Korunan Hukuki Değer

Rüşvet, yüz kızartıcı suçlar89 _{kapsamında sayılmaktadır.}90 _{19. yüzyılda Osmanlı}

mevzuatı ile yasalarda yer aldığı söylenebilecek olan yüz kızartıcı suç kavramı, suçların bilimsel sınıflandırılmasında kullanılmamaktadır.91 _{Yüz kızartıcı suç,}

yasalarda tanımlanmamış fakat düzenlenerek uygulamaya bırakılmıştır.92

Ayrıca, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 11. maddesinde “Basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar” denilmek suretiyle rüşvet yüz kızartıcı suçlardan biri olarak sayılmıştır.

Rüşvet suçu eTCK’da “Devlet İdaresi Aleyhine İşlenen Cürümler”, 5237 sayılı TCK’da da “Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar” başlığı altında düzenlenmiştir. Devlet ve kamu kavramları arasındaki farklılığın korunan hukuki değer açısından da bir fark yarattığı değerlendirilmektedir.93

86 _{Gürgen s.7.}

87 _{Küçükince, Rüşvet Suçu s.81; Artuk, Rüşvet Suçu s.86.} 88 _{M. Çakır 31; Gündel s.4832.}

89 _{Mevzuatta tanımlanmamış olsa da öğretideki genel geçer tanımıyla, insana yakışmayan ve utanç verici suç}

olarak bilinmektedir. Suçların bilimsel sınıflandırılmasında kullanılmayan bu kavram, 19. yy. Osmanlı mevzuatı ile yasalarımızda yer almıştır.“Yüz kızartıcı suç” deyiminin bu şekil ve anlamı ile ilk defa 1914 tarihli ‘Çarşı ve Mahallat Bekçileri Hakkında Kanunu Muvakkat’ın 2. maddesinde kullanıldığı belirtilmiştir. Kanaatimce, kanunlarda bir tanım karşılığı bulunmayan bu kavramdan uzaklaşılmalı veya hangi suçların yüz kızartıcı olduğu net olarak tanımlanarak, bu tanımın yaptırım sonuçarının belirlenmesi gereklidir.

90 _{Akbulut s.638.}

91 _{Malkoç, Kanunlarımızda Yüz Kızartıcı Suç Kavramı s.586.} 92 _{Erem, Yüz Kızartıcı Suç Kavramı s.172.}

93 _{Yarsuvat, Devlet İdaresi Aleyhine İşlenen Cürümlerin Genel Prensipleri s. 666-667 ve 688-689, Yarsuvat,}

“devlet idaresi” kavramı ile ilgili olarak “Toplum içinde hukuk düzeni kurmak (yasama), kurulmuş olan bu

17

Rüşvet suçunu düzenleyen norm ile korunmak istenen hukuki değerin ne olduğuna dair öğretide görüş birliği bulunmamaktadır.94

eTCK döneminde, rüşvet ile ilgili olarak yayımlanmış eserler ve hukuki tartışmalar incelendiğinde, rüşvet suçu, kamu idaresi aleyhine işlenen cürümler arasında olmakla birlikte, suçtan zarar gören kavramının karşılığını devlet idaresinin oluşturduğunun ifade edildiği görülmektedir.95 Diğer taraftan, bu suçla dürüst bir idareye karşı halkın güveni kaybolmakta ve memuru tatmin etmek suretiyle haksız olan bir menfaatin elde edilebileceği kanaatinin bulunması nedeniyle kamu düzeninin tehdit edilmekte olduğu belirtilmiştir. Devlet idaresi kavramının idare hukuku açısından yürütme ile özdeşleştirilmesine karşın, rüşvet suçu bakımından yapılacak değerlendirmelerde devlet idaresi kavramıyla korunan menfaatin sadece yürütme faaliyetini değil, devletin yargı ve yasama faaliyetlerini de kapsaması gerektiği ileri sürülmüştür.96

Bir hukuk toplumunda sosyal hayatın devamı bakımından önem arz eden ve kamu hizmeti olarak adlandırılan birtakım faaliyetler, devlet tarafından yahut devlet dışındaki kamu tüzel kişileri eliyle yerine getirilmektedir. Diğer taraftan Devlet bazı hallerde, kendi görevine giren konularda özel sektörden de hizmet alabilmektedir. Her durumda Devletin işleyişinin kapsamına giren görevlerin, diğer bir deyişle kamu görevlerinin ifa edilmesi aşamasında, kamu idaresinin güvenilirliğinin ve doğru bir biçimde işleyişinin gereği doğrultusunda hukuka uygun olarak tarafsız davranışın gözetilmesi gerekmektedir. Zira toplum,

hizmetlerinin ifası amacıyla kanunların uygulanmasını sağlamak (yürütme) fonksiyonlarını ifade eder.”

demekte ve devlet idaresinin yasama, yürütme ve yargı faaliyetlerini kapsadığını, bu kapsamıyla bu başlık altında tanımlanan suçlar açısından korunan hukuki değerin bu fonksiyonların yerine getiriciliği olduğunu ifade etmiştir. Yarsuvat devlet idaresi karşısında amme hizmeti kavramının farklılığını, “devletin genişleyen faaliyet

sahasını daha enerjik şekilde korumak için yeni mefhumlara ihtiyaç vardır. Amme hizmeti basit bir işi ifade etmez. Aynı zamanda Devlet idaresine ait bir hareket ve icrayı ortaya koyar” diyerek ortaya koymuştur;

Yurtcan s.1-2, Yurtcan “Kamu idaresi terimi, toplumun kamusal hayatı kapsayan bütün fonksiyonları ifade

eder.” diyerek devlet idaresi ve kamu idaresi arasındaki farkı tartışmıştır; Özalp s. 19.

