Kayıt ve Raporlama Hükümleri

FCPA'in 104. bölümündeki ilk muhasebe hükmü 1934 tarihli Menkul Kıymetler Borsası Kanunu'na 13(b)(2) bölümünü eklemiştir. Getirilen yasaklar, sadece Menkul Kıymetler Borsası Kanunu (Securities Exchange Act) uyarınca kayıtlı olan ve SEC’e rapor hazırlayan ihraççı kuruluşlar şirketler için geçerlidir. Bu hüküm, tüm ihraççıların varlıklarına ilişkin işlemleri ve tevdileri makul detayda (reasonable detail) yansıtan defterleri, kayıtları ve hesapları tutması ve bulundurması gerektiğini belirten bir hüküm içermektedir. İç kontrollere ilişkin 13(b)(2)(B) bölümünde ise tüm ihraççıların, işlemlerin yönetimin yetkisine uygun olarak yürütüldüğüne; işlemlerin, finansal tabloların hazırlanmasına imkân verecek ve varlıklara ilişkin hesap verebilirliği koruyacak şekilde kaydedildiğine; varlıklara yalnızca yönetim yetkileri kapsamında erişim izni verildiğine ve hesapların makul aralıklarla mevcut varlıklar ile karşılaştırıldığına ve ortaya çıkan farklılıkları düzeltmek için gerekli adımların atıldığına dair makul güvence (reasonable assurance) sağlamaya yetecek bir iç muhasebe kontrol sistemi kurması ve sürdürmesi gerektiği hükme bağlanmıştır.380 _Defter

ve kayıtların yeterli (adequate) olup olmadığı noktasında geniş bir bakış açısı ile inceleme yapmak gerekli görülmüştür. Ayrıca, FCPA’in bir amacı kayıtların yasa dışı aktiviteleri gizlemek için yanlış tutulmasını yasaklamak iken, “defter, kayıt ve hesaplar” tanımında, yasama tarihçesine de atıf yapılarak, “genel kabul görmüş muhasebe prensipleri”nin (generally accepted accounting principles) esas alınması gerekliliğine işaret edilmiştir.381 _{Bir şirket tarafından tutulan}

379 _{Shaw s. 173; U.S. 95th Congress House of Representatives, Report No. 95-640.} 380 _{Brennan s.231.}

91

“defter, kayıt ve hesaplar” sisteminin FCPA’in iç denetim kontrol gereksinimlerini karşılayacak şekilde olması öngörülmektedir.382

FCPA bunun yanı sıra, örneğin ihraççıların malvarlığına dair “işlem ve tasarrufları isabetli ve adil bir şekilde yansıtan defter, kayıt ve hesaplar hazırlama ve tutma” yükümlüklerini düzenlemektedir. Bu hükümler altında, gerçeği yansıtmayan bir belge veya isabetsiz bir kaydın herhangi bir uygunsuz ödemenin olmaması halinde dahi bir ihlalin doğabileceği öngörülmüştür. Böylece, ufak ödemelere dair bile olsa yanlış sınıflandırılması, gerçeği yansıtmayan faturaların bulunması, muvazaalı sözleşmelerin (sham contracts) icra edilmesi FCPA defter ve kayıt hükümlerinin ihlalini teşkil edebilecektir. Son olarak, FCPA şirket içi kontrol hükümleri halka açık şirketlerin, rüşveti tespit etmek ve engellemek için yeterli olacak makul ölçüde etkin iç muhasebe sistemleri bulundurmaları gerekliliğini düzenlemektedir. FCPA kayıt ve muhasebe hükümleri büyüklük veya niteliklerine bakılmaksızın tüm işlemlere uygulanacaktır. İç kontrol hükümleri, kayıt dışı gizli ödeneklere ya da kurumsal varlıkları ödeme yapmak amacıyla veya yönetimin istemediği bir şekilde kullanarak, şirketin emir ve talimatlarının dışında hareket edebilecek olan şirket çalışanlarının eylemlerini FCPA’in kapsamına almak için öngörülmüştür. Aynı zamanda, şirket varlıklarına ilişkin kontrollerin yapılmasını, yani şirketin kendi varlıkları ile ilgili olarak bilgi sahip olmasını ve şirketin içinde neler olup bittiğinin farkında olmasını sağlamayı amaçladığı belirtilmiştir.383

