TĠRK. ile TĠTRK. arasında ortaya çıkan önemli farklardan biri rehin alacaklısının kim olabileceği konusunda ortaya çıkmaktadır. TĠRK. sisteminde rehin alacaklısı kredi sağlayabilme özelliğine göre belirlenmiĢtir. Dolayısıyla sermaye Ģirketi Ģeklindeki kredi kuruluĢlarının tamamı ile kredili satıĢ yapan kiĢiler rehin alacaklısı olarak düzenlenmiĢti108. Kooperatiflerin, ortaklarının meslek veya
geçimlerine ait ihtiyaçlarını iĢgücü ve parasal katkılarıyla karĢılıklı yardım, dayanıĢma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacı da (Kooperatifler Kanunu md. 1) kanunun sistemine uygun olarak kooperatiflerin rehin alacaklısı olarak düzenlenmesini sağlamıĢtır. Bir görüĢe göre, kooperatif lehine rehin hakkı tesis
107 Mutluer, Kamil M. / Uçaryılmaz, Talya ġans: ĠĢletme Hukuku, Ankara, 2014, sy. 143.
108 Özel finans kuruluĢlarının da TĠRK. kapsamında kurulan rehinlere taraf olabileceği konusunda
edilebilmesi için kooperatifin ortaklarına herhangi bir yöntem ile kredi sağlaması gerekir109. Ancak rehin alacaklısı olacak kooperatifin sadece kredi kooperatifleri değil her tür kooperatif olabileceği de savunulmuĢtur110
TĠRK.’dan farklı olarak TĠTRK.’da kredi kuruluĢlarının tanımı yapılmıĢtır. TĠTRK. md. 2/1-e hükmüne göre, kredi kuruluĢu kavramından, 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu111
uyarınca faaliyet gösteren bankalar ve finansal kuruĢlar, 21/11/2012 tarihli ve 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman ġirketleri Kanunu112
uyarınca faaliyet gösteren finansal kuruluĢlar ile kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlar anlaĢılacaktır.
a- Bankalar
TĠTRK. md. 2/1-e hükmünde yapılan tanımda herhangi bir kısıtlama getirilmediğinden dolayı bankaların tamamı rehin alacaklısı olabilir. Buna göre, Bankacılık Kanununa göre kurulmuĢ ve Kanunun 3. maddesinde tanımlanan tüm mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma bankaları ve yatırım bankaları rehin alacaklısı olabilecektir113
.
b- Finansal KuruluĢlar
TĠTRK. md. 2/1-e hükmünde de belirtildiği üzere, rehin alacaklısı olabilme bakımından finansal kuruluĢlar, hem Bankacılık Kanunu ve hem de 6361 sayılı Kanun hükümlerine göre kurulmuĢ finansal kuruluĢlardır. Bankacılık Kanununun 3. maddesinde finansal kuruluĢ, kredi kuruluĢları dıĢında kalan ve sigortacılık, bireysel emeklilik veya sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunmak veya bu Kanunda yer alan faaliyet konularından en az birini yürütmek üzere kurulan kuruluĢlar ile kalkınma ve yatırım bankaları ve finansal holding Ģirketleridir.
6361 sayılı Kanunda ise genel bir finansal kuruluĢ tanımı yapılmamıĢtır. Ancak Kanunun 3/1-ı maddesinde Ģirket kavramının Türkiye’de kurulan finansal kiralama, faktoring ve finansman Ģirketlerini ifade ettiği düzenlendiğinden bu Ģirketlerin
109 Ġnal, sy. 103. 110
Arkan, (2015), sy. 50.
111 01/11/2005 tarih ve 25983 sayılı (Mükerrer) Resmi Gazete. 112 13/12/2012 tarih ve 28496 sayılı Resmi Gazete.
yapacağı finansal kiralama sözleĢmeleri114, faktoring sözleĢmeleri115
ve finansman sözleĢmelerinden116
doğan alacakları bakımından TĠTRK. kapsamında kurulacak rehin hakkının alacaklısı olabileceği kabul edilmelidir117
.
c- Kredi ve Kefalet Sağlayan Kamu veya Özel Kurum ve KuruluĢlar
Rehin alacaklısı olabilen üçüncü tür kredi kuruluĢu, kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlarıdır. Bu tür kuruluĢlar TĠRK.’da “kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiler” olarak tanımlanmıĢtı. TĠRK. tasarısında rehin alacaklısı olma imkânı sadece kredili satıĢ yapan tüzel kiĢilere verilmiĢken Meclisteki görüĢmeler sonucunda kredili satıĢ yapan gerçek kiĢilere ait kuruluĢların da rehin alacaklısı olabileceği kabul edilmiĢtir. Kredili satıĢ yapan gerçek kiĢilerin de rehin alacaklısı olmasını sağlayan bu değiĢiklik eleĢtirilmiĢtir118
.
