kabul etmek gerekir202. O kadar ki mülga TĠRK.’nda dahi rehin sözleĢmesinin tarafının ticari iĢletmenin maliki olan gerçek veya tüzel kiĢiler olabileceğinden bahsedilmiĢtir (TĠRK. md. 2). Uygulama Yönetmeliğinde ise bu yanlıĢtan dönülmüĢ ve rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafının tacir olması halinde sözleĢmede yer alması gereken içerik düzenlenmiĢtir (md. 9/1-a-1).
Uygulama Yönetmeliğinin 9/1-a-1 maddesine göre, rehin alacaklısının; tacir olması durumunda ticaret unvanı, MERSĠS numarası, adresi ile varsa temsil ve
200 KarakuĢ ErbaĢ, sy. 79. 201 Bilgili / Demirkapı, sy. 31. 202 Bozer / Göle, sy. 37.
ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı, kimlik numarası ve imzasının rehin sözleĢmesinde yer alması zorunludur.
Ticaret unvanı, tacirin TTK. md. 39 hükmüne göre belirlediği ve md. 40 hükmüne göre ticaret siciline tescil ettirdiği unvandır. TTK. 39. maddesine göre tacirlerin ticari iĢletmesine iliĢkin iĢlemleri, ticaret unvanıyla yapması ve iĢletmesiyle ilgili belgeleri bu unvan ile imzalamak zorunda olması karĢısında Uygulama Yönetmeliğinin, tacirlerin alacaklı olduğu rehin sözleĢmesinde ticaret unvanının belirtilmesini zorunlu kılması normaldir. Ancak bu konuda TĠTRK.’nda yine büyük bir hata yapılmıĢtır. Gerçekten de Kanunun 4/6-a-1 maddesinde rehin sözleĢmesinin tarafı ticari iĢletme ise ticaret unvanının sözleĢmede bulunmasından bahsedilmektedir. Maddede ticari iĢletme kavramının kullanılmasının yanlıĢ olması bir tarafa, bu kapsamda ticaret unvanının aranması ayrıca bir yanlıĢlık teĢkil etmektedir. Nitekim ticaret unvanı, ticari iĢletmenin değil, tacirin unvanıdır203
. Kanunda ve Yönetmelikte rehin alacaklısı tacirin MERSĠS numarasının rehin sözleĢmesinde bulunmasının zorunlu olduğu düzenlenmiĢtir. Uygulama Yönetmeliğinin 4/1-i maddesine göre MERSĠS, Merkezi Sicil Kayıt Sistemi tarafından ticaret siciline kayıtlı tacirlere verilen tekil numarayı ifade eder. Ticaret Sicili Yönetmeliğine204
göre, Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSĠS), ticaret sicili iĢlemlerinin elektronik ortamda yürütüldüğü, ticaret sicili kayıtları ile tescil ve ilan edilmesi gereken içeriklerin düzenli olarak depolandığı ve elektronik ortamda sunulduğu, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nezdinde oluĢturulan ve iĢletilen merkezi ortak veri tabanını da içeren bilgi sistemini (md. 4/1-g) ve MERSĠS numarası, MERSĠS tarafından verilen ve özel algoritma ile üretilmiĢ tekil numarayı ifade etmektedir. Ticaret siciline tescil edilen ticari iĢletmelere tescilleri ile birlikte münhasıran bunlara özgülenmiĢ olup değiĢtirilemeyen MERSĠS numarası verilir (Ticaret Sicili Yönetmeliği md. 13/2).
Kanunda ve Yönetmelikte rehin alacaklısı tacirin varsa temsil ve ilzama yetkili temsilcisinin adı, soyadı ve imzasının rehin sözleĢmesinde bulunmasının zorunlu olduğu hususu ortak olarak düzenlenmiĢtir. Bu düzenlemede kastedilen temsilci,
203 Bilgili / Demirkapı, sy. 161.
ticari temsilcidir205. TBK.’nun 547. maddesine göre ticari temsilci, tacirin ticari iĢletmeyi yönetmek ve iĢletmeye iliĢkin iĢlemlerde ticaret unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere atadığı kiĢidir. Tacir, atadığı ticari temsilcisini ticaret siciline tescil ettirmek zorundadır206. ĠĢte rehin alacaklısı olan tacir, rehin sözleĢmesini bizzat değil de ticari temsilcisi aracılığı yapmakta ise bu temsilcinin adının, soyadının ve imzasının rehin sözleĢmesinde bulunması gerekir. Ticari temsilcinin ticaret siciline tescilinin zorunlu olmasından dolayı Kanun ve Yönetmelik tarafından ticari temsilcinin, temsilci olduğuna dair ayrıca bir belge aranmamıĢtır. Tacir, rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafı olduğunda iĢletmesinde ya da malvarlığına dâhil taĢınır mallarında herhangi bir kısıtlama meydana gelmediğinden ticari temsilcinin bu kapsamda rehin sözleĢmesi yapabilmesi için ayrıca özel olarak yetkilendirilmiĢ olması gerekmez.
