Rüşvet Suçunun Konusu “Menfaat”in Anlamı

Rüşvet suçunun konusunu “menfaat” olgusu oluşturmaktadır. 5237 sayılı TCK’nın rüşvetin tanımının yapıldığı 252. maddesinde rüşvetin konusu “yarar” olarak ifade edilmektedir.134 Yarardan anlaşılması gereken, kamu görevlisinin ekonomik, hukuksal veya kişisel durumunu objektif olarak iyileştiren her türlü edimdir.135 Bir kamu görevlisinin görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle yaptığı anlaşma çerçevesinde bir menfaat elde etmesi genel olarak suçun konusunu oluşturmaktadır.136

Menfaatin kapsamının ne olduğu ile ilgili öğretide farklı görüşlere rastlamak mümkündür. Bu görüşlerin farklılaştığı nokta maddi bir değer ile ölçülemeyecek olan menfaatlerin de rüşvet olarak kabulünün mümkün olup olmadığıdır. Rüşvette maddi değeri olan para, mal, hediye gibi menfaatler

133 _{Faili yakalatmak amacıyla rüşvet anlaşması yapıldığı durumlarda Yargıtay taraflar arasında özgür iradeye}

dayalı bir rüşvet anlaşması bulunmadığından, rüşvet veren bakımından rüşvet vermeye teşebbüs suçunun oluşacağına hükmetmiştir: Yargıtay 5. Ceza Dairesi, E. 2011/13136, K. 2013/83, T. 09.01.2013: “…Görevli

askerler K2 ve K3’ın esasında sanıktan gelen teklifi kabul etmemekle beraber sanığa suçüstü yapılması için kabul etmiş görüntüsü verip yakalatma amacı güttüğü, taraflar arasında özgür iradeleri ile yapılmış bir rüşvet anlaşmasının gerçekleşmediği; bu itibarla eylemin rüşvet vermeye teşebbüs suçunu oluşturduğu gözetilmeden yazılı şekilde tamamlanmış rüşvet verme suçundan hüküm kurulması…” www.lexpera.com.tr, (Erişim: 15 Ocak 2019).

134 _{Baytemir, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Kapsamında Rüşvet Suçu s.344.} 135 _{Tezcan, Erdem ve Önok, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku s.1021.} 136 _{Evliyaoğlu s.67.}

27

doğrudan verilebildiği gibi, dolaylı yollarla da sağlanabilmektedir. Örneğin, bir malın sahibinden değerinin üzerinde bir bedelle alınması, tatil, eğlence gibi menfaatlerin sağlanması da rüşvet olarak sayılabilmektedir.137 _{Ayrıca manevi}

yararın da bu kapsamda değerlendirilebileceğine dair öğretide tartışmalar bulunmaktadır.138 _{Etkin pişmanlık hükmünde rüşvet karşılığında edinilen şeyin}

iadesinin gerekli görülmüş olmasını ve maddenin gerekçesini de göz önünde bulundurarak ileri sürülen bir görüşe göre “menfaat” ifadesinin parasal veya benzeri maddi bir menfaati belirtmek amacıyla kullanıldığı sonucuna ulaşılmalıdır.139 _{Diğer görüşe göre ise, insanın hoşuna giden, gururunu okşayan,}

övünmesine vesile olan veya sırf estetik hislere hitap eden hususlar ile cinsel veya benzeri arzuların tatmini de yarar kavramı içinde değerlendirilmelidir.140

Ayrıca yarar, kamu görevlisinin kendisine sağlanabileceği gibi, onun bilgisi dâhilinde üçüncü şahsa da temin edilebilir.141 Yargıtay 5. Ceza Dairesi tarafından verilen kararda ücretsiz olarak fuhuş amaçlı kadın tedarik etme teklifinde bulunma eyleminin rüşvet teklif etme suçunu oluşturduğu, bu durumun yarar kavramına dâhil olduğu kabul edilmiştir.142

Menfaat değerlendirmesi yapılırken, her hediyenin rüşvet olmayacağını da gözetmek gereklidir. Hediye ancak, bir karşılılık beklentisiyle alınıp veriliyor

137 _{Gür, Yolsuzluk Nedir? Yolsuzluk Çeşitleri ve Ülkeler Arası Yolsuzluk Algılaması, s.199.}