94 _{Toroslu s.296;Tezcan, Erdem ve Önok, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku s.1019.}

95 _{Erem, Ceza Hukuku Hususi Hükümler Cilt I s.298; M. T. Yıldız s.4; Suçun 765 sayılı TCK kapsamında}

Devlet İdaresi Aleyhine İşlenen Cürümler başlığı altında düzenlenmiş olması, devletin idari fonksiyonlarına giren bazı faaliyetlerin cezai korumadan yararlanamayacak olması nedeni ile eleştirilmiştir. Bkz. Küçükince, Rüşvet Suçu s.5.

18

idarenin kamusal faaliyetlerini icra ederken tarafsız olduğuna inanmalıdır.97 Dolayısıyla kamu görevlisi görevinin satın alınamayacağı bilinci ile görevini yalnızca kanun ve nizama uygun biçimde ifa edecek ve toplum da devlet faaliyetlerinin satın alınamayacağı bilincini taşıyacaktır.98 _{Ayrıca, kamu}

görevlisinin adına faaliyet gösterdiği devlete karşı yerine getirmek zorunda olduğu sadakat yükümlülüğüne uymaması da kamu idaresine duyulan güveni sarsacağından99 _{korunan hukuki değer kapsamında bu yükümlülüğün de önemini}

gözetmek gerekir.

5237 sayılı TCK’nın ilgili madde gerekçesi de dikkate alındığında, yasa koyucunun, kamu görevlilerinin görevlerini yerine getirirken dürüstlükten en ufak bir sapma gösterdikleri takdirde kamu idaresinin güvenilirliğinin sarsılacağı kaygısıyla ve toplumdaki mevcut güveni korumak amacıyla rüşvet suçunu düzenlediği anlaşılmaktadır.100 _{Bu güveni sağlamanın nedeni, idareye güven}

duyulmadığında faaliyetlerinin toplumda meşru görülmemesi ve modern hukuk devleti anlayışında da toplumdaki inanılırlık ve güvenilirlikten kaynaklanan meşruiyetin varlığının büyük bir öneme sahip olmasıdır.101 _{Kamu görevinin icra}

edilmesi sırasında dürüstlükten en ufak sapmanın dahi kamu idaresinin güvenilirliğini sarsacağı kaygısını duyan kanun koyucu bu şekildeki bir düzenlemeyle, toplumda mevcut olan güvenin korunmasını amaçlamakta, zira idareye güven duyulmadığında idarenin faaliyetlerinin toplumda meşru olarak kabul edilmeyeceği öngörülmektedir.102 _{İşte rüşvetin suç sayılmasıyla devlet}

faaliyetlerinin çıkar karşılığı satılamayacağı veya satın alınamayacağı belirtilerek kamu idaresine karşı duyulan güven korunmak istenmiştir.103

5237 sayılı TCK madde 252/8 ile, bu fıkranın kapsamına giren kuruluşlar bünyesinde görev yapan kişilerin kamu görevlisi sıfatını haiz olup olmadıklarına

97 _{Alptekin s.23.} 98 _{Alptekin s.24.}

99 _{Erman ve Özek, Ceza Hukuku Özel Bölüm, Kamu İdaresine Karşı İşlenen Suçlar s.90.} 100 _{Hafızoğulları ve Eşitli, Kamu İdaresinin Güvenirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar s.59.} 101 _{Baytemir, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Kapsamında Rüşvet Suçu s.339.} 102 _{Baytemir, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Kapsamında Rüşvet Suçu s. 339.} 103 _{Artuk, Gökcen ve Yenidünya, Ceza Hukuku Özel Hükümler s. 950.}

19

bakılmaksızın, görevleriyle bağlantılı bir işin yapılması veya yapılmaması için vardıkları anlaşma çerçevesinde menfaat temin etmeleri de rüşvet suçu kapsamına alınmıştır. Bu durumda, etkin düzenlemeyle, sadece ulusal veya uluslararası kamu idaresinin güvenilirliğinin korunması değil, özel sektör kurumlarının da dürüst ve güvenilir biçimde çalışmasının sağlanması amaçlanmıştır.104

5237 sayılı TCK madde 252/9 ile de yabancı veya uluslararası kamu görevlilerinin rüşvet alması veyahut onlara rüşvet verilmesinin de suç olarak düzenlendiği göz önünde bulundurulursa, korunan hukuki menfaatin yalnızca Türkiye çapında olmadığı, uluslararası alandaki güvenilirliğin korunması, serbest piyasanın ve rekabetin etkin bir biçimde işlemesini de kapsadığı söylenmelidir.105

Uluslararası ticari işlemler nedeniyle yabancı kamu görevlilerinin rüşvet oluşturan davranışlarının da 5237 sayılı TCK madde 252/9 ve 10 kapsamında cezalandırılması açısından korunan hukuki yararın, girişimciler için uluslararası piyasada oyunun genel kurallar içerisinde gerçekleştirilmesini sağlamak ve böylece yasa dışı yollarla uluslararası rekabetin bozulmasını engellemek olduğu söylenebilecektir.106

Kanımca, rüşvet suçunda korunan tek bir hukuki değerden bahsetmek mümkün değildir. Yukarıda da açıklandığı gibi rüşvet, birden çok hukuki değeri koruyan bir suç tipidir.107