Son olarak rehin sözleĢmesinde adres, kimlik numarası ve imza unsurlarının bulunması gerekmektedir. TĠTRK. md. 4/6-a-1 hükmünde rehin sözleĢmesinde adres bilgisinin yer alması Ģartı aranmamıĢ iken Uygulama Yönetmeliğinin 9/1-a-1 maddesinde hem rehin sözleĢmesinin tarafı olan tacirin hem de varsa tacirin ticari temsilcisinin adres bilgisinin sözleĢmede yer alması gerektiği düzenlenmiĢtir. Bu hali ile Kanun ve Yönetmelik arasında uyumsuzluk oluĢtuğu, ancak Kanunda açıkça aranmayan bir Ģartın Yönetmelik ile düzenlenemeyeceği ve rehin sözleĢmesinde adres bilgisinin bulunmaması halinde sözleĢmenin geçersiz olacağı ileri sürülmüĢtür207
.
Uygulama Yönetmeliğinin 9/1-a-1 maddesinde rehin sözleĢmesinin temsilci tarafından imzalanması halinde temsilcinin kimlik numarasının sözleĢmede yer alması gerektiği düzenlenmiĢtir. Adres bilgisinde olduğu gibi kimlik numarası bilgisi hakkında da TĠTRK.’nda herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Bu noktada da Kanun ile Yönetmelik arasında bir uyumsuzluk meydana gelmiĢtir. Ancak kanımızca bu hususun da amaçsal yorumlanarak rehin sözleĢmelerinde kimlik numarasının aranması gerektiği Ģeklinde değerlendirilmesi gerekir. Zira dikkat edilirse
205 KarakuĢ ErbaĢ, sy. 83.
206 Ticari temsilci ile ilgili detaylı bilgi için bkz: ġener, Hami Oruç: Ticari Temsilci ve Ticari Temsil
Yetkisi, Ankara, 2015, (Ticari Temsilci), sy. 152 vd.
Yönetmelikte de rehin sözleĢmesine taraf olan tacirin sözleĢmeyi imzalaması halinde kimlik numarası Ģartı aranmamıĢtır. Çünkü tacirin MERSĠS numarasının sözleĢmede bulunması zaten zorunludur. Yönetmelikte aranan Ģart, rehin sözleĢmesini tacirin temsilcisi imzalayacak ise kimlik numarasının bulunması gerektiğidir. Bu açıdan yapılacak rehin sözleĢmendeki belirlilik durumunun artırılması için temsilcinin kimlik numarasının sözleĢmede yer alması isabetli olur.
Uygulama Yönetmeliğinin 4/1-g maddesinde kimlik numarası kavramı tanımlanmıĢ ve bu kavramın Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢları bakımından Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını, yabancı uyruklu kiĢiler bakımından yabancı kimlik numarasını ifade ettiği belirtilmiĢtir. Bu düzenlemeden aynı zamanda yabancı kiĢilerin de rehin sözleĢmesinde taraf olabileceği sonucuna eriĢilmektedir. Gerçekten de yabancı kiĢilerin rehin sözleĢmesi yapmasına engel olacak herhangi bir mevzuat hükmü de bulunmamaktadır.
b- Esnaf Olması Halinde
TĠTRK. md. 4/6-a-2 maddesinde rehin alacaklısının esnaf olması halinde, rehin sözleĢmesinde, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzasının bulunması gerektiği düzenlenmiĢtir. Uygulama Yönetmeliğinin 9/1-a-3 maddesinde ise rehin alacaklısının esnaf olması halinde, rehin sözleĢmesinde kimlik numarası, adı, soyadı, imzası ve adresi ile varsa temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı, kimlik numarası ve imzasının bulunmasının gerektiği düzenlenmiĢtir.
Yukarıda sözleĢmenin alacaklı tarafının tacir olması durumu için belirttiğimiz tacirin sözleĢmeyi bir temsilci eli ile imzalamasına iliĢkin açıklamalar alacaklının esnaf olması için de geçerlidir. Gerçekten de alacaklı esnafın sözleĢmeyi bir vekil veya temsilci aracılığı ile imzalamasında bir engel yoktur. Zira bu ihtimalde esnaf herhangi bir sınırlama ya da borç altına girmemektedir. Her ne kadar sözleĢmenin temsilci aracılığı ile imzalanması durumuna iliĢkin bilgiler Kanunda değil Yönetmelikte yer alsa da gerçekleĢmesi beklenen durumun hukuken mümkün olması karĢısında sözleĢmenin esnafın temsilcisi aracılığı ile imzalanması halinde bu temsilcinin adı, soyadı, kimlik numarası ve imzasının sözleĢmede aranmasında herhangi bir isabetsizlik bulunmamaktadır.