138 _{Evliyaoğlu s. 518; Tezcan, Erdem ve Önok, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku s.1067; Karşıt görüş için}

bkz. Kılıç, Uluslararası Boyutuyla Rüşvet Suçu s.9 “Bir menfaatin rüşvet sayılabilmesi için Maddi bir değeri

sahip olması gerekmektedir sırf Ma'nevi nitelikte ki menfaatler rüşvet ilişkisini konu olamaz. Örneğin bir kişiye manevi olarak rahatlamasını sağlayacak şekilde çeşitli davranışlarda bulunularak o kişinin içerisinde bulunduğu güven ilişkisine aykırı davranmasının sağlanması durumunda her ne kadar güven ilişkisine aykırılık durumu söz konusu olsa da bu ilişki rüşvet ilişkisi olarak değerlendirilemeyecektir.”; (Kahraman s.310) “5237 s. kanunda suçun konusu olarak gösterilen menfaat ifadesinin soyutluğu nedeniyle öğreti ve yargı kararlarında manevi katkının hatta cinsel yararın da suçun konusunu oluşturduğu yorumları yapılmaktadır. Oysa rüşvet suçunda manevi değerlerin suçun konusunu oluşturmaması gerekir. Ekonomik suç anlayışının bir parçası olan rüşvet suçunda suçunun konusun dar yorumlanması gerekir. Kanuni ifadenin farklı yorumlara neden olmayacak şekilde diğer ifadeyle manevi değerleri kapsamayacak şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu nedenle kanun koyucu rüşvet suçunun konusunu para ya da sair ekonomik menfaat olarak tanımlamalıdır.”. 139 _{Akyürek s.26; G. Ergün s.44.}

140 _{Küçükince, Rüşvet Suçu s. 68; Bu görüşteki diğer yazarlar; Önder s. 155, Artuk, Gökcen ve Yenidünya,}

Ceza Hukuku Özel Hükümler s.680, Özgenç, Ekonomik Çıkar Amacıyla İşlenen Suçlar s.297.

141 _{Baytemir, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Kapsamında Rüşvet Suçu, s.345.}

142 _{Tuğrul, İhaleye Fesat Karıştırma ve Rüşvet Suçları s.371‘ den aktarımla: 5.CD’nin 20.11.2007 tarih ve}

2006/10651-2007/9002 sayılı kararı: “ … oluşumu bu şekilde kabul edilen olayda sanığın, yapmaya mecbur

olduğu adli görevini yapmaması için görevli memura 765 sayılı TCK’nın 211/1. Maddesi kapsamında ‘menfaat’ olarak değerlendirilen ücretsiz olarak fuhuş amaçlı kadın tedarik etme teklifinde bulunma eyleminin rüşvet teklif etme suçu oluşturduğu hükümleri de değerlendirilmek suretiyle bu suçtan cezalandırılmasına karar verilmesi gerektiği gözetilmeden yazılı şekilde görevli memura hakaret suçundan mahkumiyetine karar verilmesi…” şeklindedir.

28

ise rüşvet olabilir.143 _{Benzer doğrultuda, rüşvet anlaşmasının taraflarının}

birbirlerine sağlayacakları menfaatler arasında da bir oran olması gerektiği ileri sürülmüştür. Sağlanan menfaat nezaket göstergesi bir hediye veya basit bir ikram ise menfaat temininden bahsedilemeyeceği ifade edilmiştir.144

Menfaat kavramının yorumu ile ilgili olarak 657 Sayılı DMK hükümleri de dikkate alınabilir. DMK’nın 29. maddesine göre devlet memurlarının doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır. Buna ek olarak, 30. maddede de devlet memurunun, denetimi altında bulunan veya kendi görevi veya mensup olduğu kurum ile ilgisi olan bir teşebbüsten, doğrudan doğruya veya aracı eliyle her ne ad altında olursa olsun bir menfaat sağlamasının yasak olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca 3628 Sayılı Kanun madde 3 uyarınca belli bir değerin üzerindeki hediyenin kurumlara teslim edilmesi gerekir.145 _Bir

menfaatin rüşvet olarak kabul edilip edilmeyeceği hususunda dikkate alınması gereken bir diğer alan da kamu görevlilerinin etik davranış ilkelerine ilişkin mevzuat olduğu düşünülmektedir. 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un ve bu kanuna dayanılarak çıkartılmış olan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamındaki bütün kamu görevlilerine uygulanır.146

Kanaatimce, herhangi bir karşılılık beklentisi ile sunulan herhangi bir menfaat rüşvet suçunun konusunu oluşturabilir. Burada kamu görevlisinin görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması ya da yapmaması için rüşvet alan ve rüşvet veren açısından önemli olan; menfaatin ve karşılığın kişilerin şahsında

143 _{Sökmen s.237.} 144 _{G. Ergün s.44.}

145 _{DMK memurlara dürüstlük ve sadakat sorumluluğunu yüklemiştir. DMK’da çıkar çatışmaları ile ilgili özel}

bir maddesi bulunmamakla beraber, çıkar çatışması ilk kez Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile mevzuata girmiştir.

146 _{Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nun yetkisi dışındaki kurumlar şunlardır: Cumhurbaşkanlığı, Türkiye Büyük}

Millet Meclisi, Bakanlar Kurulu, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı kurumları ile üniversiteler, genel bütçeye dâhil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dâhil tüm personel.

29

doğurduğu etkinin, her iki tarafın nezdinde de objektif bir iyileşme oluşturmasıdır. Böyle bir durumda rüşvet suçunun oluştuğundan bahsedilebilir.