Kredili satıĢ yapan müesseselerin rehin alacaklısı olması, TĠRK. 2/2 hükmü ile sınırlandırılmıĢtır. Buna göre kredili satıĢ yapan kuruluĢlar yalnızca vadeli olarak satıĢını yaptıkları iĢletmenin faaliyetine tahsis edilmiĢ olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları üzerinde rehin alacaklısı olabilir. ĠĢletmenin geri kalan unsurları ve bizatihi iĢletme üzerinde rehin alacaklısı olamazlar.
TĠTRK. ile söz konusu düzenleme korunmuĢ, ancak tanımlama noktasında “kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiler” ifadesi yerine “kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluşlar” ifadesi tercih edilmiĢtir. Bununla birlikte bu ifadeden ne anlaĢılması gerektiği TĠTRK.’nda tanımlanmıĢ değildir. Konuya iliĢkin tanımlama Değer Tespiti yönetmeliğinde bulunmaktadır. Yönetmeliğin 4/1-d
114
6361 sayılı Kanunun 18. maddesinde, finansal kiralama sözleĢmeleri, kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü bir kiĢiden veya bizzat kiracıdan satın aldığı veya baĢka suretle temin ettiği veya daha önce mülkiyetine geçirmiĢ bulunduğu bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere kira bedeli karĢılığında, kiracıya bırakmasını öngören sözleĢmedir, Ģeklinde tanımlanmıĢtır.
115
6361 sayılı Kanunun 38. maddesinde, faktoring sözleĢmeleri, mal veya hizmet satıĢından doğmuĢ fatura ile tevsik edilen alacaklar ile Kurulca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde tevsik edilebilen mal veya hizmet satıĢına bağlı doğacak alacakları devir almak suretiyle, faktoring Ģirketinin müĢterisine sağladığı tahsilat, borçlu ve müĢteri hesaplarının tutulmasının yanı sıra finansman veya faktoring garantisi fonksiyonlarından herhangi birini ya da tümünü içeren sözleĢmedir, Ģeklinde tanımlanmıĢtır.
116 6361 sayılı Kanunun 39. maddesinde, finansman sözleĢmeleri, her türlü mal veya hizmet alımının,
malı veya hizmeti satın alan gerçek veya tüzel kiĢinin nam ve hesabına mal veya hizmetin teslim veya temini ile birlikte doğrudan satıcıya ödeme yapılması suretiyle kredilendirilmesini öngören sözleĢmedir, Ģeklinde tanımlanmıĢtır.
117 Çamurcu, sy. 208. 118 Arkan (2015), sy. 50.
maddesinde, kredi ve kefalet sağlayan kamu veya özel kurum ve kuruluĢlar; “tabi oldukları mevzuat hükümleri uyarınca kredi ve kefalet sağlamaya yetkili kamu veya özel kurum ve kuruluşlardır” Ģeklinde tanımlanmıĢtır.
Bu neviden kuruluĢlara örnek olarak öncelikle kredi kooperatifleri verilebilir. Nitekim 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun119
1. maddesinde; kooperatiflerin, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını iĢgücü ve parasal katkılarıyla karĢılıklı yardım, dayanıĢma ve kefalet suretiyle sağlayacağı özel hukuk tüzel kiĢileri oldukları düzenlenmiĢtir. Rehin sözleĢmesinin karĢı tarafının serbest meslek erbabı, çiftçi ya da üretici olduğu durumlarda, bir kooperatifin rehin alacaklısı olabilmesi için, kredi ve kefalet kooperatifi olması zorunludur. Ancak, TTK. md. 124/1 ve md. 16/1 hükümleri gereği kooperatifler tacir sayıldığından, kooperatifler rehin verenin tacir ya da esnaf olduğu durumlarda, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmaksızın TĠTRK. hükümleri çerçevesinde rehin alan olabilirler120
.
Bundan baĢka Kredi Garanti Fonu121, Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü122
, Ekonomi Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı123, Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve
Kefalat Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği124, Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri
GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı125
ve Türkiye Varlık Fonu Anonim ġirketinin126
kredi ve kefalet sağlayan kuruluĢ olarak rehin alacaklısı olabileceği ileri sürülmüĢtür.