Kanun kabul edildikten ve yasalaştıktan sonra SEC FCPA’in amaçlarını daha ileriye taşımak için çeşitli kurallar kabul etmiştir. SEC tarafından kabul edilen kurallardan biri FCPA kapsamında tutulması gereken defter ve kayıtların tahrif edilmesini yasaklamaktadır.384 _{Kabul edilen diğer bir kural da bir şirket}

yetkilisi veya yöneticinin maddi olarak yanlış veya yanıltıcı bir beyanda bulunmasını veya denetimler veya denetimlerle bağlantılı olarak muhasebecilere veya denetçilere esaslı bir hususu belirtmekten kaçınmasını yasaklamaktadır.

382 _{Baker s.823.}

383 _{Brennan s.231; U.S. 95th Congress Senate Report no. 95-114 s.4; U.S. 94th Congress House of}

Representatives, Report No. 94-831 s.3.

92

Son olarak, şirketlerin denetimlerini gerçekleştiren muhasebecileri veya denetçileri raporlarını hazırlarken etkilemek adına herhangi bir eylemde bulunmaktan yasaklı oldukları belirtilmiştir.385

Bu kurallara ilişkin yorum sorunları pratik tartışmalara da yansımıştır. Örneğin “makul detayda kayıt tutmak” (reasonable detail), “makul güvence vermek” (reasonable assurance) gibi kavramların ne anlama geldiği, nasıl yorumlanması gerektiği yönünde farklı görüşler ileri sürülmüştür. Özellikle Amerikan Barolar Birliği (ABA) yayınladığı açıklayıcı kılavuzunda Kongre’nin amacının yolsuzlukla mücadelede “makul” davranışlara dair erişilebilir standartlar getirmek olduğu ifade edilmiş, eğer bir uygunsuzluğun şirketin muhasebe kayıtlarına önemli bir etkisi yok ise, bunun SEC’in denetiminin dışında kaldığı yönünde görüş bildirilmiştir. SEC’in görüşünden farklı olan bu görüş uzun yıllar SEC ve ABA arasında tartışma konusunu olmuştur.386

Düzenlemenin yürürlüğe girdiği ilk zamanlarda kayıt ve defter tutma yükümlülüklerinde belirsizlikler olduğuna, bu belirsizlikler içinde yasanın muhasebeye ilişkin hükümlerinin hesap verilebilirlik standartlarını gerçekleştirmek açısından sadece araç olabileceğine, ancak yasanın nihai amacının bu teknik gerekliliklerin sağlanmasının ötesinde olduğunun göz önünde tutulması gerektiğine dikkat çekilmiştir.387

1977 tarihli FCPA’in muhasebe hükümlerine dair ana eleştiriler üç kategori altında sınıflandırılabilir, bu kategoriler (1) kayıt tutma ve ifşa bölümlerinde belirtilen standartların muğlaklığından ötürü ortaya çıkan uyum masrafları; (2) neyin ifşa edileceğine dair maddiyat standardının bulunmaması ve (3) kayıt tutma ve muhasebe kontrol hükümlerine uyulmaması karşısında cezai yaptırımlar öngörülmemesidir.388 _{Bunlara ek olarak, şirketlerin}

büyüklüğüne bağlı olarak bu standartlara tam anlamıyla uyum sağlamanın mümkün olamayacağı ve basit bir hatanın dahi düzenlemelere aykırı olduğu

385 _{Timmeny s.241; Committee on Corporate Law and Accounting s.322-324.}

386 _{Timmeny s.242; Committee on Corporate Law and Accounting; United States General Accounting Office}

Report to the Congress: Impact of Foreign Corrupt Practices Act on U.S. Busines Wade s.263.

387 _{Baker s.841.} 388 _{Brennan s.232.}

93

iddiası ile karşılaşabileceği, dolayısı ile defter ve kayıt tutma yükümlülüklerinin şirketlerin ticari işleyişini çok zorlaştırdığı ifade edilmiştir.