Kanun ile Yönetmeliğin farklı düzenleme getirdiği bir diğer husus da yine kimlik numarası noktasında tezahür etmiĢtir. Buna göre TĠTRK., esnafın Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasının sözleĢmede bulunması gerektiğini düzenlemekle sanki yabancı kiĢilerin rehin sözleĢmesi yapamayacağı gibi bir izlenim oluĢturmuĢtur. Ancak yukarıda da belirttiğimiz üzere (diğer Ģartların da varlığı halinde) yabancı kiĢilerin rehin TĠTRK. kapsamında rehin sözleĢmesi yapmalarında herhangi bir engel yoktur. Bu sebeple, kimlik numarası bilgisi bakımından Yönetmelikte yer alan düzenlemenin daha isabetli olduğu kanaatindeyiz.
c- Kredi KuruluĢu Olması Halinde
TĠTRK. kapsamında yapılacak olan rehin sözleĢmelerinde alacaklı olarak kredi kuruluĢları da yer alabilmektedir. TĠTRK.’nda bu alacaklı gurubunun taraf olduğu rehin sözleĢmelerinin içeriği konusunda ayrıca bir düzenleme yer almamıĢtır. AĢağıda izah edileceği üzere, kredi kuruluĢlarının genel olarak tacir olması sebebi ile Kanunun tacirler için yer verdiği 4/6-a-1 maddesinin kredi kuruluĢlarının taraf olduğu rehin sözleĢmesinde de uygulanacağı kabulü ile hareket ettiğini düĢünmekteyiz.
Rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafının kredi kuruluĢları olması halinde rehin sözleĢmesinde yer alması gereken bilgiler ile ilgili düzenleme Uygulama Yönetmeliğinin 9/1-a-2 maddesinde yer almaktadır. Madde düzenlemesine göre, rehin alacaklısının kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlar olması halinde kurumun adı, adresi ve yetkili kiĢinin adı, soyadı, kimlik numarası ve imzasının rehin sözleĢmesinde bulunması gerekir. Bu düzenleme karĢısında ilk bakıĢta Yönetmeliğin eksik düzenleme getirdiği izlenimi uyanmaktadır. Öyle ki rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafında yer alabilen kredi kuruluĢları TĠTRK. md. 2/1-e ve Uygulama Yönetmeliğinin md. 4/1-ğ hükümlerine göre, Bankacılık Kanunu uyarınca faaliyet gösteren bankalar ve finansal kuruĢlar, Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman ġirketleri Kanunu uyarınca faaliyet gösteren finansal kuruluĢlar ile kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlarıdır. Yönetmeliğin düzenlenmesinden, rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafında kredi kuruluĢu olarak sadece kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlar olabileceği
izlenimi uyandığında bahisle eleĢtiriye açık olduğu ileri sürülmüĢtür208. Ancak kanımızca Yönetmeliğin düzenlemesinde herhangi bir eksik taraf bulunmamaktadır. Zira rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafında bulunan kredi kuruluĢlarından bankalar, Bankacılık Kanununun 7. maddesi ve finansal kuruluĢlar, 6361 sayılı Kanunun 5. maddesi gereğince anonim Ģirket Ģeklinde kurulmak zorundadır. Anonim Ģirketler bir ticaret Ģirketi olmakla (TTK. md. 124), kanun gereği tacirdirler (TTK. md. 16). Bu sebeple TĠTRK.’nun 4/6-a-1 ve Uygulama Yönetmeliğinin 9/1-a-1 maddesindeki rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafının tacir olması halinde rehin sözleĢmesinde bulunması gereken zorunlu içerik bu Ģirketler bakımından da geçerli olacaktır. Yönetmeliğin de bu kabul ile düzenlendiği açıktır. Bundan dolayı ki Yönetmelikte rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafının sadece kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlar olması halinde zorunlu içeriğinde hangi unsurların bulunması gerektiği düzenlenmiĢtir.
Bu halde, yani rehin sözleĢmesinin alacaklı tarafının, kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlar olması halinde sözleĢmede kurumun adı, adresi ve kurum yetkilisinin adı, soyadı, kimlik numarası ve imzasının bulunması gerekmektedir.
B- Rehin Borçlusuna (Rehin Verene) ĠliĢkin Bilgiler